Quyền tự do kinh doanh được ghi nhận là một trong các quyền cơ bản của con người. Ở mỗi xã hội khác nhau, trong từng thời kỳ lịch sử cụ thể, mức độ ghi nhận và bảo đảm của nhà nước tại Hiến pháp, pháp luật về quyền tự do kinh doanh cũng khác nhau. Bên cạnh đó, tính hoàn thiện, tính hiệu quả của hệ thống pháp luật cũng là một trong những nhân tố quyết định cho việc bảo đảm thực hiện quyền tự do kinh doanh.

 “Quyền tự do kinh doanh” lần đầu tiên được ghi nhận trong Hiến pháp năm 1992 và tiếp tục được tái khẳng định theo hướng rộng hơn trong Hiến pháp năm 2013: “Mọi người có quyền tự do kinh doanh trong những ngành nghề mà pháp luật không cấm” - Điều 33. Quy định này thể hiện sự cởi mở và khuyến khích của nhà nước đối với các hoạt động kinh doanh của người dân, doanh nghiệp. Đây cũng là tiền đề quan trọng để thay đổi về tư duy quản lý nhà nước đối với hoạt động kinh doanh. Và thực tế, hệ thống pháp luật kinh doanh của nước ta trong vài năm gần đây đã có những chuyển mình mạnh mẽ, theo hướng tích cực, tạo môi trường kinh doanh thuận lợi cho doanh nghiệp, hàng loạt chính sách “cởi trói” đã được ban hành, thủ tục gia nhập thị trường đơn giản, thuận tiện hơn, các thủ tục hành chính dần được tinh giản và tạo thuận lợi cho người dân và doanh nghiệp… Thể chế pháp luật đã hình thành đầy đủ các cơ sở nền tảng cho nền kinh tế thị trường thông qua các chế định về chế độ sở hữu, hệ thống bảo vệ quyền sở hữu; ghi nhận các khía cạnh khác nhau của quyền tự do kinh doanh. Trong tổng thể, hệ thống pháp luật này cũng được cải thiện đáng kể về chất lượng, với các chế định pháp luật ngày càng thống nhất, minh bạch và phù hợp với thực tiễn kinh doanh hơn.

Tuy nhiên, bên cạnh những chuyển mình theo hướng tích cực trên, thì trong hệ thống pháp luật vẫn còn chứa đựng nhiều “rào cản” khiến cho việc hiện thực hóa “quyền tự do kinh doanh” gặp nhiều thách thức. Những tồn tại, bất cập của hệ thống pháp luật được chỉ ra ở nhiều khía cạnh, đặc biệt trong những hạn chế, lưỡng lự giữa ghi nhận quyền tự do kinh doanh và tư duy quản lý hành chính cũ trong nhiều chế định.

Đặc san Thông tin khoa học pháp lý chuyên đề “Quyền tự do kinh doanh và bảo đảm quyền tự do kinh doanh theo Hiến pháp năm 2013” do Nhóm nghiên cứu của Viện Khoa học pháp lý (Bộ Tư pháp) và các cộng tác viên thực hiện, trong đó nghiên cứu các khía cạnh pháp lý của quyền tự do kinh doanh và việc bảo đảm quyền tự do kinh doanh của công dân để tìm ra những luận cứ khoa học, những định hướng và giải pháp cho việc xây dựng và hoàn thiện pháp luật bảo đảm tự do kinh doanh ở nước ta nhằm góp phần vào các nỗ lực xây dựng một thể chế bảo đảm quyền tự do kinh doanh đúng nghĩa ở Việt Nam.