Trong thời gian qua, nhất là từ khi Chỉ thị số 02/1998/CT-TTg ngày 7/01/1998, Quyết định số 03/1998/QĐ-TTg ngày 7/01/1998 của Thủ tướng Chính phủ về tăng cường công tác phổ biến, giáo dục pháp luật (PBGDPL) được ban hành, công tác này đang từng bước được đẩy mạnh, góp phần tích cực vào việc nâng cao ý thức pháp luật của người dân, động viên, hướng dẫn nhân dân hăng hái tham gia vào mọi lĩnh vực phát triển kinh tế xã hội. Các ngành, các cấp đã quan tâm huy động cán bộ, xây dựng cơ chế, tạo điều kiện về cơ sở vật chất để thực hiện công tác PBGDPL.

ĐỀ TÀI

CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN

CỦA VIỆC XÂY DỰNG CHƯƠNG TRÌNH QUỐC GIA

VỀ PHỔ BIẾN, GIÁO DỤC PHÁP LUẬT TRONG GIAI ĐOẠN TỚI

Tuy đã có những hoạt động sôi nổi, rộng khắp với nỗ lực thường xuyên của nhiều cơ quan, tổ chức từ Trung ương đến địa phương nhưng hiệu quả công tác PBGDPL, tác động của PBGDPL đến việc nâng cao ý thức chấp hành pháp luật của người dân, đến trật tự kỷ cương pháp luật, đến tình trạng vi phạm pháp luật còn chưa đạt được như mong muốn. Một trong những nguyên nhân của tình trạng này là do việc thực hiện công tác PBGDPL vẫn còn dàn trải, chưa hình thành được cơ chế, phương thức hữu hiệu để tập trung nguồn lực cũng như huy động sự tham gia, đóng góp của toàn xã hội cho công tác PBGDPL.

Để góp phần thực hiện các mục tiêu, chính sách về phát triển kinh tế xã hội giai đoạn 2001 - 2010 được thông qua tại Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX, công tác PBGDPL cần được tiếp tục đổi mới về phương thức thực hiện, có những chuyển biến tích cực đáp ứng đòi hỏi của thời kỳ phát triển mới của đất nước. Bởi vậy đã đến lúc cần phải xây dựng và thực hiện Chương trình quốc gia về PBGDPL. Chương trình sẽ là căn cứ huy động nhân tài, vật lực cho công tác PBGDPL; là sự phối hợp hành động, là một phương thức mới để tổ chức lực lượng, huy động sự tham gia, đóng góp của cả cộng đồng, tập trung thực hiện một nhiệm vụ cấp bách đang đặt ra trong xã hội. Chính vì vậy, cần có sự nghiên cứu để tìm ra các luận cứ khoa học và thực tiễn của việc xây dựng Chương trình, nhất là nội dung của nó với bước đi, kết quả cụ thể cần đạt được.

Việc nghiên cứu của Đề tài nhằm thực hiện các mục tiêu chủ yếu sau:

- Nghiên cứu, xác định một số cơ sở lý luận và thực tiễn phục vụ việc xây dựng Chương trình quốc gia về PBGDPL.

- Đánh giá nhu cầu và chứng minh sự cần thiết xây dựng Chương trình quốc gia về PBGDPL, làm luận cứ cho việc trình Chính phủ ban hành.

- Đề xuất một số nội dung chính cần đưa vào Chương trình quốc gia về PBGDPL và dự kiến biện pháp thực hiện.

Để thực hiện các mục tiêu trên, đề tài đã thực hiện các nội dung nghiên cứu sau đây:

I. KHÁI QUÁT VỀ CHƯƠNG TRÌNH QUỐC GIA

1. Chương trình quốc gia

Theo Từ điển tiếng Việt thì: Chương trình được hiểu là các mục, các vấn đề, nhiệm vụ đặt ra và được sắp xếp theo một trình tự để thực hiện trong một thời gian nhất định^([1]).

Theo quy định tại Điều 1 Quyết định số 531/TTg ngày 8/8/1996 của Thủ tướng Chính phủ về quản lý các Chương trình quốc gia, thì Chương trình quốc gia là một tập hợp các mục tiêu, nhiệm vụ và giải pháp đồng bộ về kinh tế, xã hội, khoa học công nghệ, môi trường, cơ chế chính sách, tổ chức để thực hiện một hoặc một số mục tiêu đã được xác định trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội chung của đất nước trong một thời gian nhất định.

Như vậy, Chương trình quốc gia có một số đặc điểm sau:

- Là một chương trình có tính định hướng của cơ quan nhà nước có thẩm quyền được lập ra trên cơ sở đánh giá đúng, đầy đủ, toàn diện thực trạng một hoặc một nhóm các quan hệ xã hội cụ thể, cũng như vai trò, trách nhiệm của Nhà nước trong việc điều chỉnh các quan hệ đó.

- Là căn cứ để lãnh đạo hoặc người có thẩm quyền xem xét, cân nhắc, đánh giá các khả năng hiện có và chỉ đạo tập trung các nguồn lực cần thiết cho các vấn đề quan trọng nhất; đồng thời cũng là căn cứ để các cơ quan, tổ chức, cán bộ, công chức xác định rõ nhiệm vụ, quyền hạn của mình trong hoạt động chung; tạo điều kiện phối hợp các công việc của nhiều bộ phận khác nhau để thực hiện nhiệm vụ, mục tiêu đã được xác định.

- Được xây dựng để tập trung giải quyết một hoặc một số vấn đề, nhiệm vụ, lĩnh vực quan trọng, cấp bách, có ý nghĩa cơ bản, mang tính đột phá đối với sự phát triển kinh tế - xã hội nói chung của đất nước.

- Chương trình quốc gia có mục tiêu, đối tượng, cách thức thực hiện và phương thức huy động nguồn lực cụ thể, rõ ràng.

- Phải tuân theo các quy định chặt chẽ về tiêu chuẩn, nội dung, quy trình xây dựng, thẩm định, quản lý...

- Thời gian thực hiện thường là 5 năm, hoặc phân kỳ thực hiện cho từng giai đoạn 5 năm.

2. Các loại Chương trình quốc gia

Ở nước ta đang thực hiện 4 loại chương trình quốc gia, gồm:

a) Chương trình mục tiêu quốc gia:

Các vấn đề được chọn để giải quyết bằng Chương trình mục tiêu quốc gia phải là những vấn đề có tính cấp bách, liên ngành, liên vùng và có tầm quan trọng đối với sự phát triển kinh tế - xã hội chung của đất nước, cần phải được tập trung nguồn lực và sự chỉ đạo của Chính phủ để giải quyết ⁽[2]⁾.

b) Chương trình mục tiêu

Phạm vi hẹp hơn Chương trình mục tiêu quốc gia, nhằm thực hiện một, hoặc một số nhiệm vụ cụ thể của bộ, ngành trong một thời gian nhất định, thường gắn với nhiệm vụ thường xuyên của các bộ, ngành; cơ chế tài chính phụ thuộc vào khả năng cân đối Ngân sách của Trung ương hỗ trợ.

c) Chương trình hành động quốc gia

Phạm vi thực hiện trên cả nước, nhằm thực hiện một số nhiệm vụ trọng tâm của Chính phủ mang tính lâu dài, thường xuyên, thu hút nhiều đối tượng thuộc các bộ, ngành tham gia. Cơ chế tài chính được quy định cụ thể khi Thủ tướng Chính phủ phê duyệt chương trình ⁽[3]⁾.

d) Chương trình kỹ thuật - kinh tế:

Là một hệ thống đồng bộ các hoạt động khoa học - công nghệ - sản xuất, các chính sách và biện pháp đầu tư, trong đó lấy công nghệ làm động lực phát triển nhằm đạt được các mục tiêu kinh tế xác định. Chương trình kỹ thuật - kinh tế phải tạo ra được năng lực công nghệ đủ mạnh để đảm bảo tính cạnh tranh của các sản phẩm chủ lực hoặc công nghệ và làm nòng cốt cho sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Những chương trình này mang tính kỹ thuật ngành và do các bộ chuyên ngành quản lý⁽[4]⁾.

3. Các ưu điểm cơ bản của Chương trình quốc gia

- Có điều kiện tập trung nguồn lực và sự chỉ đạo của Chính phủ, các bộ, ngành và chính quyền địa phương để thực hiện một mục tiêu, nhiệm vụ có nhiều đòi hỏi bức xúc, hoặc lĩnh vực có tác động đến sự phát triển kinh tế và ổn định chính trị xã hội;

- Là căn cứ để huy động nhân vật lực; là phương thức tổ chức lực lượng, phối hợp hành động nhằm tập trung thực hiện có hiệu quả nhiệm vụ cấp bách đang đặt ra; tạo cơ chế phù hợp thúc đẩy hoạt động ở cơ sở;

- Tạo sự chuyển động có tính đột phá đối với các lĩnh vực, nhiệm vụ kinh tế, xã hội quan trọng;

- Tiết kiệm nguồn lực do hạn chế việc dàn trải.

Kết quả tích cực của các Chương trình quốc gia thể hiện rõ ở bất cứ lĩnh vực nào, địa bàn nào mà Chương trình được thực hiện. Nhiều Chương trình quốc gia đã tạo bộ mặt mới cho sự phát triển ở nhiều vùng, nhất là vùng nông thôn, miền núi, vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số; góp phần nâng cao cuộc sống vật chất và tinh thần của nhân dân, tạo tiền đề cho phát triển kinh tế bền vững và giữ gìn an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội.

II. CHƯƠNG TRÌNH QUỐC GIA VỀ PHỔ BIẾN, GIÁO DỤC PHÁP LUẬT

Công tác PBGDPL luôn được coi là nhiệm vụ quan trọng trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của Đảng và Nhà nước ta. Với mục tiêu xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam xã hội chủ nghĩa, trong bối cảnh thực hiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, công tác PBGDPL càng có vai trò quan trọng, đòi hỏi phải được sự quan tâm chỉ đạo tập trung hơn, sự đầu tư tương xứng hơn của Nhà nước, mà trước hết là thông qua việc xây dựng và triển khai Chương trình quốc gia về PBGDPL.

1. Ý nghĩa của Chương trình quốc gia về PBGDPL

Việc xây dựng và triển khai thực hiện Chương trình quốc gia về PBGDPL có ý nghĩa quan trọng, thể hiện qua các mặt sau:

- Tạo sự đồng bộ với các chương trình phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.

- Việc triển khai công tác PBGDPL dưới hình thức Chương trình quốc gia là hoàn toàn phù hợp với đặc thù của công tác này, đó là sự phối hợp liên ngành và phân công, phân nhiệm cụ thể giữa các cơ quan, tổ chức trong thực hiện công tác PBGDPL; Nhà nước là chủ thể chịu trách nhiệm chủ yếu trong tổ chức, thực hiện công tác PBGDPL.

- Chương trình quốc gia về PBGDPL góp phần tạo bước phát triển mới trong công tác PBGDPL đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam xã hội chủ nghĩa.

2. Yêu cầu đối với Chương trình quốc gia về PBGDPL

Chương trình quốc gia về PBGDPL phải đáp ứng những yêu cầu sau:

- Chọn đúng lĩnh vực, đối tượng trọng điểm cần nâng cao ý thức pháp luật, tạo chuyển biến trong chấp hành pháp luật.

- Mục tiêu, nội dung, giải pháp thực hiện đề xuất trong Chương trình quốc gia về PBGDPL phải cụ thể, rõ ràng, khả thi; phục vụ việc thực hiện các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.

- Đồng bộ với các Chương trình, Kế hoạch về công tác PBGDPL của Chính phủ hiện hành; phù hợp với bộ máy, lực lượng thực hiện công tác PBGDPL hiện nay; lồng ghép, phối hợp với các Chương trình quốc gia khác có liên quan để tận dụng các nguồn lực thực hiện Chương trình, nhất là khi các Chương trình được triển khai trên cùng một địa bàn.

3. Mối quan hệ giữa Chương trình quốc gia về PBGDPL với các Chương trình, Kế hoạch PBGDPL hiện hành

Một trong những điểm nổi bật của công tác PBGDPL giai đoạn từ năm 1998 trở lại đây là công tác này đã được kế hoạch hoá, chương trình hoá. Chính phủ đã ban hành các kế hoạch triển khai công tác PBGDPL trong từng giai đoạn theo nhiệm kỳ của Chính phủ: Kế hoạch triển khai công tác PBGDPL từ năm 1998 đến năm 2002 ban hành kèm theo Quyết định số 03/1998/QĐ-TTg ngày 7/01/1998; Chương trình PBGDPL từ năm 2003 đến năm 2007 ban hành kèm theo Quyết định số 13/2003/QĐ-TTg ngày 17/01/2003. Những chương trình, kế hoạch này mang tính chất là văn bản triển khai hoạt động thường xuyên thuộc nhiệm vụ, quyền hạn của Chính phủ, vừa có tính định hướng, vừa mang tính chỉ đạo để các cấp, các ngành triển khai, thực hiện công tác PBGDPL trên phạm vi toàn quốc một cách có nề nếp, liên tục và thống nhất.

Chương trình, kế hoạch PBGDPL hiện hành là những chương trình thường xuyên, đảm bảo cho việc thực hiện công tác PBGDPL trên cả nước được liên tục, không gián đoạn theo sự chỉ đạo chung, thống nhất của Chính phủ, phù hợp yêu cầu, nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội trong từng giai đoạn. Chương trình quốc gia về PBGDPL là chương trình mang tính đột phá, nhằm đạt kết quả cụ thể đối với lĩnh vực, đối tượng PBGDPL trọng điểm được xác định trong thời gian nhất định. Ở phương diện khác, Chương trình quốc gia không thâu tóm các chương trình PBGDPL hiện hành mà cụ thể hoá các chương trình đó bằng những mục tiêu, chỉ tiêu, hiệu quả đạt được đối với những đối tượng, lĩnh vực cụ thể. Mặt khác, đối với các lĩnh vực, đối tượng quan trọng cần tập trung thực hiện việc PBGDPL mà các chương trình khác chưa bao quát được thì Chương trình quốc gia về PBGDPL sẽ tập trung thực hiện.

Việc cùng thực hiện 2 loại chương trình về PBGDPL nói trên hoàn toàn không chồng chéo, mà còn tác động, hỗ trợ lẫn nhau. Chương trình quốc gia về PBGDPL trong quá trình triển khai có thể sử dụng những hình thức, biện pháp PBGDPL đã được định hình, đang phát huy tác dụng và bộ máy, lực lượng thực hiện công tác PBGDPL hiện nay; đồng thời, các cơ quan, đơn vị khi thực hiện PBGDPL theo kế hoạch thường xuyên có thể tận dụng các phương tiện, điều kiện, hiệu quả mà Chương trình quốc gia về PBGDPL mang lại.

III. THỰC TRẠNG CÔNG TÁC PHỔ BIẾN, GIÁO DỤC PHÁP LUẬT

1. Tình hình PBGDPL cho một số đối tượng

1.1. Cán bộ, công chức

Việc PBGDPL cho cán bộ, công chức đã được các bộ, ngành, cơ quan, đơn vị quan tâm. Ngoài việc đào tạo, bồi dưỡng kiến thức pháp luật theo chương trình tương ứng với từng chức danh công chức, việc PBGDPL cho cán bộ, công chức còn được thực hiện thông qua các lớp tập huấn theo chuyên đề; các hội nghị giới thiệu hoặc triển khai văn bản; qua tài liệu tuyên truyền, phổ biến pháp luật; các đợt thi tìm hiểu pháp luật... Nội dung pháp luật còn được đưa vào các kỳ thi tuyển dụng, nâng bậc, chuyển ngạch công chức.

Trong công tác PBGDPL cho cán bộ, công chức cần đặc biệt chú ý đội ngũ cán bộ, công chức cơ sở. Hiện nay, trình độ năng lực của đội ngũ cán bộ cơ sở còn nhiều bất cập. Vì vậy, cán bộ cơ sở gặp nhiều khó khăn khi phải tiếp thu, triển khai những chủ trương, chính sách lớn của Đảng và Nhà nước; ảnh hưởng đến công tác quản lý hành chính của cấp cơ sở: còn tuỳ tiện, chưa dựa vào pháp luật mà còn nặng về phong tục, tập quán. Do đó, ngoài các biện pháp kiện toàn đội ngũ cán bộ cơ sở, Nhà nước cần có chương trình, kế hoạch với sự đầu tư thích đáng để nâng cao kiến thức pháp luật, năng lực vận dụng pháp luật cho lực lượng này, đáp ứng yêu cầu xây dựng đội ngũ cán bộ cơ sở có năng lực tổ chức và vận động nhân dân thực hiện đường lối của Đảng, pháp luật của Nhà nước, biết hướng dẫn và phát huy tính tự quản của dân, công tâm, thạo việc, tận tụy với dân, được dân tín nhiệm. Bên cạnh đó, mỗi cán bộ, công chức cần tự giác tìm hiểu, học tập pháp luật, coi đây là "nhiệm vụ thường xuyên, là một trong những tiêu chuẩn đánh giá cán bộ"; tuân thủ, thi hành nghiêm chỉnh pháp luật và tham gia PBGDPL cho nhân dân.

1.2. Nông dân, đồng bào dân tộc thiểu số

Nội dung pháp luật cần thông tin, phổ biến cho người dân nói chung như các quyền tham gia quản lý nhà nước; quyền bầu cử, ứng cử; quyền lao động, tự do kinh doanh; nghĩa vụ tuân thủ Hiến pháp, pháp luật..., người nông dân, đồng bào ở miền núi, vùng dân tộc còn được thông tin, phổ biến các quy định pháp luật về quyền sử dụng đất, thuế nông nghiệp, bảo vệ và phát triển rừng, phòng chống ma tuý, hôn nhân - gia đình, đăng ký hộ tịch, các giao lưu dân sự trong cuộc sống hàng ngày, chống các hủ tục lạc hậu, phát huy tập quán tốt đẹp. Ngoài ra, nội dung pháp luật còn được lồng ghép trong các chương trình xoá đói giảm nghèo, dân số, khuyến nông, khuyến lâm...

Một trong những hình thức PBGDPL có hiệu quả, phù hợp với đặc thù đối tượng nông dân, đồng bào dân tộc là hình thức truyền đạt trực tiếp thông qua đội ngũ báo cáo viên, tuyên truyền viên pháp luật. Một hình thức khác cũng được sử dụng thường xuyên là biên soạn các tài liệu pháp luật phổ thông như: sách giới thiệu văn bản, sách hỏi đáp về pháp luật, tờ gấp... Việc dịch một số văn bản pháp luật sang tiếng dân tộc để phổ biến cho đồng bào hiện đang được các cơ quan chức năng quan tâm. Song công việc này không phải địa phương nào cũng có điều kiện thực hiện và không phải có thể dịch được sang mọi thứ tiếng dân tộc do những khó khăn về thiếu người biên dịch, về kinh phí..., hơn nữa, không phải người nào trong cộng đồng dân tộc ít người cũng biết đọc chính thứ tiếng của dân tộc mình.

Các hình thức PBGDPL khác như: thông qua hoạt động hoà giải, tủ sách pháp luật (Điểm Bưu điện - Văn hoá xã), trên phương tiện thông tin đại chúng, truyền thanh cơ sở, lồng ghép trong các sinh hoạt truyền thống, lễ hội của đồng bào dân tộc, trong giải quyết khiếu nại, tố cáo, thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở, hương ước, quy ước... cũng được chú trọng. Đặc biệt, xuất phát từ đặc điểm phong tục, tập quán sinh hoạt của cộng đồng dân cư ở nông thôn, miền núi, vùng dân tộc, việc huy động, vận động cán bộ chính quyền, đoàn thể cơ sở, các già làng, trưởng bản, trưởng thôn... tham gia PBGDPL được coi là một trong những biện pháp PBGDPL phù hợp với nông dân, đồng bào dân tộc thiểu số.

Từ năm 1997, Trung tâm trợ giúp pháp lý miễn phí cho người nghèo và đối tượng chính sách đã được thành lập và hoạt động có hiệu quả ở các tỉnh, thành phố. Thông qua phương thức trợ giúp các vụ việc cụ thể, nhất là trong những đợt trợ giúp pháp lý lưu động tại các vùng sâu, vùng xa, vùng miền núi, dân tộc, hoạt động này còn góp phần thông tin về các vấn đề pháp luật mang tính thời sự, gần gũi với đời sống của bà con, được nhân dân rất đồng tình, ủng hộ.

1.3. Thanh thiếu niên

Nội dung pháp luật trang bị cho thanh thiếu niên tập trung vào những kiến thức pháp luật phổ thông, cơ bản về Nhà nước và pháp luật, về quyền và nghĩa vụ của công dân, một số kiến thức pháp luật thiết yếu phục vụ cho cuộc sống, học tập, lao động phù hợp với lứa tuổi của các em và những nội dung liên quan đến đời sống cộng đồng như: bảo vệ môi trường, an toàn giao thông, phòng, chống ma tuý và tệ nạn xã hội, giữ gìn trật tự an toàn xã hội...

Đối với học sinh, sinh viên, việc PBGDPL được thực hiện thông qua chương trình giảng dạy các môn học Đạo đức (Tiểu học), Giáo dục công dân (Trung học cơ sở), Giáo dục pháp luật (Trung học chuyên nghiệp ), Pháp luật đại cương (Đại học, Cao đẳng). Ngoài ra, học sinh, sinh viên còn được học tập pháp luật qua các hoạt động ngoại khoá như: hoạt động ngoài giờ lên lớp, sinh hoạt đầu năm, sinh hoạt lớp và các hoạt động tập thể như tổ chức nói chuyện chuyên đề, trao đổi, tọa đàm theo chủ đề pháp luật...

Đối với thanh thiếu niên nói chung, PBGDPL được thực hiện thông qua các hoạt động văn hoá, văn nghệ, sinh hoạt Câu lạc bộ, thi tìm hiểu pháp luật với nhiều hình thức, qua các tài liệu tuyên truyền, phổ biến kiến thức pháp luật liên quan đến thanh thiếu niên; qua các phong trào giữ gìn an ninh trật tự, an toàn giao thông, vì mái trường không có ma tuý...

Tuy nhiên, các chương trình, kế hoạch về PBGDPL cho thanh thiếu niên chưa thực sự quan tâm đến đặc điểm lứa tuổi, tâm lý, thiếu phương pháp tiếp cận phù hợp với đối tượng thanh thiếu niên, do đó đã hạn chế tác dụng giáo dục. Chương trình giáo dục pháp luật trong nhà trường còn mang nặng tính lý thuyết, hàn lâm, chưa gắn với nhu cầu và cuộc sống thực tế của học sinh, chưa tạo được sự quan tâm kích thích học tập, tìm hiểu pháp luật trong học sinh, sinh viên; tài liệu tra cứu, tham khảo còn thiếu. Các hoạt động trợ giúp pháp lý, tư vấn pháp luật cho thanh thiếu niên chưa được quan tâm, đầu tư thích đáng. Các kênh thông tin phục vụ hoạt động khai thác, tìm kiếm, tra cứu văn bản, tìm hiểu các quy định của pháp luật đáp ứng nhu cầu tìm hiểu pháp luật trong thanh thiếu niên chưa được chú trọng xây dựng và mở rộng phạm vi hoạt động.

1.4. Người lao động, người quản lý trong doanh nghiệp

Từ năm 1998 đến nay, công tác PBGDPL cho người lao động, người quản lý trong các doanh nghiệp đã đạt được một số kết quả nhất định. Ngoài những kiến thức pháp luật phổ thông cần thiết cho cuộc sống hàng ngày, những nội dung pháp luật liên quan trực tiếp đến hoạt động quản lý, sản xuất, kinh doanh, lao động của người quản lý, người lao động được quan tâm phổ biến. Các hình thức PBGDPL chung được lựa chọn áp dụng, nhưng có thể thấy hình thức tư vấn pháp luật, biên soạn tài liệu, nói chuyện chuyên đề, cung cấp thông tin pháp luật qua sinh hoạt câu lạc bộ nghề nghiệp, các hiệp hội, diễn đàn, mạng Intennet... là những hình thức có hiệu quả và phù hợp. Đội ngũ cán bộ Công đoàn các cấp cũng đang đóng vai trò quan trọng trong việc góp phần đưa pháp luật đến người lao động ở các doanh nghiệp. Nhiều doanh nghiệp đã đưa nội dung pháp luật về lao động vào chương trình tuyển dụng, đào tạo lao động.

Tuy nhiên, trong những năm gần đây cũng xảy ra nhiều vụ tranh chấp lao động, vi phạm pháp luật lao động nghiêm trọng. Nhiều vụ vi phạm cho thấy sự coi thường luật pháp, cố tình xâm phạm quyền lợi người lao động của chủ doanh nghiệp. Nguyên nhân của tình hình trên là bản thân người quản lý doanh nghiệp chưa thực sự quan tâm đến việc tìm hiểu pháp luật; người lao động có thái độ thờ ơ, không quan tâm đến pháp luật để trước hết thực hiện đúng quyền, nghĩa vụ của người lao động và tự bảo vệ mình. Tổ chức công đoàn cơ sở ở nhiều doanh nghiệp tư nhân và doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài còn yếu, không phát huy được vai trò của mình trong phổ biến pháp luật cho người lao động.

Ngày 18/5/2004, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 122/2004/NĐ-CP quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và tổ chức pháp chế các Bộ, cơ quan ngang Bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, cơ quan chuyên môn thuộc Uỷ ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương và doanh nghiệp nhà nước. Theo Nghị định này, ở các doanh nghiệp nhà nước, căn cứ vào nhu cầu công tác pháp chế, Hội đồng quản trị, Tổng giám đốc, Giám đốc doanh nghiệp nhà nước thành lập tổ chức pháp chế phù hợp, bố trí cán bộ pháp chế chuyên trách hoặc thuê cố vấn pháp lý. Một trong những nhiệm vụ của Tổ chức pháp chế trong các doanh nghiệp nhà nước là tuyên truyền, PBGDPL, nội quy, quy chế của doanh nghiệp cho cán bộ, người lao động; phối hợp với phòng, ban và tổ chức đoàn thể kiểm tra việc thực hiện pháp luật, nội quy, quy chế và kiến nghị những biện pháp xử lý vi phạm. Với những quy định này, nhóm nghiên cứu cho rằng công tác PBGDPL trong các doanh nghiệp nhà nước sẽ có những chuyển biến tích cực trong thời gian tới.

1.5. Lực lượng vũ trang nhân dân

Từ năm 1998 trở lại đây, công tác PBGDPL trong lực lượng vũ trang mới thực sự có những chuyển biến tích cực. Việc PBGDPL cho cán bộ, chiến sĩ đã được xây dựng thành các chương trình, kế hoạch cụ thể, được triển khai theo từng giai đoạn và hàng năm. Nội dung giáo dục pháp luật từng bước đổi mới, sát với đối tượng hơn, không chỉ tập trung vào những nội dung pháp luật về an ninh, quốc phòng mà mở rộng thêm cả những kiến thức cơ bản về lý luận nhà nước và pháp luật, những quy định của Hiến pháp, pháp luật về tổ chức nhà nước, hành chính, hình sự, dân sự, kinh tế... nhằm giúp cán bộ, chiến sỹ vận dụng trong công tác, sinh hoạt hàng ngày. Hình thức PBGDPL ở các đơn vị rất đa dạng, phong phú. Ngoài việc tổ chức học tập pháp luật nghiêm túc theo chương trình, các đơn vị đã có nhiều cách thức làm “mềm hoá” nội dung pháp luật để chuyển tải đến cán bộ, chiến sĩ một cách sinh động, không nhàm chán. Việc học tập pháp luật đã gắn kết với các phong trào thi đua, các cuộc vận động chấp hành pháp luật, rèn luyện kỷ luật trong mỗi cơ quan, đơn vị. Qua học tập, giáo dục hàng năm, nhận thức, ý thức pháp luật nói chung của cán bộ, chiến sỹ lực lượng vũ trang ngày càng được nâng cao, góp phần quan trọng vào việc chấp hành nghiêm pháp luật, kỷ luật, hoàn thành tốt nhiệm vụ chính trị của từng cơ quan, đơn vị. Cán bộ, chiến sĩ lực lượng vũ trang còn tham gia tích cực trong việc đưa chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước đến nhân dân địa phương; phổ biến, giáo dục các văn bản pháp luật về an ninh, quốc phòng đến nhân dân; phát động nhân dân tham gia các phòng trào đấu tranh phòng, chống tội phạm, giữ gìn an ninh trật tự ở địa bàn.

Tuy vậy, ở nhiều cơ quan, đơn vị, người lãnh đạo, chỉ huy vẫn chưa thật sự quan tâm đến công tác PBGDPL; chưa có các biện pháp hữu hiệu phát huy vai trò của các cơ quan chức năng tham gia phối hợp PBGDPL; hiệu quả đem lại sau khi PBGDPL còn hạn chế; trình độ hiểu biết, ý thức pháp luật của cán bộ, chiến sỹ lực lượng vũ trang tuy có được nâng lên một bước nhưng mới ở mức độ rất khiêm tốn, chưa đáp ứng kịp yêu cầu phát triển ngày càng nhanh của xã hội cũng như yêu cầu nhiệm vụ của lực lượng vũ trang trong giai đoạn mới.

2. Một số nhận xét chung về thực trạng công tác PBGDPL từ năm 1998 đến nay

2.1. Kết quả đạt được

Công tác PBGDPL trong thời gian qua đã đạt được kết quả sau:

- Các chủ trương của Đảng và Nhà nước về công tác PBGDPL từng bước được thể chế hoá, tạo cơ sở pháp lý cho việc triển khai các hoạt động PBGDPL.

- Nhận thức và trách nhiệm của các cấp, các ngành, các cơ quan, tổ chức trong công tác PBGDPL đã có chuyển biến tích cực.

- Đội ngũ cán bộ thực hiện công tác PBGDPL đang từng bước được xây dựng, củng cố. Tại Bộ Tư pháp, Vụ PBGDPL có gần 20 cán bộ, chuyên viên chuyên trách. Tính đến cuối năm 2001, có 8/61 Sở Tư pháp thành lập Phòng PBGDPL riêng; 41/61 Sở Tư pháp thành lập Phòng Văn bản - PBGDPL; số Sở Tư pháp còn lại có bộ phận PBGDPL thuộc Phòng Nghiệp vụ. Tại 36/39 Bộ, cơ quan ngang Bộ, cơ quan thuộc Chính phủ có tổ chức pháp chế với trên 400 cán bộ pháp chế.

Công tác PBGDPL, tuy còn thiếu nhưng đã thu hút được một lực lượng đông đảo cộng tác viên tham gia vào hoạt động PBGDPL, đó là các báo cáo viên, tuyên truyền viên pháp luật; giáo viên dạy pháp luật trong các nhà trường; các phóng viên, biên tập viên chuyên mục, chương trình pháp luật của các báo, đài; luật sư, cán bộ tư vấn pháp luật, trợ giúp pháp lý; hoà giải viên ở cơ sở; cán bộ đoàn thể, trưởng thôn, bản, già làng, tổ trưởng dân phố, cụm dân cư, các chức sắc tôn giáo, những người có uy tín trong cộng đồng…

- Các hoạt động PBGDPL dần dần đi vào nề nếp theo kế hoạch, chương trình cụ thể, được thực hiện thường xuyên, có trọng tâm, trọng điểm hơn trước.

2.2. Tồn tại, hạn chế

- Tác động của PBGDPL đối với việc nâng cao ý thức chấp hành pháp luật của người dân, đến trật tự kỷ cương pháp luật, đến tình trạng vi phạm pháp luật chưa đạt được như mong muốn. Một số lĩnh vực, đối tượng PBGDPL trọng tâm, trọng điểm tuy đã được xác định nhưng lại thiếu cơ chế, phương thức triển khai hữu hiệu nên chưa tạo được bước đột phá, chưa có được kết quả cụ thể. Nhiều người dân, nhất là nhân dân ở miền núi, vùng sâu, vùng xa, đồng bào dân tộc thiểu số vẫn thiếu hiểu biết pháp luật, khó có điều kiện tiếp nhận thông tin pháp luật.

- Công tác PBGDPL triển khai trong thời gian qua chưa đều khắp, vẫn còn tình trạng theo "thời vụ, phong trào", chạy theo văn bản mới ban hành. Do đó, hoạt động PBGDPL dàn trải, mới chỉ dừng ở bề nổi mà chưa có chiều sâu, chưa thực sự đáp ứng được yêu cầu nâng cao ý thức pháp luật cũng như những nhu cầu thông tin, tìm hiểu pháp luật từ phía người dân.

- Nội dung PBGDPL chưa thật sát hợp với từng đối tượng; vẫn chỉ "nặng" về phổ biến, giới thiệu các văn bản pháp luật chung chung. Vì vậy tính thiết thực, hướng dẫn chưa cao. Việc khai thác, tìm tòi, đổi mới một cách có hiệu quả các hình thức PBGDPL khác nhau phù hợp với đặc thù địa bàn, đối tượng còn hạn chế. Chưa có nhiều hình thức để gắn kết chặt chẽ và thường xuyên công tác PBGDPL với công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, truyền thống đạo đức, văn hoá và lối sống cho các đảng viên, các cán bộ và nhân dân, nhất là PBGDPL còn tách rời với tổ chức thực hiện pháp luật.

2.3. Nguyên nhân

Nguyên nhân khách quan:

- Những hạn chế của hệ thống pháp luật đã tác động làm giảm tác dụng, hiệu quả của công tác PBGDPL.

- Công tác tổ chức thực hiện pháp luật chưa được tốt. Ở một số không ít cán bộ và nhân dân, nhận thức pháp luật chưa đi đôi với hành động. Mặt khác cơ chế thực thi pháp luật còn chưa hợp lý.

- Xây dựng tình cảm, thái độ đối với pháp luật, đặc biệt là lòng tin đối với pháp luật là một quá trình lâu dài, là kết quả tác động của nhiều yếu tố.

- Một bộ phận cán bộ, nhân dân chưa có ý thức tự giác, chủ động tìm hiểu, học tập pháp luật.

Nguyên nhân nội tại của công tác PBGDPL:

- Do cơ chế ràng buộc trách nhiệm, kiểm tra, đánh giá việc thực hiện công tác PBGDPL chưa cụ thể.

- Việc thu hút được nhiều chủ thể tham gia vào công tác này còn hạn chế.

- Sự chỉ đạo thực hiện công tác PBGDPL của các cơ quan chức năng còn lúng túng, chưa thực sự chủ động mà còn trông chờ sự chỉ đạo của cấp trên, chưa thực sự theo sát được yêu cầu và đòi hỏi bức xúc của sự phát triển kinh tế xã hội đất nước trong từng thời điểm.

- Mặc dù nội dung PBGDPL đã có sự lựa chọn cho phù hợp với đối tượng, địa bàn nhưng chưa đủ lực lượng, chưa có cơ chế tập trung tuyên truyền sâu rộng, bền bỉ ở các nội dung, lĩnh vực có nhiều vi phạm, khúc mắc, do đó hiệu quả thực tế của công tác PBGDPL chưa cao.

- Cán bộ chuyên trách PBGDPL rất ít.

- Việc đầu tư cho công tác PBGDPL chưa thực sự đáp ứng yêu cầu. Cơ sở vật chất, phương tiện kỹ thuật phục vụ cho công tác này chưa được đáp ứng đầy đủ.

IV. ĐẶC ĐIỂM CƠ BẢN CỦA CÔNG TÁC PHỔ BIẾN, GIÁO DỤC PHÁP LUẬT

Hiện nay, còn có nhiều khái niệm, cách hiểu về thuật ngữ "phổ biến, giáo dục pháp luật" . Có quan điểm cho rằng, PBGDPL là một khâu của hoạt động tổ chức thực hiện pháp luật, là hoạt động định hướng có tổ chức, có chủ định nhằm mục đích hình thành ở đối tượng được tác động tri thức pháp lý, tình cảm và hành vi phù hợp với các đòi hỏi của hệ thống pháp luật hiện hành. Quan điểm khác cho rằng, PBGDPL có hai nghĩa: nghĩa hẹp: là việc truyền bá pháp luật cho đối tượng nhằm nâng cao tri thức, tình cảm niềm tin pháp luật cho đối tượng từ đó nâng cao ý thức tôn trọng pháp luật, nghiêm chỉnh chấp hành pháp luật của đối tượng; nghĩa rộng: là công tác, lĩnh vực PBGDPL bao gồm tất cả các công đoạn phục vụ cho công tác PBGDPL.

Công tác PBGDPL ở nước ta mang những đặc điểm cơ bản sau:

Một là, công tác PBGDPL là một bộ phận của công tác giáo dục chính trị, tư tưởng

Hai là, công tác PBGDPL có mối quan hệ chặt chẽ với công tác xây dựng pháp luật, tổ chức thực hiện pháp luật

Ba là, công tác PBGDPL được tổ chức, thực hiện bởi những chủ thể nhất định.

Bốn là, công tác PBGDPL nhằm truyền đạt thông tin, nội dung pháp luật, giúp cho đối tượng tác động có những hiểu biết nhất định về pháp luật, góp phần nâng cao ý thức pháp luật của đối tượng

V. CƠ CHẾ TỔ CHỨC THỰC HIỆN CÔNG TÁC PHỔ BIẾN, GIÁO DỤC PHÁP LUẬT

1. Khái niệm “cơ chế”

Với ý nghĩa thông thường thì cơ chế là cách thức theo đó một quá trình được thực hiện. Cơ chế cũng có thể được hiểu là khái niệm chỉ sự diễn biến nội tại của một hệ thống, trong đó có sự tương tác giữa các yếu tố kết thành hệ thống trong quá trình vận động của mỗi yếu tố đó, nhờ đó hệ thống có thể vận hành, phát triển theo mục đích đã định.

Như vậy, với nội hàm trên, có thể thấy cơ chế là một phạm trù động chỉ một quy trình thực tế diễn ra trong một không gian và thời gian nhất định. Trong sự vận hành chỉnh thể của cơ chế luôn bao gồm vận hành cục bộ của các yếu tố cấu thành của nó. Các yếu tố cấu thành đều tạo thành hệ thống, mỗi yếu tố đó có thể có cơ chế vận hành riêng biệt nhưng chúng đều tuân theo một phương thức nhất định trong tổng thể chung. Sự phát huy tác dụng của cơ chế dựa vào tác dụng lẫn nhau giữa các yếu tố cấu thành của mối liên hệ qua lại giữa chúng; đồng thời trong quá trình vận hành, cơ chế còn chịu tác động, ảnh hưởng của các yếu tố khách quan bên ngoài. Mỗi một cơ chế đều mang tính mục đích, tính đặc thù của lĩnh vực, hoạt động mà ở đó cơ chế được vận hành. Một lĩnh vực, một hoạt động có cơ chế vận hành khoa học, phù hợp, đáp ứng yêu cầu sẽ đạt hiệu quả trên thực tế; ngược lại, cơ chế không phù hợp sẽ kìm hãm sự phát triển của lĩnh vực, hoạt động đó.

2. Cơ chế tổ chức thực hiện công tác PBGDPL

2.1. Phạm vi tiếp cận

Nhóm nghiên cứu cho rằng, cơ chế tổ chức thực hiện công tác PBGDPL đóng vai trò quan trọng, bởi chất lượng, hiệu quả của công tác PBGDPL phụ thuộc rất nhiều vào việc công tác này được tổ chức thực hiện như thế nào. Trong phạm vi nghiên cứu, đề tài không có điều kiện nghiên cứu sâu cơ chế tổ chức thực hiện công tác PBGDPL về mặt lý luận mà chỉ đi vào phân tích, đánh giá cơ chế này trên phương diện thực tiễn và tổng thể chung nhằm góp phần làm rõ hơn cơ chế tổ chức, thực hiện công tác này trong thời gian qua và tác động của cơ chế đối với hiệu quả công tác PBGDPL; từ đó đề xuất xây dựng cơ chế tổ chức thực hiện công tác PBGDPL khoa học, phù hợp với những điều kiện, hoàn cảnh cụ thể hiện nay và trong tương lai.

Nhóm nghiên cứu tiếp cận cơ chế tổ chức thực hiện công tác PBGDPL theo nghĩa đó là một cơ chế chứa đựng trong đó 2 yếu tố nằm trong một thể thống nhất: thứ nhất, "Tổ chức" - nhân tố cốt lõi của cơ chế - để chỉ bộ máy thực hiện công tác PBGDPL, sự phân công, phân cấp trong bộ máy này, hay nói cách khác để chỉ các chủ thể thực hiện công tác PBGDPL. Thứ hai, "Thực hiện" là các khâu tiến hành, các cách thức, biện pháp mà chủ thể sử dụng để triển khai công tác PBGDPL. Cơ chế tổ chức thực hiện công tác PBGDPL chứa đựng trong nó các cơ chế cấu thành như cơ chế quản lý, cơ chế chỉ đạo, cơ chế phối hợp... Có thể nói một cách ngắn gọn, cơ chế tổ chức thực hiện công tác PBGDPL là quy trình do các chủ thể thực hiện công tác PBGDPL tiến hành nhằm đảm bảo cho công tác PBGDPL đáp ứng các yêu cầu nhất định, đúng hướng và đạt kết quả cao nhất.

Để vận hành, cơ chế tổ chức thực hiện công tác PBGDPL phải dựa trên cơ sở các quy định pháp luật có liên quan và chịu tác động bởi những điều kiện nhất định.

Với cách tiếp cận trên, nhóm nghiên cứu xem xét đánh giá cơ chế tổ chức thực hiện công tác PBGDPL trong mối quan hệ tác động của các điều kiện khách quan, mà trực tiếp là tác động của cơ chế quản lý kinh tế và trên 3 phương diện: (1) các văn bản quy phạm pháp luật; (2) hệ thống các cơ quan có chức năng thực hiện PBGDPL và các cơ quan, tổ chức có trách nhiệm tham gia PBGDPL; (3) quy trình thực hiện công tác PBGDPL.

2.2. Vài nét về cơ chế tổ chức thực hiện công tác PBGDPL qua các thời kỳ

Từ năm 1945 - sau khi nước Việt Nam Dân chủ cộng hoà non trẻ ra đời - cho đến năm 1975, do chiến tranh kéo dài và yêu cầu của thời chiến đòi hỏi việc ban hành các văn bản phải kịp thời, linh hoạt. Các chính sách, quy định pháp luật của Nhà nước trong giai đoạn này được các thành viên, các cộng đồng trong xã hội tự giác thực hiện và tuân thủ một cách tự nhiên. Chính vì vậy, công tác tuyên truyền, giáo dục pháp luật không đặt ra như là một hoạt động độc lập mà nằm trong công tác vận động quần chúng; trong hoạt động phổ biến, quán triệt chủ trương, chính sách, quy định của Đảng và Nhà nước đến nhân dân.
Sau khi miền Nam hoàn toàn giải phóng, nước nhà độc lập, thống nhất, thì nhiệm vụ chung được đặt ra là cả nước cùng tiến vào thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội. Đường lối chung và đường lối kinh tế trong cả thời kỳ quá độ đã được Đại hội Đảng lần thứ IV (năm 1976) đề ra và được thể chế hoá trong Hiến pháp năm 1980 - với cơ chế kế hoạch hoá tập trung, hành chính, bao cấp. Tác động của cơ chế quản lý kinh tế đã dẫn đến việc quản lý xã hội chủ yếu bằng phương pháp hành chính, mệnh lệnh. Cơ quan hành chính và các biện pháp hành chính được đề cao. Các cơ quan quản lý có vai trò chủ đạo trong hoạt động ban hành văn bản quy phạm pháp luật.

Cơ chế tổ chức thực hiện công tác PBGDPL trong giai đoạn này có những đặc trưng sau:

- Sự phân công, phân cấp và trách nhiệm thực hiện công tác này của các cơ quan nhà nước chưa được xác định cụ thể, lại thiếu sự kiểm tra, giám sát, phối hợp để thực hiện trên thực tế. Các kế hoạch, chương trình tổng thể triển khai công tác tuyên truyền, giáo dục pháp luật gần như chưa có. Việc thực hiện công tác này thường bị động, phụ thuộc vào diễn biến và yêu cầu phát sinh trong thời gian nhất định của nhiệm vụ chính trị, kinh tế, xã hội hoặc theo đợt tuyên truyền văn bản pháp luật quan trọng mới ban hành.

- Đội ngũ cán bộ công tác trong ngành tư pháp nói chung và đội ngũ cán bộ thực hiện công tác tuyên truyền, giáo dục pháp luật nói riêng có trình độ thấp

- Các cơ quan nhà nước chưa có sự phối hợp thường xuyên với các tổ chức chính trị xã hội, đoàn thể quần chúng thực hiện tuyên truyền, giáo dục pháp luật.

- Nội dung pháp luật được truyền đạt chung chung, nặng về hô hào, kêu gọi và phần nào mang tính áp đặt; thiên về các hình thức mang tính tuyên truyền (qua các hội nghị, cuộc họp, trên các phương tiện thông tin đại chúng…); còn thiếu những biện pháp tổng thể, lâu dài, đồng bộ; thiếu sự liên tục và hệ thống trong việc trang bị tri thức pháp luật, nâng cao ý thức pháp luật cho cán bộ, nhân dân⁽[5]⁾.

Với nhận thức mới về những quy luật phát triển kinh tế, xã hội và về thực trạng của nền kinh tế, Đại hội Đảng lần thứ VI (năm 1986) đã đề ra đường lối đổi mới nền kinh tế, đổi mới cơ chế kinh tế. Thay cho cơ chế kế hoạch hoá tập trung cao độ là phát triển nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần theo cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước, theo định hướng XHCN. Trong cơ chế kinh tế mới, vai trò của Nhà nước có sự thay đổi và quản lý nhà nước cũng đòi hỏi phải có nội dung và phương thức quản lý thích hợp. Không thể quản lý hành chính trực tiếp, cụ thể, vi mô đơn điệu như trước đây đối với mọi mặt đời sống xã hội, mà phải quản lý vĩ mô, gián tiếp, thông qua pháp luật. Cùng với Hiến pháp năm 1992, hàng trăm đạo luật, pháp lệnh và các văn bản quy phạm pháp luật khác được ban hành. Hệ thống pháp luật của nước ta ngày càng được bổ sung, hoàn thiện, tạo khuôn khổ pháp lý để Nhà nước quản lý bằng pháp luật, công dân “sống và làm việc theo pháp luật” trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội.

Trong điều kiện đó, mặc dù không chuyển biến nhanh và mạnh mẽ như hoạt động xây dựng pháp luật nhưng công tác PBGDPL cũng có thay đổi trong tổ chức thực hiện để thích ứng với những chuyển đổi đang diễn ra trong đời sống kinh tế, xã hội. Trước hết đó là việc chuyển từ mô hình Nhà nước - chủ thể duy nhất có quyền và trách nhiệm PBGDPL sang mô hình Nhà nước phối hợp với các chủ thể khác cùng thực hiện PBGDPL. Một mặt, Nhà nước giữ vai trò tổ chức, lãnh đạo và quản lý thống nhất công tác PBGDPL; mặt khác, Nhà nước khuyến khích, hỗ trợ, tạo điều kiện để các tổ chức chính trị xã hội, các đoàn thể quần chúng tham gia PBGDPL. Sự chuyển đổi cho thấy nhận thức về tính chất, đặc điểm của việc tổ chức thực hiện công tác PBGDPL đã thay đổi: PBGDPL là loại hoạt động không thể tiến hành một cách đơn phương, riêng rẽ mà cần phải có sự phối hợp thực hiện của tất cả các ngành, các cấp, của mọi cơ quan, tổ chức. Phối hợp PBGDPL chính là đặc thù, là yêu cầu khách quan, là yếu tố không thể thiếu trong cơ chế tổ chức thực hiện công tác PBGDPL.

Điểm thay đổi khác nữa trong cơ chế tổ chức thực hiện công tác PBGDPL là Nhà nước, ngoài việc trực tiếp cung cấp các thông tin, nội dung pháp luật cần thiết cho nhân dân đã thiết lập, mở ra nhiều kênh, nhiều phương tiện để giúp nhân dân tự mình tìm hiểu pháp luật theo nhu cầu được thuận lợi hơn. Giai đoạn này, các hình thức PBGDPL đã đa dạng, phong phú hơn. Bên cạnh các hình thức truyền thống trước đây, nhiều hình thức PBGDPL mới được khai thác phù hợp với đối tượng. Đặc biệt, PBGDPL thông qua các hoạt động tư vấn pháp luật đang từng bước phát triển. Cơ chế tổ chức thực hiện công tác PBGDPL đang từng bước được đổi mới theo hướng giảm tính chủ quan, áp đặt từ phía Nhà nước, nhu cầu tìm hiểu pháp luật của công dân được quan tâm hơn.

Rút kinh nghiệm quá trình tổ chức thực hiện công tác PBGDPL trước đây, Chính phủ đã ban hành các chương trình, kế hoạch triển khai công tác PBGDPL trên cả nước trong từng giai đoạn theo nhiệm kỳ của Chính phủ (1998 - 2002, 2003 - 2007) làm cơ sở để các cấp, các ngành tổ chức thực hiện công tác này.

2.3. Cơ chế tổ chức thực hiện công tác PBGDPL hiện nay

2.3.1. Các văn bản quy pháp pháp luật làm cơ sở cho tổ chức thực hiện công tác PBGDPL:

Tuy chưa có sự thống kê đầy đủ, nhưng có thể thấy các quy định về công tác PBGDPL được thể hiện trong nhiều văn bản pháp luật của Nhà nước, từ Hiến pháp đến các bộ luật, luật và các văn bản dưới luật. Trong hệ thống các văn bản đó, văn bản làm cơ sở trực tiếp cho việc tổ chức thực hiện công tác PBGDPL gồm: Luật Tổ chức Chính phủ năm 2001; Luật Tổ chức Hội đồng nhân dân và Uỷ ban nhân dân năm 2003; Nghị định số 86/2002/NĐ-CP ngày 5/11/2002 quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của bộ, cơ quan ngang bộ; Nghị định số 62/2003/NĐ-CP ngày 6/6/2003 quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Bộ Tư pháp; Nghị định số 122/2004/NĐ-CP ngày 18/5/2004 của Chính phủ quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và tổ chức pháp chế các Bộ, cơ quan ngang Bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, cơ quan chuyên môn thuộc Uỷ ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương và doanh nghiệp nhà nước; Chỉ thị số 02/1998/CT-TTg ngày 7/01/1998 về việc tăng cường công tác PBGDPL trong giai đoạn hiện nay; Quyết định số 03/1998/QĐ-TTg ngày 7/01/1998 về việc ban hành Kế hoạch triển khai công tác PBGDPL từ năm 1998 đến năm 2002 và thành lập Hội đồng phối hợp công tác PBGDPL; Quyết định số 13/2003/QĐ-TTg ngày 17/1/2003 phê duyệt Chương trình PBGDPL từ năm 2003 đến năm 2007; Thông tư liên bộ số 12/TTLB ngày 26/7/1993 của Bộ Tư pháp và Ban Tổ chức - Cán bộ Chính phủ hướng dẫn về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và tổ chức cơ quan tư pháp địa phương.

2.3.2. Hệ thống các cơ quan có chức năng thực hiện công tác PBGDPL:

Đây là các cơ quan nhà nước mà theo chức năng phải chịu trách nhiệm tổ chức thực hiện công tác PBGDPL, gồm:

- Chính phủ: tổ chức và lãnh đạo công tác tuyên truyền, giáo dục Hiến pháp và pháp luật.

- Các Bộ, cơ quan ngang Bộ: chỉ đạo và tổ chức thực hiện công tác tuyên truyền, giáo dục, phổ biến các văn bản quy phạm pháp luật thuộc phạm vi quản lý nhà nước của Bộ.

Tổ chức Pháp chế của các Bộ, cơ quan ngang Bộ, cơ quan thuộc Chính phủ có trách nhiệm chủ trì, phối hợp với các đơn vị liên quan tổ chức PBGDPL.

- Uỷ ban nhân dân các cấp tổ chức thực hiện công tác tuyên truyền, giáo dục pháp luật ở địa phương. Giúp Uỷ ban thực hiện nhiệm vụ này là các cơ quan tư pháp địa phương.

Riêng các cơ quan chuyên môn thuộc Uỷ ban nhân dân cấp tỉnh có Phòng Pháp chế hoặc công chức pháp chế chuyên trách, có nhiệm vụ chủ trì hoặc tham gia với các đơn vị liên quan tổ chức PBGDPL.

Việt Nam là một trong số ít các nước trên thế giới có hệ thống cơ quan thuộc Chính phủ chuyên trách công tác PBGDPL, được tổ chức theo ngành dọc gắn liền với hệ thống cơ quan chính quyền, bao gồm: Bộ Tư pháp ở trung ương; Sở Tư pháp ở cấp tỉnh; Phòng Tư pháp ở cấp huyện; Ban Tư pháp ở cấp xã.

Ngoài ra, các cơ quan của Quốc hội, Hội đồng nhân dân các cấp; Viện kiểm sát nhân dân, Toà án nhân dân; các tổ chức chính trị xã hội, đoàn thể quần chúng... trong quá trình thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình cũng có trách nhiệm tham gia PBGDPL.

Trong tổ chức thực hiện công tác PBGDPL, các cơ quan nhà nước có sự phối hợp với nhau hoặc phối hợp với các cơ quan, tổ chức khác triển khai PBGDPL. Hiện nay, cơ chế phối hợp đã được xác lập thông qua mô hình Hội đồng phối hợp công tác PBGDPL, trong đó cơ quan tư pháp làm đầu mối tổ chức, hướng dẫn các hoạt động phối hợp chung.

2.3.3. Quy trình thực hiện công tác PBGDPL gồm các khâu:

- Xây dựng kế hoạch: trên cơ sở kế hoạch, chương trình công tác PBGDPL của Chính phủ trong từng giai đoạn; hướng dẫn của cơ quan chức năng; yêu cầu nhiệm vụ của cơ quan, đơn vị, địa phương, cơ quan có trách nhiệm thực hiện công tác PBGDPL xây dựng kế hoạch chung của địa phương, đơn vị mình.

- Triển khai thực hiện kế hoạch: trên cơ sở kế hoạch PBGDPL đã được cấp có thẩm quyền phê duyệt, các cơ quan được phân công trực tiếp hoặc phối hợp triển khai các hoạt động PBGDPL cụ thể.

- Kiểm tra việc thực hiện: đây là một khâu không thể thiếu trong quy trình thực hiện công tác PBGDPL, được tiến hành bởi cơ quan cấp trên đối với cơ quan cấp dưới.

- Sơ kết, tổng kết là giai đoạn cuối trong quy trình tổ chức thực hiện công tác PBGDPL. Khâu này cần được thực hiện định kỳ hoặc đột xuất theo yêu cầu của việc thực hiện công tác PBGDPL, trong đó chú trọng đánh giá hiệu quả của việc thực hiện công tác này nhằm rút ra những kinh nghiệm cần thiết để tổ chức thực hiện PBGDPL ngày càng tốt hơn.

Trên cơ sở các văn bản pháp lý về công tác PBGDPL, có thể thấy, cơ chế tổ chức thực hiện công tác PBGDPL ngày càng được định hình và trên thực tế đã góp phần không nhỏ nâng cao chất lượng công tác PBGDPL. Tuy nhiên, hiện nay cơ chế này cũng còn một số điểm cần lưu ý:

Một là, các quy định làm cơ sở cho việc tổ chức thực hiện công tác PBGDPL nằm tản mạn trong nhiều văn bản; còn thiếu một văn bản có giá trị pháp lý cao quy định riêng về công tác PBGDPL nói chung, đặt cơ sở nền móng cho việc xây dựng cơ chế tổ chức thực hiện công tác PBGDPL.

Hai là, sự xác lập và vận hành hoàn chỉnh của cơ chế tổ chức thực hiện công tác PBGDPL phụ thuộc vào các yếu tố cấu thành cơ chế và nhiều yếu tố bên ngoài khác. Trong khi đó, một trong những yếu tố quan trọng của cơ chế này là bộ máy thực hiện thì vẫn còn bất cập. Đội ngũ cán bộ thực hiện công tác này tuy đã được tăng cường hơn trước nhưng chưa thực sự đáp ứng yêu cầu, nhất là ở cơ sở. Cơ quan tư pháp tuy được giao nhiệm vụ giúp chính quyền địa phương chỉ đạo, tổ chức thực hiện công tác PBGDPL và là đầu mối phối hợp các hoạt động PBGDPL ở địa phương, nhưng việc sáp nhập cơ quan tư pháp vào Văn phòng Hội đồng nhân dân và Uỷ ban nhân dân cấp huyện ở một số địa phương đang là khó khăn cho công tác Tư pháp nói chung, công tác PBGDPL nói riêng, nhất là ảnh hưởng đến sự thông suốt, nhanh nhạy, kịp thời trong tổ chức thực hiện công tác PBGDPL. Tổ chức pháp chế - cơ quan của các bộ, ngành được giao thực hiện nhiệm vụ này chưa được đầu tư đúng mức cả về bộ máy lẫn các điều kiện khác để có thể tổ chức thực hiện công tác PBGDPL trong bộ, ngành và cho nhân dân.

Ba là, do tính chất của các chương trình, kế hoạch về PBGDPL hiện hành chủ yếu là định hướng để các cơ quan, đơn vị, địa phương tuỳ điều kiện thực tế của mình để thực hiện nên tính bắt buộc chưa cao, chưa thực hiện đều khắp. Bên cạnh đó, mối quan hệ phối hợp giữa các cơ quan, tổ chức chưa đạt hiệu quả cao. Cơ chế phối hợp thông qua mô hình Hội đồng phối hợp các cấp là một bước phát triển mới trong việc triển khai công tác PBGDPL nhưng đó chỉ là một bộ phận hợp thành quan trọng của cơ chế thực hiện nói chung. Mặt khác, qua quá trình hoạt động, cơ chế này cũng bộc lộ những hạn chế nhất định: nặng về kế hoạch, công văn hướng dẫn triển khai, chưa thực sự là một cơ chế hành động, tổ chức công việc. Mặt chưa được của cơ chế này lại càng bộc lộ rõ khi Hội đồng phối hợp hoạt động còn mang tính hình thức, mô hình rập khuôn ở các cấp, chế độ báo cáo, trao đổi thông tin, trách nhiệm giữa các thành viên chưa được quy định cụ thể...

Bốn là, mục tiêu, kết quả cụ thể của quy trình thực hiện PBGDPL chưa được quan tâm đúng mức làm cho hoạt động này phần nào vẫn mang tính hình thức, thực hiện theo phong trào. Vì vậy, các chỉ tiêu, mục tiêu, hiệu quả, tác động cụ thể của PBGDPL đối với việc nâng cao ý thức pháp luật, phòng ngừa vi phạm pháp luật, thực hiện các nhiệm vụ chính trị, kinh tế, xã hội của địa phương, đơn vị chưa được đề ra trong các kế hoạch về công tác PBGDPL. Hạn chế này còn do PBGDPL với cách làm đơn lẻ lâu nay, chưa gắn kết chặt chẽ với hoạt động xây dựng, thực hiện pháp luật; kế hoạch PBGDPL chỉ mang tính định hướng, thiếu định lượng, chưa chỉ ra được kết quả cụ thể cần đạt được và điều kiện cần thiết để bảo đảm thực hiện mục tiêu. Chương trình PBGDPL cũng chưa được lồng ghép thực sự trong các chương trình phát triển kinh tế - xã hội, các cuộc vận động... nên hiệu quả khó nắm bắt.

VI. ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN CÔNG TÁC PHỔ BIẾN, GIÁO DỤC PHÁP LUẬT

1. Bối cảnh kinh tế xã hội

Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX (năm 2001) được tiến hành vào lúc đất nước ta đang bước vào những năm đầu của thế kỷ XXI, với hành trang là những thành tựu rất quan trọng về phát triển kinh tế xã hội mà nhân dân ta đã đạt được qua 15 năm đổi mới. Đại hội đã thông qua Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 2001 - 2010; phương hướng, nhiệm vụ kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 5 năm 2001 - 2005, việc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa dưới sự lãnh đạo của Đảng được đề ra như một nhiệm vụ chiến lược, với phương châm “Nhà nước quản lý xã hội bằng pháp luật. Mọi cơ quan, tổ chức, cán bộ, công chức, mọi công dân có nghĩa vụ chấp hành Hiến pháp và pháp luật”.

Trên cơ sở Nghị quyết của Đại hội Đảng lần thứ IX, Quốc hội đã sửa đổi Hiến pháp năm 1992, đặt cơ sở hiến định cho việc hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam trong những năm tới, phục vụ việc xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ trên cơ sở phát huy cao độ nội lực, chủ động hội nhập kinh tế quốc tế; thực hiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước.

Thực hiện các mục tiêu trên, Đảng và Nhà nước ta đã đề ra nhiều nhiệm vụ trên các lĩnh vực của đời sống xã hội, trong đó có nhiệm vụ tác động đến việc xác định yêu cầu, định hướng phát triển công tác PBGDPL. Đó là :

- Hình thành đồng bộ thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa; phát triển kinh tế nhiều thành phần, nhiều hình thức sở hữu.

- Phát triển giáo dục, đào tạo, văn hoá, xã hội; đảm bảo thực hiện công bằng xã hội, thực hiện dân chủ cơ sở.

- Chăm lo cho con người, bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của mọi người.

- Phòng chống các tệ nạn xã hội; phát huy vai trò của từng người dân, từng cộng đồng tham gia đấu tranh, ngăn chặn và đẩy lùi những tệ nạn này.

- Đẩy mạnh cải cách và hoàn thiện tổ chức, hoạt động của bộ máy nhà nước; xây dựng một nền hành chính nhà nước dân chủ, trong sạch, vững mạnh, từng bước hiện đại hoá. Nâng cao kỷ luật, hiệu lực thi hành pháp luật trong bộ máy nhà nước và trong xã hội.

- Đẩy mạnh đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức với chương trình, nội dung sát hợp; chú trọng đội ngũ cán bộ xã, phường.

- Gắn chặt việc xây dựng nền kinh tế độc lập tự chủ với chủ động hội nhập kinh tế quốc tế.

Sau hai năm rưỡi thực hiện Nghị quyết của Đảng, đất nước ta đã đạt được những thành tựu quan trọng: Kinh tế tăng trưởng khá nhanh và toàn diện, cơ cấu kinh tế có bước chuyển dịch đáng kể theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá, phát triển đồng bộ các thành phần kinh tế; đã dần bổ sung, hoàn thiện thêm khuôn khổ pháp lý cho hoạt động của các loại thị trường. Nhiều lĩnh vực xã hội được quan tâm phát triển. Công tác xoá đói giảm nghèo, giải quyết việc làm có những tiến bộ. Quốc phòng, an ninh và ổn định xã hội được giữ vững. Quan hệ đối ngoại được mở rộng, vị thế và uy tín của nước ta tiếp tục được nâng cao. Việc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của dân, do dân và vì dân dưới sự lãnh đạo của Đảng tiếp tục được chăm lo. Bản chất dân chủ của Nhà nước ta ngày càng được thể hiện và thực hiện trên mọi mặt của đời sống xã hội. Quyền làm chủ của nhân dân ngày càng được tôn trọng và bảo đảm thực hiện.

Bên cạnh những thành tựu và tiến bộ trên, tại Hội nghị lần thứ chín Ban chấp hành Trung ương Khoá IX (tháng 1/2004), Đảng ta cũng chỉ rõ những mặt còn yếu kém, tồn tại, đó là: chất lượng, hiệu quả của sự phát triển kinh tế - xã hội còn thấp và chưa có chuyển biến rõ rệt; còn nhiều vấn đề xã hội bức xúc chậm được giải quyết như thiếu việc làm, đời sống của một bộ phận nhân dân, nhất là nhân dân ở một số vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số còn nhiều khó khăn; chất lượng giáo dục thấp; tệ nạn xã hội và tình hình tội phạm chưa được ngăn chặn có hiệu quả; tình trạng quan liêu, tham nhũng, lãng phí, nhũng nhiễu dân của một số cán bộ, đảng viên vẫn còn nghiêm trọng và khá phổ biến; cải cách hành chính trong hệ thống chính quyền chưa đạt yêu cầu; vẫn còn tình trạng buông lỏng quản lý theo pháp luật của Nhà nước. Nhiệm vụ xây dựng con người Việt Nam trong thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hóa chưa tạo được chuyển biến rõ rệt. Môi trường văn hoá còn bị ô nhiễm bởi các tệ nạn xã hội, sự lan tràn của các sản phẩm và dịch vụ văn hoá mê tín dị đoan, độc hại, thấp kém, lai căng… Bên cạnh đó, xu thế toàn cầu hoá tiếp tục mở rộng, nước ta đứng trước sức ép phải chủ động và khẩn trương hơn nữa trong hội nhập kinh tế quốc tế; trong khi đó, các thế lực phản động quốc tế vẫn tìm cách gây mất ổn định chính trị - xã hội ở trong nước ta.

Trong những năm tiếp theo, Đảng ta xác định "phải đẩy nhanh hơn nữa công cuộc đổi mới, tăng nhanh nhịp độ phát triển bền vững kinh tế - xã hội, phải tạo được một bước chuyển biến mạnh mẽ trong công cuộc xây dựng, chỉnh đốn Đảng và toàn bộ hệ thống chính trị, đấu tranh có hiệu quả chống quan liêu, tham nhũng, lãng phí, phát huy dân chủ đi đôi với tăng cường kỷ cương phép nước".

Bối cảnh trên cùng với các mục tiêu, nhiệm vụ phát triển đất nước là cơ sở quan trọng cho việc định hướng phát triển công tác PBGDPL trong thời gian tới.

2. Định hướng phát triển công tác phổ biến, giáo dục pháp luật

Định hướng phát triển công tác PBGDPL phải gắn liền và để nhằm thực hiện các mục tiêu phát triển của đất nước về chính trị, kinh tế, văn hoá, xã hội, an ninh, quốc phòng; đặt trong tổng thể công cuộc cải cách tư pháp và phải thể hiện rõ quan điểm: công tác PBGDPL "là một bộ phận của công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, là nhiệm vụ của toàn bộ hệ thống chính trị đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng"⁽[6]⁾.

Mục tiêu cơ bản của công tác PBGDPL là phải đáp ứng một cách nhanh chóng, đầy đủ, cụ thể nhu cầu được thông tin, tìm hiểu pháp luật của các cơ quan nhà nước, các tổ chức kinh tế - xã hội, doanh nghiệp, cán bộ và nhân dân; tạo chuyển biến căn bản về ý thức tôn trọng, chấp hành pháp luật của công dân, góp phần bảo đảm kỷ luật, kỷ cương, hiệu lực, hiệu quả thi hành pháp luật, xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN của dân, do dân và vì dân.

Từ định hướng chung đó, công tác PBGDPL trong những năm tới cần tập trung:

Thứ nhất, đảm bảo tính cụ thể, thiết thực trong PBGDPL. Để công tác PBGDPL đạt hiệu quả, cần nắm bắt nhu cầu tìm hiểu pháp luật của từng nhóm đối tượng để từ đó xác định nội dung pháp luật cần phổ biến. Trong quá trình thực hiện công tác PBGDPL cần chú trọng xác định các chỉ tiêu, mục tiêu, những tác động cụ thể của PBGDPL đối với lĩnh vực, đối tượng, địa bàn đã đề ra để công tác này có được kết quả, hiệu quả cụ thể.

Thứ hai, công tác PBGDPL cần hướng vào vận động nhân dân chấp hành pháp luật. Điều này đòi hỏi các cơ quan, ban, ngành, đoàn thể phải phối hợp chặt chẽ trong PBGDPL, vận động nhân dân chấp hành pháp luật; phải có những hình thức tuyên truyền, vận động phù hợp với từng địa bàn, từng đối tượng và tiến hành ngay từ cơ sở, từ khu dân cư, từ mỗi gia đình đến từng cá nhân. Vai trò của hệ thống chính trị ở cơ sở cần phải được phát huy hơn nữa trong tham gia PBGDPL, vận động nhân dân chấp hành pháp luật.

Thứ ba, công tác PBGDPL cần gắn với những giải pháp kinh tế - xã hội cụ thể, phù hợp với từng địa bàn, từng đối tượng; lồng ghép có hiệu quả hơn trong các phong trào, các cuộc vận động, thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở; trong việc thực hiện hương ước, quy ước, khôi phục và phát huy văn hoá truyền thống, phong tục, tập quán tốt đẹp ở từng cộng đồng.

Thứ tư, PBGDPL cần gắn với hoạt động thi hành pháp luật. Việc PBGDPL kết hợp, lồng ghép với thông tin về việc xử lý kịp thời, nghiêm minh các vi phạm pháp luật; biểu dương gương người tốt việc tốt trong thi hành, chấp hành pháp luật có tác động tích cực đến ý thức, tình cảm, hành vi pháp luật của đối tượng được tuyên truyền, phổ biến.

Thứ năm, tăng cường vai trò lãnh đạo của cấp uỷ Đảng; kết hợp hài hoà giữa vai trò của Nhà nước và vai trò của các tổ chức xã hội.

Từ những định hướng trên, công tác PBGDPL trong thời gian tới cần quan tâm:

- Hoàn chỉnh hệ thống văn bản pháp luật về PBGDPL tạo cơ sở pháp lý đầy đủ cho việc triển khai công tác này một cách toàn diện, thống nhất, cũng như tạo điều kiện hoàn thiện cơ chế tổ chức thực hiện công tác PBGDPL phù hợp với yêu cầu của giai đoạn mới. Trước mắt tập trung xây dựng cơ chế, chính sách từng bước xã hội hoá công tác PBGDPL; hoàn thiện cơ chế phối hợp PBGDPL.

- Đa dạng hóa, hiện đại hóa hình thức, phương tiện PBGDPL nhằm bảo đảm cho cán bộ, nhân dân tiếp cận dễ dàng với thông tin pháp luật. Trước mắt, cần phát triển hình thức PBGDPL qua mạng; phát triển mạng lưới dịch vụ pháp lý rộng khắp làm chỗ dựa và hỗ trợ nhân dân thực hiện pháp luật và bảo vệ lợi ích hợp pháp của mình; khuyến khích các tổ chức, cá nhân đầu tư phát triển dịch vụ thông tin pháp luật nhằm đáp ứng yêu cầu đa dạng và đặc thù của từng nhóm đối tượng trong xã hội; định hình các mô hình tổ chức, nhóm của cộng đồng trong việc phổ biến và vận động chấp hành pháp luật ở địa bàn dân cư.

- Kiện toàn tổ chức, nâng cao năng lực của đội ngũ làm công tác PBGDPL từ trung ương đến cơ sở.

Nghiên cứu cũng đưa ra dự báo một số vấn đề cần tập trung trong thời gian tới như sau:

- Các quy định pháp luật về tổ chức bộ máy nhà nước, về chính quyền địa phương, công chức, công vụ, cải cách hành chính, quy chế dân chủ ở cơ sở;

- Các quy định pháp luật về đất đai, xây dựng, nhà ở và những quy định có liên quan đến quy hoạch, đầu tư, xây dựng cơ bản, chính sách đền bù thu hồi đất, giải phóng mặt bằng;

- Các quy định pháp luật về hình sự, dân sự, thanh tra, khiếu nại, tố cáo, hoà giải ở cơ sở, trợ giúp pháp lý; các quy định về hoạt động của các cơ quan tư pháp, luật sư, cải cách tư pháp;

- Các quy định pháp luật về thuế, sản xuất, kinh doanh, thương mại, dịch vụ…;

- Các quy định pháp luật về an toàn giao thông, văn minh đô thị, vệ sinh môi trường, phòng chống nhiễm HIV/AIDS, ma tuý, mại dâm, tệ nạn xã hội, chống các hủ tục lạc hậu…

VII. SỰ CẦN THIẾT XÂY DỰNG CHƯƠNG TRÌNH QUỐC GIA ĐỂ ĐỔI MỚI MỘT BƯỚC CƠ CHẾ THỰC HIỆN CÔNG TÁC PHỔ BIẾN, GIÁO DỤC PHÁP LUẬT

Trong điều kiện hiện nay, việc xây dựng và thực hiện Chương trình quốc gia về PBGDPL là một biện pháp quan trọng nhằm đổi mới một bước cơ chế, giải quyết được cơ bản những vấn đề thực tiễn công tác PBGDPL đang đặt ra. Tuy việc xây dựng Chương trình quốc gia về PBGDPL đã được sự đồng tình ủng hộ của đông đảo các ý kiến, là đề xuất, nguyện vọng của các cơ quan, cán bộ đang thực hiện công tác PBGDPL, nhưng dưới góc độ nghiên cứu, sự cần thiết phải xây dựng Chương trình quốc gia về PBGDPL được thể hiện trên các mặt:

1. Xây dựng Chương trình quốc gia về PBGDPL là cụ thể hoá quan điểm, chủ trương của Đảng và Nhà nước về đẩy mạnh công tác PBGDPL trong giai đoạn hiện nay.

Công tác PBGDPL với mục đích nâng cao hiểu biết pháp luật, ý thức tự giác chấp hành pháp luật, tình cảm pháp luật cho cán bộ và nhân dân luôn được Đảng, Nhà nước quan tâm, là một trong những nhiệm vụ quan trọng được ghi nhận trong nhiều văn kiện của Đảng) Báo cáo chính trị tại Đại hội Đảng IX, Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày 02/01/2002 của Bộ Chính trị về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác Tư pháp trong thời gian tới).

Thực hiện chủ trương của Đảng, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Chỉ thị số 10/2002/CT-TTg ngày 19/3/2002 về triển khai thực hiện Nghị quyết số 08-NQ/TW, trong đó giao nhiệm vụ cho Bộ Tư pháp xây dựng Chương trình quốc gia về PBGDPL giai đoạn 2002 - 2010.

2. Nâng cao hiểu biết pháp luật, ý thức chấp hành pháp luật cho cán bộ, nhân dân là yêu cầu khách quan, có ý nghĩa quan trọng đối với sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước thời kỳ mới, đòi hỏi phải có một chương trình mang tầm quốc gia để giải quyết.

Điều này thể hiện ở những lý do cơ bản sau:

Thứ nhất, chúng ta đang tiến hành xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam của dân, do dân và vì dân, mà mục đích hướng đến là làm cho “dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh”. Nhà nước pháp quyền là Nhà nước được tổ chức và quản lý theo pháp luật, đề cao các giá trị nhân văn, tôn trọng và bảo đảm quyền của con người, quyền công dân.

Thứ hai, có luật pháp mới là điều kiện “cần”, còn ý thức pháp luật của toàn xã hội, của mỗi cá nhân, đặc biệt là ý thức pháp luật của những người lãnh đạo, người quản lý và nhân danh pháp luật... mới là điều kiện “đủ”. Chính ý thức pháp luật trong xã hội chưa cao là một trong những nguyên nhân dẫn đến tình hình thi hành pháp luật thời gian qua còn nhiều bất cập: mức độ, quy mô vi phạm pháp luật, tội phạm chưa giảm; tình trạng coi thường pháp luật, kỷ cương phép nước chưa được khắc phục; tham nhũng, buôn lậu đã trở thành “quốc nạn”; các tệ nạn xã hội, ma tuý, mại dâm, cờ bạc, tai nạn và ùn tắc giao thông xảy ra ngày một nghiêm trọng và phức tạp hơn.

Việc nâng cao trình độ hiểu biết pháp luật và thái độ tôn trọng pháp luật cho cán bộ và nhân dân là yêu cầu rất cơ bản của việc nâng cao ý thức pháp luật ở nước ta hiện nay. Để giải quyết việc này không thể quan niệm giản đơn rồi dùng các biện pháp hành chính hoặc cưỡng chế và cũng không thể chủ quan, duy ý chí đốt cháy giai đoạn, mà cần phải có cơ chế, biện pháp thích hợp, khả thi tác động đúng quy luật, phù hợp với từng đối tượng để ý thức pháp luật thấm sâu vào từng cá nhân thành tập quán, lối sống theo pháp luật.

Thứ ba, điều kiện tiếp cận với pháp luật của một số chủ thể trong cộng đồng dân cư không đồng đều, còn hạn chế một số chủ thể. Khả năng sử dụng hệ thống pháp luật của một chủ thể phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố như địa vị chính trị, địa vị kinh tế, trình độ học vấn, kinh nghiệm sử dụng hệ thống pháp luật của chủ thể ấy... Có một sự thật là, hiện nay trong bộ phận dân cư của Việt Nam, vẫn còn nhiều đối tượng bị thiệt thòi so với đối tượng khác trong việc tiếp cận với hệ thống pháp luật. Đó là nhóm những người có mức sống thấp, có học vấn thấp, đặc biệt là các cộng đồng dân cư ở vùng núi, vùng sâu, vùng xa.

Nhiều năm qua, Đảng và Nhà nước ta đã ban hành nhiều chính sách, chương trình quốc gia với mục tiêu là nâng cao đời sống vật chất, tinh thần, tạo điều kiện cho người nghèo. Để hỗ trợ cho các đối tượng trên được tiếp cận với pháp luật, Nhà nước cũng triển khai một số hoạt động như: thành lập tổ chức trợ giúp pháp lý miễn phí cho người nghèo, người có công, đồng bào dân tộc thiểu số; xây dựng tủ sách pháp luật ở xã, phường, thị trấn; tăng cường công tác PBGDPL cho nhân dân ở nông thôn, miền núi, vùng sâu, vùng xa… mặc dù vậy, trên thực tế vẫn chưa đáp ứng yêu cầu.

Bên cạnh các chương trình quốc gia về xoá đói giảm nghèo, tạo việc làm, phát triển kinh tế, Nhà nước cần có một chương trình tương ứng với sự định hướng đầu tư thoả đáng, hợp lý nhằm hỗ trợ và tạo điều kiện cho người nghèo, đồng bào dân tộc thiểu số, nhân dân ở các vùng khó khăn được bình đẳng tiếp cận với pháp luật như các đối tượng khác. Việc xây dựng một chương trình như vậy sẽ tạo sự đồng bộ trong phát triển kinh tế - xã hội, bởi mục tiêu của công cuộc xoá đói giảm nghèo cần được hiểu và thực hiện không chỉ là phát triển sản xuất để nâng cao thu nhập cho nhân dân mà còn là nâng cao khả năng tiếp cận các dịch vụ kinh tế, xã hội mới; giảm nghèo toàn diện chứ không chỉ riêng kinh tế.

3. Chương trình quốc gia về PBGDPL sẽ tạo ra cơ chế phù hợp mang lại sự tác động và lợi ích cụ thể đối với xã hội, đồng thời tạo đột phá để công tác PBGDPL có bước đi mạnh mẽ hơn, thực sự đổi mới về chất.

Việc triển khai Chương trình quốc gia về PBGDPL sẽ có những tác động tích cực, lợi ích cụ thể sau:

Tác động, lợi ích về mặt xã hội:

Các Chương trình quốc gia thường được đặt ra để giải quyết những vấn đề, lĩnh vực cấp bách, có ý nghĩa đối với sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, được đầu tư tập trung nguồn lực và sự chỉ đạo của Nhà nước do đó sẽ đem lại những kết quả cụ thể, thiết thực đối với lĩnh vực, đối tượng mà Chương trình giải quyết. Chương trình sẽ đem lại những kết quả tích cực, cụ thể trong việc nâng cao hiểu biết pháp luật, khả năng tiếp cận pháp luật của cán bộ, nhân dân; nâng cao một bước quan trọng ý thức chấp hành pháp luật, góp phần hạn chế vi phạm pháp luật, góp phần giữ gìn an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội.

Tác động đối với công tác PBGDPL:

Thứ nhất, Chương trình quốc gia về PBGDPL với yêu cầu cụ thể về mục tiêu, hiệu quả kinh tế xã hội, lộ trình, giải pháp thực hiện không chỉ tạo bước đổi mới căn bản trong cơ chế tổ chức thực hiện mà còn góp phần làm thay đổi nhận thức, quan niệm về tích chất, cách thức thực hiện công tác PBGDPL.

Thứ hai, Chương trình quốc gia về PBGDPL góp phần nâng cao nhận thức của toàn xã hội đối với công tác PBGDPL; khơi dậy tính tích cực, huy động sự tham gia của xã hội vào việc thực hiện PBGDPL; tạo cơ sở để từng bước thực hiện xã hội hoá công tác PBGDPL.

Thứ ba, có điều kiện tập trung nguồn lực (con người, kinh phí) đầu tư cho lĩnh vực, đối tượng PBGDPL trọng tâm, trọng điểm được xác định, tạo cho công tác này có được kết quả cụ thể, khắc phục được tính hình thức, chung chung.

Từ những lý do được phân tích ở trên, có thể khẳng định yêu cầu nâng cao hiểu biết pháp luật, ý thức tôn trọng, chấp hành pháp luật của công dân là đòi hỏi khách quan, là điều không thể thiếu được trong một xã hội mong muốn ổn định, phát triển, tiến tới công nghiệp hoá, hiện đại hoá, văn minh. Quá trình hình thành và nâng cao ý thức pháp luật ở Việt Nam đang chịu tác động mạnh mẽ của nhiều nhân tố khách quan và chủ quan, cần phải có hệ thống giải pháp mang tính đồng bộ, toàn diện. PBGDPL với vị trí không chỉ là khâu đầu tiên mà còn tiếp tục trong cả quá trình thi hành pháp luật, có vai trò quan trọng trong việc nâng cao dân trí pháp lý cho các tầng lớp nhân dân, là vấn đề có ý nghĩa lâu dài cho việc cải thiện tình hình thi hành pháp luật. Tăng cường và đẩy mạnh công tác PBGDPL cần được coi là một giải pháp quan trọng trong hệ thống các giải pháp nâng cao ý thức pháp luật cho cộng đồng.

Đã đến lúc phải có bước đi mạnh mẽ, có trọng tâm, trọng điểm hơn trong kế hoạch công tác PBGDPL thể hiện bằng một Chương trình quốc gia về PBGDPL. Việc xây dựng Chương trình quốc gia về PBGDPL dài hạn cho nhiều năm là hết sức cần thiết, không chỉ đáp ứng nhu cầu khách quan mà còn là đòi hỏi nội tại của việc đẩy mạnh hơn nữa, tạo bước đột phá trong công tác PBGDPL để hoạt động này đạt hiệu quả thiết thực, góp phần tích cực vào việc nâng cao hiểu biết pháp luật, ý thức tôn trọng, chấp hành pháp luật của cán bộ, nhân dân.

VIII. MỘT SỐ ĐỀ XUẤT XÂY DỰNG CHƯƠNG TRÌNH QUỐC GIA VỀ PHỔ BIẾN, GIÁO DỤC PHÁP LUẬT

Xuất phát từ thực trạng công tác PBGDPL, sự cần thiết của việc xây dựng Chương trình quốc gia về PBGDPL, Đề tài đã đưa ra đề xuất việc xây dựng Chương trình quốc gia về PBGDPL cần tập trung theo những hướng:

1. Về tính chất của Chương trình

Chương trình quốc gia về PBGDPL cần được xây dựng với tính chất là Chương trình hành động quốc gia. Đặc trưng của Chương trình hành động quốc gia là nhằm thực hiện một hoặc một số nhiệm vụ trọng tâm của Chính phủ mang tính lâu dài, thường xuyên, thu hút nhiều đối tượng thuộc các bộ, ngành tham gia thực hiện. Do đó, việc xây dựng Chương trình quốc gia về PBGDPL với tính chất là chương trình hành động hoàn toàn phù hợp với đặc thù của công tác này, đó là sự phối hợp liên ngành và phân công, phân nhiệm cụ thể giữa các cơ quan, tổ chức trong thực hiện công tác PBGDPL.

2. Về đối tượng của Chương trình

Chương trình quốc gia về PBGDPL nên tập trung cho nhóm đối tượng là cán bộ và nhân dân ở xã, phường, thị trấn bởi những lý do sau:

Thứ nhất, nhìn từ góc độ quản lý nhà nước thì địa bàn cơ sở là nơi người dân thực hiện các nghĩa vụ cơ bản đối với Nhà nước cũng như hưởng các quyền, lợi ích do pháp luật quy định cho họ, đó cũng là nơi tập trung các quan hệ pháp luật phát sinh trên địa bàn. Nhưng ở một mức độ nhất định, người dân ở cơ sở ít có điều kiện tiếp cận với thông tin pháp luật một cách đầy đủ, cụ thể; hiểu biết về pháp luật, nhất là ý thức chấp hành pháp luật còn hạn chế.

Thứ hai, đội ngũ cán bộ xã, phường, thị trấn có vai trò quan trọng trong việc thực hiện các nhiệm vụ quản lý hành chính nhà nước trên các lĩnh vực chính trị, an ninh quốc phòng, kinh tế, văn hoá, xã hội...; trực tiếp tổ chức thực hiện các đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật của nhà nước. Trong khi đó, trình độ, năng lực của đội ngũ này còn hạn chế, đã ảnh hưởng đến việc tiếp thu, triển khai những chủ trương, chính sách lớn của Đảng và Nhà nước; ảnh hưởng đến công tác quản lý hành chính của cấp cơ sở.

Thứ hai, tình hình tội phạm về ma tuý chưa có chiều hướng giảm bớt; ma tuý vẫn đang là nỗi lo lắng, ám ảnh cuộc sống hàng ngày của mỗi gia đình và của toàn xã hội. Các tệ nạn xã hội, tai nạn giao thông, tình trạng chặt phá rừng, khai thác tài nguyên thiên nhiên bừa bãi… vẫn chưa khắc phục được.

Thứ tư, những năm qua nhà nước đã đề ra nhiều giải pháp để hỗ trợ cho cán bộ, nhân dân ở cơ sở tiếp cận với pháp luật như: thành lập tổ chức trợ giúp pháp lý miễn phí cho người nghèo, người có công, đồng bào dân tộc thiểu số; xây dựng tủ sách pháp luật ở xã, phường, thị trấn… nhưng chưa đáp ứng yêu cầu nâng cao hiểu biết pháp luật của cán bộ, nhân dân bởi vẫn còn thiếu một chương trình tổng thể của Nhà nước với sự đầu tư tập trung, thoả đáng nhằm hỗ trợ và tạo điều kiện cho cán bộ, nhân dân ở xã, phường, thị trấn được thông tin, phổ biến pháp luật một cách đầy đủ, cụ thể.

Thứ năm, mặc dù trong thời gian qua, công tác PBGDPL đã được thực hiện với phương châm "hướng về cơ sở" nhưng trên thực tế, công tác PBGDPL cho cán bộ và nhân dân ở cơ sở vẫn còn nhiều hạn chế; chưa có nhiều hình thức để gắn kết chặt chẽ và thường xuyên công tác PBGDPL với việc nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật của cán bộ, với vận động nhân dân chấp hành pháp luật.

3. Về nội dung của Chương trình

Nội dung Chương trình quốc gia về PBGDPL không đơn thuần chỉ thông tin, phổ biến pháp luật mà nên bao gồm cả vận động chấp hành pháp luật nhằm đạt mục đích nâng cao ý thức pháp luật, hạn chế vi phạm pháp luật trong cán bộ, nhân dân ở xã, phường, thị trấn, trước hết tập trung tạo chuyển biến trong một hoặc một vài lĩnh vực bức xúc ở địa bàn như: đất đai, giao thông, tệ nạn xã hội, môi trường, bảo vệ và phát triển rừng, khiếu nại, tố cáo.

Để thực hiện nội dung trên nhóm nghiên cứu đề xuất hình thức thực hiện Chương trình là:

- Phát huy vai trò của các phương tiện thông tin đại chúng và các thiết chế văn hoá thông tin cơ sở trong PBGDPL, trong đó tập trung thực hiện phổ biến, tuyên truyền pháp luật thường xuyên nhưng có trọng điểm, bằng nhiều hình thức; củng cố và sử dụng có hiệu quả hệ thống truyền thanh cơ sở; xây dựng các chương trình văn hoá, văn nghệ, thông tin cổ động, thông tin lưu động gắn với vận động chấp hành pháp luật, xoá bỏ các phong tục, tập quán lạc hậu, tệ nạn xã hội trong cộng đồng dân cư.

- Hỗ trợ sách pháp luật phổ thông, tài liệu phổ biến, giáo dục pháp luật cho cán bộ và nhân dân ở cơ sở, trong đó tập trung hỗ trợ sách pháp luật phổ thông, tài liệu hướng dẫn thực hiện pháp luật phù hợp với địa bàn, với từng nhóm đối tượng nhân dân ở cơ sở; tài liệu thông tin pháp luật, tài liệu hướng dẫn nghiệp vụ cụ thể, sát với vị trí, chức năng, nhiệm vụ của từng chức danh cán bộ, công chức cấp xã, phù hợp trình độ quản lý điều hành của chính quyền cấp xã ở từng vùng.

- Nâng cao ý thức chấp hành pháp luật cho cán bộ, nhân dân thông qua các phong trào, các cuộc vận động ở cơ sở, trong đó chú trọng việc lồng ghép việc PBGDPL, vận động nhân dân chấp hành pháp luật với phong trào toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư; phong trào phòng chống tội phạm, tệ nạn xã hội; hoạt động hoà giải ở cơ sở và việc thực hiện hương ước, qui ước ở cộng đồng dân cư; xây dựng điểm sáng trong chấp hành pháp luật ở khu dân cư.

- Nâng cao chất lượng công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo ở cơ sở, trong đó tập trung xây dựng cơ chế để các tổ chức chính trị xã hội ở cơ sở tham gia với Uỷ ban nhân dân xã, phường, thị trấn trong giải quyết các khiếu nại, tố cáo; chú trọng công tác hoà giải trước, trong và sau khi khiếu kiện để mọi mâu thuẫn phát sinh trong nội bộ nhân dân được hoà giải hoặc giải quyết ngay từ cơ sở; nâng cao năng lực của cán bộ làm công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo ở cơ sở.

- Phát huy vai trò của cơ quan và cán bộ tư pháp trong phổ biến pháp luật, nâng cao ý thức chấp hành pháp luật cho nhân dân, trong đó tập trung nâng cao trách nhiệm và năng lực tuyên truyền, hướng dẫn thực hiện pháp luật cho nhân dân khi thực hiện các hoạt động nghiệp vụ tại cơ sở của cán bộ Toà án, Kiểm sát, Công an, Tư pháp, Thi hành án và cán bộ làm công tác bổ trợ tư pháp.

4. Biện pháp xây dựng Chương trình

- Quán triệt các mục tiêu, nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội trong giai đoạn tới; các quan điểm chỉ đạo của Đảng và Nhà nước về đẩy mạnh công tác phổ biến, giáo dục pháp luật.

- Khảo sát, điều tra đầy đủ thực trạng tình hình hiểu biết pháp luật, ý thức chấp hành pháp luật của cán bộ và nhân dân ở địa bàn cơ sở, nhất là trong một số lĩnh vực trọng điểm: đất đai, giao thông, tệ nạn xã hội, bảo vệ và phát triển rừng, khiếu nại, tố cáo.

- Nghiên cứu, tham khảo các kế hoạch, chương trình về PBGDPL hiện hành và một số Chương trình quốc gia khác có liên quan qua đó đánh giá sự phối hợp, tác động, tránh sự chồng chéo với các chương trình đó.

- Do đây là một chương trình quan trọng, có phạm vi tác động rộng nên cần huy động tối đa trí tuệ của các chuyên gia, các cán bộ đang thực hiện công tác PBGDPL, đề xuất của các bộ, ngành, địa phương, nhất là ý kiến của các đối tượng thụ hưởng nhằm nâng cao tính khả thi và hiệu quả của Chương trình.

- Tuân thủ các quy định pháp luật về tiêu chuẩn, nội dung, quy trình xây dựng chương trình quốc gia.

^([1]) Từ điển tiếng Việt do NXB Văn hoá - Thông tin ấn hành năm 1999, tr 416.

^([2]) Theo Quyết định số 71/2001/QĐ-TTg ngày 04/5/2001 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt danh mục các Chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2001 - 2005, thì hiện nay, Nhà nước ta đang triển khai 6 Chương trình mục tiêu quốc gia sau: (1) Chương trình mục tiêu quốc gia xoá đói giảm nghèo và việc làm. (2) Chương trình mục tiêu quốc gia Nước sạch và Vệ sinh môi trường nông thôn. (3) Chương trình mục tiêu quốc gia Dân số và Kế hoạch hoá gia đình. (4) Chương trình mục tiêu quốc gia phòng, chống một số bệnh xã hội, bệnh dịch nguy hiểm và HIV/AIDS. (5) Chương trình mục tiêu quốc gia Văn hoá. (6) Chương trình mục tiêu quốc gia Giáo dục và đào tạo.

^([3]) Một số chương trình hành động quốc gia đã và đang triển khai thực hiện như: Chương trình hành động quốc gia về dinh dưỡng; Chương trình hành động về phòng, chống ma tuý; Chương trình hành động về phòng, chống mại dâm, Chương trình hành động quốc gia về An toàn giao thông...

^([4]) Có 4 chương trình kỹ thuật - kinh tế đã và đang triển khai, đó là: (i) Chương trình kỹ thuật - kinh tế về Công nghệ Sinh học (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn quản lý); (ii) Chương trình kỹ thuật - kinh tế về Công nghệ Tự động hoá (Bộ Công nghiệp quản lý); (iii) Chương trình kỹ thuật - kinh tế về Công nghệ Vật liệu (Bộ Công nghiệp quản lý); (iv) - Chương trình kỹ thuật - kinh tế về Công nghệ Thông tin (Bộ Khoa học và Công nghệ quản lý).

^([5]) Từ năm 1980 việc dạy và học pháp luật mới từng bước được triển khai trong hệ thống các trường Đảng, trường của các tổ chức xã hội, các trường đại học, trung học, dạy nghề và hệ thống trường phổ thông.

^([6]) Chỉ thị số 32-CT/TW ngày 9/12/2003 của Ban Bí thư về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng trong công tác phổ biến, giáo dục pháp luật, nâng cao ý thức chấp hành pháp luật của cán bộ, nhân dân.

[1] Theo báo cáo của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội tại Hội nghị sơ kết 3 năm thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xoá đói giảm nghèo và việc làm (2001-2003) tại Hà Nội, tháng 10/2003.

[2] Đánh giá kết quả thực hiện các Chương trình mục tiêu quốc gia trong 3 năm 2001 - 2003 (Nguồn: Bộ Kế hoạch và Đầu tư).

[3] Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI, Nhà xuất bản Sự thật, Hà Nội 1987.

[4] Chương trình xây dựng, nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức nhà nước giai đoạn I (2003-2005) ban hành kèm theo Quyết định số 69/2003/QĐ-TTg ngày 29/4/2003 của Thủ tướng Chính phủ.

[5] Chỉ thị số 32-CT/TW ngày 9/12/2003 của Ban Bí thư về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng trong công tác PBGDPL, nâng cao ý thức chấp hành pháp luật của cán bộ, nhân dân.

[6] Số liệu do Bộ Nội vụ cung cấp.

[7] Nguyễn Lâm Thành, "Một số giải pháp đẩy mạnh phát triển kinh tế - xã hội ở khu vực miền núi", Tạp chí Quản lý nhà nước số 92 (tháng 9/2003).

[8] Trung ương Hội Nông dân phối hợp với Bộ Tư pháp biên soạn cuốn "Sổ tay phổ biến pháp luật cho nông dân" bằng tiếng Kinh, Khơmer, H'mông cấp phát đến cơ sở; Uỷ ban dân tộc cùng Bộ Tư pháp biên soạn cuốn "Tài liệu phổ biến pháp luật cho đồng bào thiểu số" bằng tiếng Kinh - Khơmer, Kinh - H'mông; tỉnh Lâm Đồng in hàng nghìn tờ gấp có nội dung pháp luật bằng tiếng Kinh và tiếng K'ho; tỉnh Gia Lai ghi âm 112 băng tiếng về những nội dung cơ bản của Bộ luật hình sự bằng tiếng Jrai, Bahnar, Kinh... (Nguồn: Vụ Phổ biến giáo dục pháp luật, Bộ Tư pháp).

[9] Từ khi thành lập cho đến hết năm 2003, các Trung tâm trợ giúp pháp lý trong cả nước đã trợ giúp được 401.336 vụ cho 417.041 đối tượng (Nguồn: Cục Trợ giúp pháp lý, Bộ Tư pháp).

[10] Báo cáo Đề tài nghiên cứu "Đánh giá thực trạng, xác định nội dung, hình thức, kế hoạch và biện pháp thực hiện PBGDPL đối với các đối tượng là thanh thiếu nhi", Viện Nghiên cứu thanh niên, Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh, Hà Nội 2001.

[11] Chiến lược phát triển thanh niên Việt Nam đến năm 2010 ban hành kèm theo Quyết định số 70/2003/QĐ-TTg ngày 29/4/2003 của Thủ tướng Chính phủ.

[12] Chiến lược phát triển thanh niên Việt Nam đến năm 2010 ban hành kèm theo Quyết định số 70/2003/QĐ-TTg ngày 29/4/2003 của Thủ tướng Chính phủ.

[13] Báo cáo Đề tài nghiên cứu "Đánh giá thực trạng, xác định nội dung, hình thức, kế hoạch và biện pháp thực hiện PBGDPL đối với các đối tượng là thanh thiếu nhi", Viện Nghiên cứu thanh niên, Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh, Hà Nội 2001.

[14] Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ IX, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội 2001, trang 201.

[15] Báo Doanh nghiệp số 39 (từ ngày 25/9/2002 đến 1/10/2002).

[16] Hiện cả nước có 120.000 doanh nghiệp khu vực kinh tế tư nhân (theo Báo Sài gòn giải phóng ngày 2/11/2003) và 4..296 doanh nghiệp nhà nước (theo Báo Tuổi trẻ ngày 16/3/2004).

[17] Theo thống kê chưa đầy đủ, từ năm 1998 đến năm 2002, tổ chức công đoàn các cấp đã tổ chức được 49.954 cuộc tập huấn, nói chuyện chuyên đề về pháp luật cho 1.050.112 lượt người tham dự.

[18] Theo báo cáo của Bộ Quốc phòng, ở các đơn vị cơ sở, quân số học tập pháp luật đạt từ 85-99%, học xong, kiểm tra đánh giá kết quả đạt yêu cầu 100%; khá, giỏi đạt 65-85%.

[19] Quyết định số 03 ngày 7/1/1998 về việc ban hành Kế hoạch triển khai công tác PBGDPL từ năm 1998 đến năm 2002; Quyết định số 13 ngày 17/01/2003 phê duyệt Chương trình PBGDPL từ năm 2003 đến năm 2007.

[20] Theo báo cáo chưa đầy đủ, hiện cả nước có 9579 báo cáo viên, trong đó cấp tỉnh có 2882 người, cấp huyện có 6697 người; 23.629 tuyên truyền viên pháp luật ở cơ sở; 92.560 Tổ hoà giải với 368.116 hoà giải viên; 372 Tổ trợ giúp pháp lý cấp xã với 5830 cộng tác viên.

[21] Các hình thức PBGDPL được sử dụng thường xuyên, gồm: tuyên truyền miệng; biên soạn, phát hành tài liệu; PBGDPL trên các phương tiện thông tin đại chúng; tủ sách pháp luật; thi tìm hiểu pháp luật; thông qua giáo dục pháp luật trong nhà trường; qua trợ giúp pháp lý; qua hoạt động hoà giải ở cơ sở; qua hình thức sinh hoạt câu lạc bộ; lồng ghép trong các hoạt động văn hoá, văn nghệ.

[22] Tiểu mục 11 "Chi tuyên truyền, giáo dục pháp luật theo Quyết định số 03/1998/QĐ-TTg ngày 7-1-1998 của Chính phủ" và Tiểu mục 12 "Chi Tủ sách pháp luật xã, phường, thị trấn theo Quyết định số1067/1998/QĐ-TTg ngày 25-11-1998 của Chính phủ" trong Mục 111 của Hệ thống Mục lục ngân sách Nhà nước.

[23] Chuyên đề: Đánh giá nhu cầu phát triển hệ thống thông tin pháp luật và phổ biến, giáo dục pháp luật ở Việt Nam đến năm 2010 – Thông tin Khoa học pháp lý, số 3/2003, trang 11.

[24] Sổ tay hướng dẫn nghiệp vụ PBGDPL – Dự án VIE/98/001 "Tăng cường năng lực pháp luật tại Việt Nam – Giai đoạn II", Hà Nội 2002, trang 8.

[25] Văn kiện Hội nghị lần thứ tám Ban chấp hành Trung ương, Khoá VII, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội 1995, trang 26.

[26] Xem "Nhà nước và pháp luật xã hội chủ nghĩa", Tập 1, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội 1993, trang 127.

[27] Đại từ điển Kinh tế thị trường – Viện Nghiên cứu và phổ biến tri thức Bách khoa, Hà Nội 1998, trang 114.

[28] Xem Chuyên đề về: Sửa đổi, bổ sung một số điều Hiến pháp 1992 – Thông tin khoa học pháp lý, số 8/2001, trang 13.

[29] Theo Hoàng Thế Liên, “Diễn đàn pháp luật Việt Nam”, số 1 tháng 9/1994.

[30] Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ V, Nxb Sự thật, Hà Nội 1982.

[31] Bộ Tư pháp được thành lập lại năm 1981 sau một thời gian bị giải thể. Trong thời gian đó, Uỷ ban pháp chế thuộc Chính phủ thực hiện một phần chức năng của Bộ Tư pháp.

[32] Điều 4 Nghị định số 143 - HĐBT ngày 22/11/1981 của Hội đồng Bộ trưởng quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và tổ chức Bộ Tư pháp.

[33] Báo cáo điển hình của Trường Đại học Luật Hà Nội tại Đại hội thi đua ngành Tư pháp lần thứ nhất, tháng 9/2000.

[34] Từ năm 1980 việc dạy và học pháp luật mới từng bước được triển khai trong hệ thống các trường Đảng, trường của các tổ chức xã hội, các trường đại học, trung học, dạy nghề và hệ thống các trường phổ thông.

[35] So với thời gian 40 năm trước đó (1945 - 1985) thì trong hơn 15 năm thực hiện đổi mới, số văn bản pháp luật được ban hành nhiều hơn 40 năm trước cộng lại (tính đến tháng 6/2001, Quốc hội đã ban hành 203 văn bản, trong đó có 5 bộ luật, 87 luật và 111 pháp lệnh).

[36] Theo Nghị định số 38-CP ngày 4/6/1993 của Chính phủ về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và tổ chức bộ máy Bộ Tư pháp.

[37] Điểm a khoản 5 Điều 2 Nghịđịnh số 62/2003/NĐ-CP ngày 6/6/2003 của Chính phủ quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Bộ Tư pháp.

[38] Thành phần Hội đồng gồm một số cơ quan nhà nước có chức năng đặc thù trong PBGDPL, Ban, ngành hữu quan và các tổ chức chính trị xã hội. Tính đến tháng 3/2004, ở trung ương có Hội đồng phối hợp công tác PBGDPL của Chính phủ, Hội đồng (Ban) phối hợp của một số Bộ, ngành, đoàn thể; ở địa phương, Hội đồng cấp tỉnh được thành lập tại 61/64 tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương; Hội đồng cấp huyện được thành lập ở hầu hết các đơn vị cấp huyện; gần 70% đơn vị cấp xã trong cả nước thành lập Hội đồng hoặc Ban phối hợp PBGDPL.

[39] Năm 2001 tăng 6,9%, năm 2002 tăng 7,04%, năm 2003 tăng 7,24% - Báo cáo kiểm điểm nửa nhiệm kỳ thực hiện Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX - Văn kiện Hội nghị lần thứ chín Ban chấp hành Trung ương Khoá IX, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội 2004, trang 20.

[40] Cả nước đã không còn hộ đói kinh niên, số hộ nghèo giảm rõ rệt. Số lao động được giải quyết việc làm trong 3 năm đạt khoảng 4,3 triệu người – Sđd, trang 38, 39.

[42] Chỉ thị số 32-CT/TW ngày 9/12/2003 của Ban Bí thư về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng trong công tác phổ biến, giáo dục pháp luật, nâng cao ý thức chấp hành pháp luật của cán bộ, nhân dân.

[43] Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ IX, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội 2001, trang 135.

[45] Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh của Quốc hội nhiệm kỳ khoá XI (2002 – 2007) gồm 137 dự án luật, pháp lệnh, nghị quyết, trong đó có 118 dự án thuộc Chương trình chính thức (Nghị quyết số 12/2002/QH11).

[46] Những đặc điểm của quá trình hình thành ý thức pháp luật ở Việt Nam hiện nay, Luận án tiến sĩ triết học, Chuyên ngành: CNDVBC và CNDVLS, Mã số 5.01.02, Hà Nội- 2000.

[47] Nghị quyết số 09/1998/NQ-CP ngày 31/7/1998 của Chính phủ về tăng cường công tác phòng, chống tội phạm trong tình hình mới.

[48] Năm 2001 có 2325 xã đặc biệt khó khăn miền núi và vùng sâu, vùng xa (Tạp chí Cộng sản, số 14, tháng 5/2003). Hiện nay cả nước có khoảng 2 nghìn xã nghèo, với 10 triệu người đói nghèo. Nếu tính theo tiêu chí của Ngân hàng Thế giới thì có 28 triệu người đói nghèo (Tạp chí Cộng sản, số 19, tháng 7/2003).

[49] Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ VIII, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội 1996, trang 31.

[50] Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ IX, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội 2001, trang 151.

[51] Báo cáo sơ kết 2 năm triển khai thực hiện Nghị quyết số 09 và Chương trình quốc gia Phòng chống tội phạm của Bộ Công an, năm 2001.

[52] Báo cáo tổng kết 10 năm thi hành Luật đất đai (1993-2003) của Bộ Tài nguyên và Môi trường (số 712/BTNMT-ĐĐ ngày 10/4/2003).

Đề tài - Đề án

Luận án - luận văn

Đặc san thông tin KHPL

Tài liệu hội thảo khoa học

Bài trích tạp chí

Sách

Tài liệu xem nhiều nhất

I. KHÁI QUÁT VỀ CHƯƠNG TRÌNH QUỐC GIA

3. Các ưu điểm cơ bản của Chương trình quốc gia

BÁO CÁO PHÚC TRÌNH KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU

A. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN

VỀ CHƯƠNG TRÌNH QUỐC GIA

3. Ý nghĩa và sự cần thiết của Chương trình quốc gia

Chương trình MTQG

CƠ SỞ DỮ LIỆU TƯ LIỆU TÀI LIỆU KHOA HỌC PHÁP LÝ