Xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của dân, do dân, vì dân dưới sự lãnh đạo của Đảng, là một nhiệm vụ chiến lược đã được thể chế hoá bằng Hiến pháp 1992. Để thực hiện nhiệm vụ này, cùng với việc hoàn thiện hệ thống pháp luật là việc đổi mới hoạt động tố tụng nhằm đảm bảo thi hành pháp luật một cách có hiệu quả tiến tới đảm bảo ngày càng tốt hơn quyền dân chủ của công dân và trật tự an toàn xã hội, xây dựng và củng cố Nhà nước pháp quyền vững mạnh.

Những định hướng lớn về cải cách tư pháp được đề cập qua các kỳ Đại hội Đảng và nhiều Nghị quyết Trung ương thời kỳ đổi mới, tạo nền tảng tư tưởng vững chắc cho công cuộc đổi mới tổ chức và hoạt động tố tụng. Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày 02/01/2002 của Bộ Chính trị về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới đã khẳng định: “nâng cao chất lượng xét xử thì phải nâng cao chất lượng tranh tụng dân chủ tại phiên tòa”, từ đó nhằm tiến đến phán quyết của Toà án phải căn cứ chủ yếu vào kết quả tranh tụng. Nghị quyết lần thứ chín Ban chấp hành Trung ương Đảng (khoá IX) về một số chủ trương, chính sách, giải pháp lớn nhằm thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội toàn quốc lần thứ IX của Đảng tiếp tục khẳng định: “đổi mới công tác xét xử của Toà án, cả về án hình sự, án dân sự, kinh tế, hành chính, lao động theo hướng mở rộng tranh tụng tại phiên toà khi kết án, coi đây là đột phá của hoạt động tư pháp”.

Trong bối cảnh Đảng, Nhà nước và nhân dân ta đang nỗ lực thực hiện công cuộc cải cách tư pháp, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân, thì tranh tụng trong hoạt động tố tụng là một vấn đề thu hút sự quan tâm không chỉ các nhà nghiên cứu khoa học pháp lý, mà cả những người làm công tác thực tiễn như Thẩm phán, Luật sư, Điều tra viên, Kiểm Sát viên... và đông đảo công chúng, bởi tranh tụng có vai trò quan trọng trong hoạt động tố tụng, có ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng, hiệu quả xét xử của Toà án, đến quyền, lợi ích chính đáng của công dân.

Vấn đề tranh tụng được đưa ra thảo luận sôi nổi khi sửa đổi, bổ sung Bộ luật Tố tụng hình sự và Dự thảo đã được Quốc hội thông qua ngày 26/11/2003. Trong quá trình xây dựng dự thảo Bộ luật Tố tụng dân sự, vấn đề tranh tụng tiếp tục được đặt ra và đến nay còn có nhiều quan điểm khác nhau. Nhằm góp phần xây dựng cơ sở lý luận và thực tiễn cho việc tranh tụng, đồng thời phục vụ trực tiếp cho việc góp ý hoàn thiện dự thảo Bộ luật Tố tụng dân sự, Viện Khoa học pháp lý tiến hành tổ chức hội thảo khoa học với nội dung: “Vấn đề tranh tụng trong tố tụng dân sự”. Những kết quả của Hội thảo này được tổng hợp tại số Thông tin chuyên đề: “Một số vấn đề về tranh tụng trong tố tụng dân sự”.