Nhóm lợi ích là vấn đề được đề cập tới ngày càng nhiều trong đời sống pháp luật ở Việt Nam hiện nay. Từ Đại hội khóa XI của Đảng, thuật ngữ “lợi ích nhóm” đã được sử dụng trong các văn kiện của Đảng và Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng là người đầu tiên đã công khai nêu đích danh “nhóm lợi ích” trong bài phát biểu kết thúc Hội nghị lần thứ 3, Ban chấp hành Trung ương khóa XI[1].

Kể từ đó, cụm từ "nhóm lợi ích" và “lợi ích nhóm”, chủ yếu với hàm ý tiêu cực, đã được sử dụng thường xuyên để chỉ lợi ích của những người dựa vào lợi thế quyền lực để tác động tới việc tạo lập cơ chế, chính sách thuận lợi nhất, mang lại lợi ích lớn nhất cho các thành viên của nhóm, hoặc cấu kết với nhau thành một nhóm bòn rút của công để chia chác, tư túi.

Trong nền kinh tế quốc gia nói chung, các nhóm lợi ích rất đa dạng. Đó có thể là các tập đoàn kinh tế hay các nhóm nhỏ doanh nghiệp có sức mạnh áp đảo trên thị trường tìm cách thao túng thị trường (thị trường sữa trẻ em, thị trường xe hơi…); đó cũng có thể là các nhóm yếu thế hơn trong xã hội, tìm cách liên kết, tạo nên tiếng nói có trọng lượng để bảo vệ lợi ích của mình; với đặc thù của Việt Nam còn có thể là nhóm các cơ quan xây dựng chính sách, pháp luật với lợi ích cục bộ phục vụ cho hoạt động quản lý nhà nước của mình.

Như vậy, trên thực tế có các nhóm lợi ích tiêu cực, tạo ra những bất cập, bất bình đẳng trong xã hội. Tuy nhiên, cũng có những nhóm lợi ích có những đóng góp tích cực cho sự phát triển, nhất là khi nhóm lợi ích đó đại diện cho số đông - chẳng hạn Hội Bảo vệ người tiêu dùng. Nhưng dù là nhóm lợi ích nào thì cũng đều có một điểm chung là đều tìm cách mang lại lợi ích cho các thành viên trong nhóm của mình thông qua các kênh tác động khác nhau (chính trị, pháp luật, kinh tế, văn hóa, truyền thông...), trong đó kênh tác động có ý nghĩa đặc biệt quan trọng là các tác động lên quá trình xây dựng chính sách, pháp luật của quốc gia.

Do vậy, vấn đề lợi ích nhóm và sự tồn tại của các lợi ích nhóm trong xã hội hiện nay là vấn đề cần đặt ra mối quan tâm sâu sắc, đặc biệt trong quá trình hoạch định và xây dựng chính sách, cũng như đấu tranh phòng chống tham nhũng.

Nội dung của số Đặc san Thông tin khoa học pháp lý này là tập hợp những tài liệu và nghiên cứu đã thực hiện cho tới nay, nhằm cung cấp cho người đọc thông tin chung liên quan tới nhận thức về lợi ích nhóm ở Việt Nam hiện nay và đưa ra một số ví dụ thực tiễn cụ thể khi xử lý vấn đề lợi ích nhóm; từ đó đi sâu hơn vào phân tích yêu cầu công khai minh bạch và coi đó là một trong những yêu cầu đặt ra khi xử lý vấn đề lợi ích nhóm trong quá trình xây dựng chính sách, pháp luật.