Tại Việt Nam, tập quán đã chính thức được thừa nhận là nguồn của pháp luật dân sự và được áp dụng đề điều chỉnh các quan hệ xã hội khi đáp ứng những điều kiện Nhà nước đặt ra. Khoản 2 Điều 5 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định “Trường hợp các bên không có thỏa thuận và pháp luật không quy định thì có thể áp dụng tập quán nhưng tập quán áp dụng không được trái với các nguyên tắc cơ bản của pháp luật dân sự quy định tại Điều 3 của Bộ luật này”. Đồng thời, Bộ luật dân sự năm 2015 cũng đã đưa ra nhiều quy định về việc áp dụng tập quán đối với một số quan hệ dân sự trong nhiều điều luật khác của Bộ luật. Đối với quan hệ hôn nhân và gia đình, khoản 1 Điều 7 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 đã khẳng định: “Trong trường hợp pháp luật không quy định và các bên không có thỏa thuận thì tập quán tốt đẹp thể hiện bản sắc của mỗi dân tộc, không trái với nguyên tắc quy định tại Điều 2 và không vi phạm điều cấm của Luật này được áp dụng”. Nguyên tắc, thỏa thuận áp dụng tập quán được hướng dẫn cụ thể tại Nghị định số 126/2014/NĐ-CP ngày 31/12/2014 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Hôn nhân và gia đình (Nghị định số 126/2014/NĐ-CP). Tuy nhiên, trên thực tế, việc áp dụng tập quán trong công tác xét xử án dân sự của tòa án đặt ra nhiều vấn đề, cụ thể là:

  Thứ nhất,  mặc dù tập quán đã được thừa nhận là một trong những nguồn luật để áp dụng khi pháp luật chưa có quy định cụ thể để điều chỉnh vấn đề, nhưng việc triển khai thi hành quy định tại khoản 2 Điều 4 Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015, khoản 2 Điều 14 Bộ luật Dân sự năm 2015 về việc "tòa án không được từ chối giải quyết vụ việc dân sự vì lý do chưa có điều luật để áp dụng" còn lúng túng.

  Thứ hai, ở một số địa phương, các bản án, quyết định mà tòa án đã áp dụng tập quán để giải quyết tranh chấp dân sự thường gặp nhiều quan điểm, tranh luận trái chiều về kết quả giải quyết hoặc không được viện kiểm sát, toà án cấp phúc thẩm chấp nhận. Thực tế khảo sát thực tiễn thi hành một số chế định của Bộ luật Dân sự tại các tỉnh/thành phố cho thấy nhiều tòa án chưa bao giờ áp dụng tập quán để giải quyết các tranh chấp dân sự, mặc dù có tập quán đang điều chỉnh quan hệ đó. Tình trạng trên bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân khác nhau, có thể có nguyên nhân quan trọng liên quan đến pháp luật như: hệ thống pháp luật còn thiếu những quy định cần thiết cho việc áp dụng tập quán trong công tác xét xử án dân sự của tòa án nhân dân; một số quy định hiện hành về việc áp dụng tập quán trong công tác xét xử án dân sự còn bất cập...

  Việt Nam là nước có nhiều dân tộc cùng sinh sống với những nét văn hóa riêng được duy trì thông qua việc hinh thành và áp dụng tập quán. Nhằm giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, nguyên tắc về tập quán pháp đã được ghi nhận trong Nghị quyết số 48-NQ/TW ngày 24/5/2005 của Bộ Chính trị về Chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020. Theo đó, Nghị quyết số 48-NQ/TW của Bộ Chính trị. đã nêu một trong những giải pháp để hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam là “Nghiên cứu về khả năng khai thác, sử dụng án lệ, tập quán (kể cả tập quán, thông lệ thương mại quốc tế) và quy tắc của các hội nghề nghiệp, góp phần bổ sung và hoàn thiện pháp luật”[1].

  Từ định hướng lớn của Đảng về việc hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam, thực tiễn áp dụng tập quán trong hoạt động xét xử án dân sự của tòa án nhân dân trong thời gian qua, cùng với tình hình nghiên cứu khoa học về tập quán với tính chất là nguồn của luật đã và đang đặt ra nhiều vấn đề về mặt lý luận và thực tiễn cần phải được nghiên cứu cụ thể. Đặc san Thông tin khoa học pháp lý chuyên đề về “Áp dụng tập quán trong công tác xét xử án dân sự ở Việt Nam”[2] giới thiệu với bạn đọc bức tranh khái quát về quy định pháp luật và thực tiễn áp dụng tập quán ở nước ta, đồng thời đưa ra một số kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả việc áp dụng tập quán trong công tác xét xử của tòa án nhân dân.