Quyền bào chữa của người bị cáo buộc là phạm tội hình sự là một quyền con người được ghi nhận tại Công ước của Liên hợp quốc về các quyền dân sự và chính trị năm 1966 mà Việt Nam là thành viên. Hiến pháp và pháp luật của các quốc gia thành viên Công ước đều có những điều khoản ghi nhận người bị buộc tội có quyền tự bào chữa hoặc nhờ người khác bào chữa và những quy định bảo đảm để quyền đó được thực hiện trong thực tế. Ở Việt Nam, tất cả các bản Hiến pháp và Bộ luật Tố tụng hình sự đều khẳng định và ngày càng mở rộng nội hàm, phạm vi chủ thể của quyền bào chữa theo hướng phù hợp với tinh thần của Công ước. Đặc biệt, lần đầu tiên, khâu đột phá của Chiến lược cải cách tư pháp theo Nghị quyết số 49-NQ/TW của Bộ Chính trị ngày 02/6/2005 là mở rộng tranh tụng đã được hiến định tại Hiến pháp năm 2013 thành một nguyên tắc trong hoạt động xét xử*. Điều này đòi hỏi phải thể chế hóa các quy định trên của Hiến pháp trong hệ thống pháp luật, cũng như đổi mới, hoàn thiện các giải pháp bảo đảm thực hiện quyền bào chữa, nâng cao chất lượng tranh tụng tại các phiên tòa xét xử, góp phần triển khai thực hiện đúng đắn, triệt để tinh thần Hiến pháp năm 2013 về trách nhiệm của Nhà nước tôn trọng, bảo đảm, bảo vệ quyền con người, quyền công dân. 

Để góp phần làm rõ cơ sở thực tiễn của việc hoàn thiện chính sách, pháp luật và nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật về bảo đảm quyền bào chữa của người bị buộc tội ở Việt Nam, phù hợp với những quy định của Hiến pháp năm 2013 và những tiêu chuẩn quốc tế, trong hai năm 2014 và 2015, Bộ Tư pháp đã giao cho Viện Khoa học pháp lý phối hợp với các cơ quan hữu quan của Bộ Công an, Tòa án nhân dân tối cao và Viện Kiểm sát nhân dân tối cao thực hiện Dự án điều tra cơ bản về Thực trạng thực hiện quyền bào chữa ở Việt Nam. Kết quả trung gian của Dự án đã kịp thời được xử lý để đóng góp vào việc xây dựng, hoàn thiện các dự thảo sửa đổi, bổ sung Bộ luật Tố tụng hình sự (BLTTHS), Luật Trợ giúp pháp lý hay xây dựng mới Luật Thi hành tạm giữ, tạm giam…

Số Đặc san thông tin khoa học pháp lý chuyên đề “Thực trạng đảm bảo quyền bào chữa của người bị buộc tội ở Việt Nam” được rút ra từ kết quả của Dự án điều tra cơ bản nói trên.