Nghiên cứu xác điịnh nhu cầu phát triển pháp luật về môi trường đến năm 2010

I. CÁC THÁCH THỨC ĐẶT RA ĐỐI VỚI VIỆC PHÁT TRIỂN PHÁP LUẬT VỀ MÔI TRƯỜNG ĐẾN NĂM 2010

1. Xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân và những thách thức đặt ra đối với phát triển pháp luật về môi trường

Xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân là nhiệm vụ chính trị đã được đặt ra tại Báo cáo Chính trị tại Đại hội lần thứ IX và tiếp tục khẳng định tại Đại hội lần thứ X của Đảng. Nhà nước pháp quyền XHCN bao gồm nhiều đặc tính khác nhau trong đó các đặc tính cốt lõi là:

Thứ nhất, Nhà nước pháp quyền được xây dựng và vận hành trên cơ sở pháp luật, tôn trọng và đảm bảo tính tối thượng của các đạo luật.

Thứ hai, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa phải là đảm bảo cao nhất đối với các quyền con người, quyền công dân.

Thứ ba, trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, quyền lực nhà nước là thống nhất, thuộc về nhân dân.

Thứ tư, trong bối cảnh hội nhập quốc tế, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa phải đặt mình trong mối quan hệ tác động, ảnh hưởng lẫn nhau với các quốc gia khác trên thế giới; phải đề cao nguyên tắc tôn trọng và tuân thủ nghiêm chỉnh các cam kết quốc tế mà mình đã tham gia.

Quá trình xây dựng nhà nước pháp quyền với các đặc tính cụ thể nêu trên đặt ra cho chúng ta nhiều thách thức cần phải vượt qua, đó là: (i) bảo vệ quyền con người được sống trong môi trường trong sạch; (ii) xây dựng hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về môi trường hoàn chỉnh, đồng bộ, thống nhất, khả thi với tư cách là một lĩnh vực pháp luật chuyên ngành độc lập của hệ thống pháp luật quốc gia; (iii) nâng cao hiệu lực thi hành của pháp luật môi trường trong quá trình xây dựng Nhà nước pháp quyền.

2. Xây dựng nền kinh tế thị trường và những thách thức đặt ra đối với phát triển pháp luật về môi trường

Kể từ khi bắt đầu thực hiện chính sách đổi mới, Đảng và Nhà nước Việt Nam đã thể hiện quyết tâm cao trong việc từ bỏ nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung, chuyển hướng sang xây dựng và phát triển nền kinh tế thị trường. Trong quá trình phát triển đó, ở những giai đoạn khác nhau, chúng ta đã có những nhận thức ở mức độ khác nhau về nền kinh tế thị trường, về những ưu và nhược điểm của mô hình kinh tế này, về sự phù hợp của mô hình kinh tế với định hướng xây dựng xã hội chủ nghĩa. Việc xây dựng nền kinh tế thị trường đặt ra cho chúng ta nhiều thách thức như thách thức về việc hoàn chỉnh cơ cấu các thành phần kinh tế, thách thức về phát triển đồng bộ và ngày càng hoàn thiện các yếu tố thị trường, thách thức về chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa, v.v.

Với những thách thức chung có tính vĩ mô như vậy, quá trình xây dựng và phát triển nền kinh tế thị trường đặt ra cho chúng ta nhiều thách thức cụ thể hơn về xây dựng và hoàn thiện pháp luật về môi trường.

Trước hết, pháp luật môi trường phải đảm bảo các thành phần kinh tế khác nhau đều có nghĩa vụ và quyền lợi trong việc tham gia các hoạt động bảo vệ môi trường.

Thứ hai, pháp luật môi trường phải tạo hành lang pháp lý cho việc phát triển thị trường các sản phẩm và dịch vụ môi trường.

Thứ ba, pháp luật môi trường phải là một công cụ góp phần thực hiện chuyển dịch cơ cấu kinh tế. Việc sử dụng pháp luật như một công cụ quản lý vĩ mô để chuyển dịch cơ cấu kinh tế (thông qua các quy hoạch phát triển, các biện pháp khuyến khích, các loại thuế, v.v..) theo hướng thân thiện với môi trường, hoặc ở mức độ cao hơn là góp phần cải thiện điều kiện môi trường là một yêu cầu đặt ra hết sức cấp bách đối với phát triển pháp luật về môi trường.

Thứ tư, pháp luật môi trường phải thực hiện đúng vai trò điều chỉnh vĩ mô đối với phát triển kinh tế thị trường nói chung và đối với bảo vệ, phát triển môi trường nói riêng, đảm bảo cho mọi chủ thể đều có cơ hội bình đẳng để cạnh tranh theo năng lực, đúng pháp luật, đảm bảo sự hài hoà giữa phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường.

3. Quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa theo quan điểm phát triển bền vững và thách thức đặt ra đối với phát triển pháp luật về môi trường

Khái niệm "phát triển bền vững" xuất hiện từ những năm đầu của thập niên 70 của thế kỷ XX. Phát triển bền vững được định nghĩa "là sự phát triển đáp ứng được những yêu cầu của hiện tại, nhưng không gây trở ngại cho việc đáp ứng nhu cầu của các thế hệ mai sau"1.

Phát triển bền vững được coi là nhu cầu cấp bách và xu thế tất yếu trong tiến trình phát triển của xã hội loài người. Điều này được thể hiện thông qua việc 179 nước tham gia Hội nghị Thượng đỉnh Trái đất về Môi trường và phát triển năm 1992 đã thông qua Tuyên bố Rio de Janeiro về môi trường và phát triển, 166 nước tham gia Hội nghị Thượng đỉnh Thế giới về Phát triển bền vững năm 2002 đã thông qua Bản Tuyên bố Johannesburg và Bản Kế hoạch thực hiện về phát triển bền vững, đến nay đã có 113 nước trên thế giới xây dựng và thực hiện Chương trình nghị sự 21 về phát triển bền vững cấp quốc gia và 6.416 Chương trình nghị sự 21 cấp địa phương2...

Chính phủ Việt Nam đã tham gia các Hội nghị nói trên và cam kết thực hiện phát triển bền vững. Quan điểm phát triển bền vững trong thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước đã được khẳng định từ cuối những năm 1990 "Bảo vệ môi trường là một nội dung cơ bản không thể tách rời trong đường lối, chủ trương và kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của tất cả các cấp, các ngành, là cơ sở quan trọng bảo đảm phát triển bền vững, thực hiện thắng lợi sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước"3.. Quan điểm phát triển bền vững tiếp tục được khẳng định trong các văn kiện của Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX của Đảng Cộng sản Việt Nam và trong Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 2001-2010. Mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội đất nước đến năm 2020 là xây dựng nước ta cơ bản thành một nước công nghiệp, có trình độ phát triển kinh tế, văn hóa, khoa học - công nghệ và môi trường hội nhập với các nước trong khu vực và trên thế giới. Tạo lập sự phát triển bền vững trên cơ sở kết hợp hài hòa giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển văn hóa, xã hội với bảo vệ môi trường với mức GDP tăng khoảng 2 lần cho mỗi thập niên.

Dựa vào Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội chung của đất nước, cũng như của các bộ, ngành và địa phương (tỉnh, thành phố) có thể khái quát một số thách thức đối với pháp luật môi trường trong thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước theo quan điểm phát triển bền vững ở nước ta:

a) Thách thức của việc tăng trưởng với tốc độ cao

Chiến lược và các kế hoạch phát triển kinh tế của đất nước cũng như của các ngành, các địa phương đều nhằm vào mục tiêu duy trì tốc độ tăng trưởng cao trong thời gian dài, nhằm làm cho đất nước nhanh chóng phát triển, hoà nhập với nền kinh tế và khu vực. Tuy nhiên, nếu như trình độ công nghệ của sản xuất và cơ cấu sản xuất của nền kinh tế không được cải thiện nhiều thì sự tăng trưởng GDP của đất nước cũng có nghĩa là tăng khối lượng tài nguyên khai thác cho sản xuất và tăng lượng chất thải vào môi trường . Điều này tạo nên thách thức đối với bảo vệ môi trường và phát triển bền vững .

b) Thách thức của việc chuyển dịch cơ cấu nền kinh tế

Cơ cấu các ngành sản xuất sẽ chuyển dịch theo hướng tăng nhanh của tỉ lệ công nghiệp, xây dựng và dịch vụ. Các phương án phát triển được đề xuất cả ở tầm vĩ mô (cả nước), cả ở tầm trung mô (ngành, địa phương) và vi mô (công ty, doanh nghiệp) đều có nét chung nổi bật là tốc độ tăng trưởng cao của sản xuất công nghiệp, xây dựng và dịch vụ (khoảng 12-15%/năm) so với sản xuất nông nghiệp (khoảng 4-6%/năm). Sự tăng trưởng cao như vậy của các ngành công nghiệp, xây dựng nhất định sẽ dẫn đến các vấn đề môi trường cần quan tâm đặc biệt, bởi lẽ đằng sau mức tăng trưởng của sản xuất công nghiệp tàng ẩn sự gia tăng cao của khai thác và sử dụng môi trường và tài nguyên thiên nhiên, cũng như của lượng chất thải.

c) Thách thức của việc phát triển các khu vực kinh tế trọng điểm

Sự tập trung phát triển kinh tế ở ba vùng kinh tế trọng điểm của đất nước (ở phía Bắc: Hà Nội - Hải Phòng - Quảng Ninh), ở phía Nam - thành phố Hồ Chí Minh - Vũng Tàu - Đồng Nai; và ở miền Trung - Đà Nẵng - Dung Quất - Chân Mây). sẽ kéo theo hệ quả tất yếu tập trung các nguy cơ, các nguồn gây ô nhiễm, tác động xấu tới chất lượng môi trường. Trong định hướng chiến lược phát triển các vùng kinh tế, nhằm thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), tạo động lực cho sự phát triển của các vùng khác sẽ hình thành các khu công nghiệp tập trung (bao gồm cả khu chế xuất và khu công nghệ cao). Hiện tại, có tới 84% tổng vốn đầu tư cơ bản và 80% các dự án nằm trong ba vùng tam giác phát triển công nghiệp này. Cùng với sự tập trung phát triển sản xuất công nghiệp ở ba vùng tam giác phát triển sẽ là sự tập trung các vấn đề môi trường cần được quan tâm chú ý.

d) Thách thức của việc tiếp tục phát triển nông nghiệp

Thâm canh trong sản xuất nông nghiệp sẽ tiếp tục ngày càng sâu rộng với xu hướng sử dụng ngày càng nhiều chất hoá học vô cơ, khó phân giải và độc hại, nếu không có những chính sách và biện pháp bảo vệ thích hợp và lâu dài thì với sự tăng cường sử dụng các loại phân bón hoá học, các chất vô cơ khó phân huỷ và độc hại thì nguy cơ ô nhiễm môi trường ở tất cả các thành phần môi trường (đất, nước, không khí, đa dạng sinh học,...) sẽ ngày càng tăng lên, đe doạ chính sự phát triển bền vững của sản xuất nông nghiệp và sức khỏe của con người.

e) Thách thức của việc phát triển thương mại dịch vụ

Trong quá trình đổi mới nền kinh tế, chuyển sang nền kinh tế thị trường, mở cửa và hoà nhập, vai trò của các hoạt động thương mại, dịch vụ sẽ ngày càng tăng. Mức tăng trưởng hàng năm của hoạt động dịch vụ ở Việt Nam gần tương đương với mức tăng trưởng của công nghiệp.

Đứng trước những thách thức về bảo vệ môi trường do quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước đặt ra, ngày 17/8/2004 Thủ tướng Chính phủ Việt Nam ban hành Quyết định số 153/2004/QĐ-TTg về "Định hướng chiến lược phát triển bền vững ở Việt Nam" (hay còn gọi là Chương trình nghị sự 21 của Việt Nam). Định hướng chiến lược về phát triển bền vững đề ra những chủ trương, chính sách, công cụ pháp luật và những lĩnh vực hoạt động ưu tiên cần được thực hiện để phát triển bền vững trong thế kỷ 21. Thực chất đây là một chiến lược khung, bao gồm những định hướng lớn và nó không bao hàm ý tưởng thay thế các chiến lược, quy hoạch tổng thể và kế hoạch hiện có, mà là căn cứ để các cơ quan chức năng cụ thể hóa Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 2001-2010, Chiến lược bảo vệ môi trường quốc gia đến năm 2010 và định hướng đến năm 2020, xây dựng kế hoạch 5 năm 2006-2010, cũng như xây dựng chiến lược, quy hoạch tổng thể và kế hoạch phát triển của các ngành, địa phương, nhằm kết hợp chặt chẽ, hợp lý và hài hoà giữa phát triển kinh tế, thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội và bảo vệ môi trường, bảo đảm sự phát triển bền vững đất nước.

4. Quá trình hội nhập kinh tế quốc tế và những thách thức đặt ra đối với phát triển pháp luật về môi trường

Hội nhập quốc tế là một xu thế tất yếu của xã hội hiện đại. Tuy nhiên, hội nhập cũng đặt ra cho Việt Nam rất nhiều thách thức và trách nhiệm, trong đó có cả các trách nhiệm trực tiếp liên quan tới môi trường, cả các trách nhiệm gián tiếp.

Thứ nhất, thách thức về tính đồng bộ của pháp luật môi trường quốc gia với các quy định của pháp luật môi trường quốc tế

Một hoạt động quan trọng nhằm làm cho pháp luật quốc gia phù hợp với pháp luật quốc tế là việc nội luật hoá các điều ước quốc tế mà quốc gia đó là thành viên. Ở Việt Nam, vấn đề nội luật hoá chưa được quy định rõ ràng và giải quyết thoả đáng trong pháp luật cũng như trong thực tiễn. Chúng ta vẫn chưa thống nhất được về nguyên tắc quy phạm pháp luật quốc tế có hiệu lực trực tiếp hay gián tiếp ở Việt Nam. Pháp luật hiện hành mới chỉ có quy định giải quyết những vấn đề phát sinh trong quá trình hội nhập nhưng chưa được điều chỉnh hoặc điều chỉnh chưa phù hợp trong pháp luật Việt Nam.

Do tính chất phức tạp của vấn đề, các tác giả không thể đi sâu vào các vấn đề lý luận cũng như thực tế đa dạng của việc nội luật hoá. Trong quá trình giải quyết những quan hệ cụ thể, cần xuất phát từ nhận thức về vai trò đóng góp tích cực của công tác ký kết và thực hiện điều ước quốc tế đối với việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật của Việt Nam;4 và quan điểm dần dần phải coi các điều ước quốc tế là một bộ phận không thể tách rời của hệ thống pháp luật trong nước. Một mô hình thích hợp cho điều kiện, hoàn cảnh của Việt Nam phải tính đến bối cảnh nhu cầu gia nhập các công cụ pháp lý quốc tế, nhất là trong lĩnh vực kinh tế, thương mại, môi trường ngày càng nhiều; có lẽ cũng phải cân nhắc để có phương thức áp dụng một cách kịp thời hơn các quy phạm pháp luật quốc trong các lĩnh vực này ở nước ta.

Thứ hai, thách thức về xây dựng và áp dụng các tiêu chuẩn môi trường đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế

Trong hoạt động quản lý môi trường, tiêu chuẩn môi trường vừa là công cụ kỹ thuật, vừa là công cụ pháp lý giúp nhà nước quản lý môi trường. Ngoài ra, tiêu chuẩn môi trường còn là một căn cứ để con người thực hiện quyền được sống trong một môi trường trong lành. Thách thức về xây dựng và áp dụng tiêu chuẩn môi trường trước yêu cầu của hội nhập kinh tế quốc tế cần được xem xét ở hai khía cạnh: tính khả thi của các tiêu chuẩn môi trường, phù hợp cam kết quốc tế liên quan đến môi trường và tính minh bạch của việc xây dựng và áp dụng các tiêu chuẩn môi trường trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế.

Thứ ba, thách thức về trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong lĩnh vực môi trường trên phạm vi quốc tế

Chế tài môi trường áp dụng theo các nguyên tắc và quy định chung của công pháp quốc tế nên hiệu lực không mạnh như các chế tài thương mại. Thông thường, chế tài cao nhất là bồi thường thiệt hại, nhưng cách thức xác lập chế tài trong lời văn Công ước thường rất mềm dẻo, hoặc uỷ quyền lại cho các Nghị định thư cụ thể hoá, nhưng những Nghị định thư này thường khó hoặc rất lâu được thông qua5. Vì vậy, có thể thấy, yêu cầu về trách nhiệm đối với môi trường trong luật quốc tế, tuy còn mờ nhạt, nhưng là một vấn đề có thật mà chúng ta phải đối mặt và thông qua các quy định về chuẩn mực, cần nhanh chóng loại bỏ nguy cơ này.

II. CƠ SỞ ĐỊNH HƯỚNG NHU CẦU PHÁT TRIỂN CỦA PHÁP LUẬT VỀ MÔI TRƯỜNG ĐẾN NĂM 2010

1. Các chủ trương, đường lối, quan điểm của Đảng về xây dựng và phát triển pháp luật về môi trường

Nhận thức rõ nguy cơ tác động tiêu cực của suy thoái môi trường, ô nhiễm môi trường đối với sự tiếp tục tăng trưởng kinh tế và phát triển bền vững của đất nước, Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 10 năm của nước ta đã được xây dựng theo quan điểm thể hiện ở Chỉ thị 36-CT/TW ngày 25/6/1998 của Bộ Chính trị và đường lối kinh tế của Đảng ta trong giai đoạn cách mạng mới của thế kỷ 21. Như vậy, so với thập kỷ trước đây, yêu cầu về sự bền vững trong phát triển, đảm bảo bảo vệ và cải thiện môi trường cho phát triển nhanh, có hiệu quả và bền vững đã trở thành một nội dung quan trọng trong đường lối phát triển của đất nước.

Phân tích tổng thể các văn kiện của Đảng cũng như một số chiến lược tổng thể phát triển kinh tế xã hội và phát triển bền vững cho thấy nhu cầu hoàn thiện pháp luật môi trường giai đoạn 2001-2010, định hướng đến 2020 được tập trung vào các vấn đề sau:

Về mục tiêu và nguyên tắc bảo vệ môi trường giai đoạn 2010, định hướng 2020:

Mục tiêu của phát triển ở Việt Nam là phải đảm bảo tính bền vững. Để đạt được mục tiêu này, xét từ góc độ môi trường, là phải bao gồm việc khai thác hợp lý, sử dụng tiết kiệm và có hiệu quả tài nguyên thiên nhiên; phòng ngừa, ngăn chặn, xử lý và kiểm soát có hiệu quả ô nhiễm môi trường, bảo vệ tốt môi trường sống; bảo vệ được các vườn quốc gia, khu bảo tồn thiên nhiên, khu dự trữ sinh quyển và bảo tồn sự đa dạng sinh học; khắc phục suy thoái và cải thiện chất lượng môi trường.

Để đạt được mục tiêu nêu trên, trong quá trình phát triển, các văn kiện của Đảng đã quán triệt một hệ thống các nguyên tắc cơ bản như sau: (i) con người là trung tâm của phát triển bền vững; (ii) coi phát triển kinh tế là nhiệm vụ trung tâm của giai đoạn phát triển sắp tới; (iii) bảo vệ và cải thiện chất lượng môi trường phải được coi là một yếu tố không thể tách rời của quá trình phát triển; (iv) quá trình phát triển phải bảo đảm đáp ứng một cách công bằng nhu cầu của thế hệ hiện tại và không gây trở ngại tới cuộc sống của các thế hệ tương lai; (v) khoa học và công nghệ là nền tảng và động lực cho công nghiệp hóa, hiện đại hóa, thúc đẩy phát triển nhanh, mạnh và bền vững đất nước; (vi) phát triển bền vững là sự nghiệp của toàn Đảng, Nhà nước và nhân dân; (vii) gắn chặt việc xây dựng nền kinh tế độc lập tự chủ với chủ động hội nhập kinh tế quốc tế; (viii) kết hợp chặt chẽ giữa phát triển kinh tế, phát triển xã hội và bảo vệ môi trường với bảo đảm quốc phòng, an ninh và trật tự an toàn xã hội.

Các định hướng lớn về bảo vệ và phát triển môi trường quốc gia 2010, định hướng 2020:

Chiến lược bảo vệ môi trường quốc gia đưa ra một số định hướng lớn đến năm 2010 là: hạn chế mức độ gia tăng ô nhiễm; cải thiện chất lượng môi trường; bảo đảm cân bằng sinh thái ở mức cao; đáp ứng các yêu cầu về môi trường để hội nhập kinh tế quốc tế và hạn chế các tác động tiêu cực từ mặt trái của toàn cầu hoá;

Đến năm 2020, cần đạt được các định hướng sau: ngăn chặn về cơ bản mức độ gia tăng ô nhiễm, phục hồi suy thoái và nâng cao chất lượng môi trường; phấn đấu đạt một số chỉ tiêu chính như: 80% cơ sở sản xuất, kinh doanh được cấp Giấy chứng nhận đạt tiêu chuẩn môi trường hoặc Chứng chỉ ISO 14001; 100% đô thị, khu công nghiệp, khu chế xuất có hệ thống xử lý nước thải tập trung đạt tiêu chuẩn môi trường; hình thành và phát triển ngành công nghiệp tái chế chất thải để tái sử dụng, phấn đấu 30% chất thải thu gom được tái chế; v.v..

Để thực hiện các mục tiêu và định hướng trên, Chiến lược bảo vệ môi trường quốc gia đưa ra một số nhiệm vụ và giải pháp lớn về: (i) Phòng ngừa và kiểm soát ô nhiễm; (ii) Khắc phục tình trạng ô nhiễm và suy thoái môi trường nghiêm trọng; (iii) Bảo vệ và khai thác bền vững các nguồn tài nguyên thiên nhiên; (iv) Bảo vệ và cải thiện môi trường các khu vực trọng điểm; (v) Bảo tồn thiên nhiên và đa dạng sinh học;

Đồng thời với việc xác định các nhiệm vụ cơ bản, Chiến lược bảo vệ môi trường cũng đề ra các giải pháp thực hiện các nhiệm vụ và định hướng bảo vệ môi trường như: Tuyên truyền, giáo dục nâng cao ý thức và trách nhiệm bảo vệ môi trường; tăng cường quản lý nhà nước, thể chế và pháp luật về bảo vệ môi trường; đẩy mạnh áp dụng các công cụ kinh tế trong quản lý môi trường; giải quyết hài hoà mối quan hệ giữa phát triển kinh tế với thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội và bảo vệ môi trường; tăng cường và đa dạng hoá đầu tư cho bảo vệ môi trường; tăng cường năng lực nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ về bảo vệ môi trường;đẩy mạnh xã hội hoá công tác bảo vệ môi trường; tăng cường hợp tác quốc tế về bảo vệ môi trường.

Căn cứ vào các định hướng lớn nêu trên, các Chiến lược, chương trình đã xác định định hướng bảo vệ môi trường và hoàn thiện hệ thống pháp luật trong một số lĩnh vực trọng điểm sau:

- Chống thoái hóa, sử dụng hiệu quả và bền vững tài nguyên đất.

- Bảo vệ môi trường nước và sử dụng bền vững tài nguyên nước.

- Khai thác hợp lý và sử dụng tiết kiệm, bền vững tài nguyên khoáng sản.

- Bảo vệ môi trường biển, ven biển, hải đảo và phát triển tài nguyên biển.

- Bảo vệ và phát triển rừng.

- Giảm ô nhiễm không khí ở các đô thị và khu công nghiệp.

- Quản lý có hiệu quả chất thải rắn và chất thải nguy hại.

- Bảo tồn đa dạng sinh học.

- Giảm nhẹ biến đổi khí hậu và hạn chế những ảnh hưởng có hại của biến đổi khí hậu góp phần phòng, chống thiên tai;

- Hợp tác quốc tế trong bảo vệ môi trường.

2. Các chiến lược phát triển ngành, lĩnh vực, địa phương cụ thể

Ngoài Chiến lược phát triển kinh tế xã hội đến Việt Nam giai đoạn 2001-2010, Chiến lược Bảo vệ môi trường quốc gia đến năm 2010 và định hướng đến năm 2020, còn bao gồm hàng chục Chiến lược, chương trình, mục tiêu quốc gia trên các lĩnh vực trọng điểm của quốc gia giai đoạn 2010, định hướng đến 2020. Ngoài ra còn có chiến lược hay kế hoạch tổng thể phát triển của các địa phương, đặc biệt là của các khu vực ,cũng đóng vai trò quan trọng trong việc thể hiện định hướng môi trường. Định hướng chiến lược của Đảng đã nêu rõ trong 10 năm tới, phát triển vùng lớn tập trung vào những khu vực quan trọng sau: (1) Đồng bằng sông Hồng và vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ; (2) Miền Đông Nam Bộ và các vùng kinh tế trọng điểm phía Nam; (3) Bắc Trung Bộ, Duyên Hải Trung Bộ và vùng kinh tế trọng điểm miền Trung; (4) Trung du và miền núi Bắc Bộ (Tây Bắc và Đông Bắc); (5) Tây Nguyên; (6) Đồng bằng sông Cửa Long. Đối với mỗi vùng, yêu cầu chung là phải có phương hướng phát triển kinh tế - xã hội để lấy đó làm cơ sở cho quy hoạch chung phát triển vùng.

Qua nghiên cứu gần 40 chương trình, quy hoạch, mục tiêu và chiến lược một số ngành, lĩnh vực, vùng, miền trọng điểm của quốc gia đến 2010, định hướng đến 20206 cho thấy gần như trên tất cả các ngành, lĩnh vực, vùng, miền, trọng điểm chúng ta đều đã có quy hoạch tổng thể. Mặc dù mục tiêu, định hướng, tầm nhìn của từng loại chiến lược, chương trình có sự khác nhau về cấp độ, về khả năng dự báo, song nhìn chung nội dung của các quy hoạch này về cơ bản phù hợp với yêu cầu của phát triển môi trường, các yêu cầu về bảo vệ môi trường đã được chú trọng đáng kể trong các định hướng phát triển ngành, lĩnh vực, vùng, miền. Cụ thể là:

a) Đối với Nghị quyết của Đảng, của Bộ Chính trị (như Chiến lược phát triển kinh tế xã hội Việt Nam 2001-2010, Nghị quyết của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế - xã hội và bảo đảm quốc phòng, an ninh vùng Bắc Trung Bộ và Duyên hải Trung Bộ, Đồng bằng sông Cửu Long... đến năm 2010) đã thể hiện khá rõ yêu cầu phát triển bền vững. Trong đó, các nhiệm vụ phát triển kinh tế, xã hội, an ninh quốc phòng luôn luôn phải gắn kết với yêu cầu bảo vệ môi trường sinh thái, nhiệm vụ bảo vệ môi trường sinh thái luôn được lồng gép trong các nhiệm vụ phát triển kinh tế, xã hội.

b) Trong các Chương trình, Chiến lược liên quan trực tiếp đến bảo vệ các thành tố môi trường (Chiến lược quản lý hệ thống Khu bảo tồn thiên nhiên Việt Nam đến năm 2010, Chiến lược quốc gia về cấp nước sạch và vệ sinh nông thôn đến năm 2020, Chiến lược toàn diện về tăng trưởng kinh tế và xóa đói giảm nghèo, Chiến lược quản lý chất thải rắn và khu đô thị công nghiệp đến 2020...) ngoài việc nêu lên các định hướng, yêu cầu cụ thể về bảo vệ môi trường, các Chương trình, Chiến lược này còn đề ra được các yêu cầu, định hướng, giải pháp cụ thể về hoàn thiện khung pháp luật về bảo vệ môi trường trong lĩnh vực đó.

c) Trong các Chương trình, Mục tiêu, Chiến lược phát triển ngành, lĩnh vực trọng điểm quốc gia về kinh tế - xã hội do Thủ tướng Chính phủ ban hành thì yêu cầu phát triển bền vững cũng đã được đặt ra như một nguyên tắc cơ bản. Đặc biệt trên một số lĩnh vực như: nuôi trồng thủy sản, ngành thép, ngành công nghiệp vật liệu xây dựng, ngành vật liệu nổ công nghiệp... đều đã đưa ra các giải pháp kỹ thuật cần thiết nhằm bảo vệ và đáp ứng các yêu cầu, tiêu chuẩn về môi trường.

Nghiên cứu cũng cho thấy bên cạnh các chiến lược, quy hoạch hoặc kế hoạch tổng thể đã đề cập và giải quyết vấn đề môi trường, vẫn còn một số quy hoạch, chiến lược lại chưa chú trọng đúng mức đến yêu cầu bảo

vệ và phát triển môi trường nói riêng và bảo đảm phát triển bền vững nói chung. Chẳng hạn như Quy hoạch tổng thể phát triển giao thông vận tải đường sông Việt Nam đến 2020, Quy hoạch tổng thể phát triển giao thông vận tải đường sắt Việt Nam đến 2020,... là những ngành trực tiếp ảnh hưởng đến môi trường, có khả năng và nguy cơ gây ô nhiễm lớn đến môi trường khí, môi trường nước, ảnh hưởng đến đa dạng sinh học nhưng trong các quy hoạch này lại chưa tính đến các giải pháp công nghệ, các tiêu chuẩn về tiếng ồn, khí thải, chất thải của các phương tiện giao thông vận tải, các yêu cầu cụ thể về đánh giá tác động môi trường đối với các tuyến đường qua các khu sinh thái, khu bảo tồn thiên nhiên... Do vậy, yêu cầu bảo vệ và phát triển môi trường, phục vụ phát triển bền vững trong các quy hoạch này là chưa đảm bảo.

3. Các Điều ước quốc tế mà Việt Nam đã hoặc dự kiến sẽ ký kết, tham gia

Có thể tạm chia các Công ước Việt Nam đã ký kết và thực hiện tính đến thời điểm nghiên cứu thành sáu nhóm:

Nhóm thứ nhất gồm 02 Công ước liên quan đến hạt nhân và sự cố hạt nhân, đó là Công ước về thông báo sớm các sự cố hạt nhân (tham gia 29/9/1987); và Công ước về hỗ trợ trong trường hợp sự cố hạt nhân hoặc cấp cứu về phóng xạ (tham gia 29/9/1987).

Nhóm thứ hai gồm 03 Công ước liên quan đến môi trường không khí, cụ thể là Công ước Viên về bảo vệ tầng ôzôn (tham gia 26/01/1994); Nghị định thư Montreal về các chất làm suy giảm tầng ôzôn (tham gia 26/01/1994); và Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu (tham gia 16/11/1994).

Nhóm thứ ba gồm 02 Công ước liên quan đến bảo vệ môi trường biển là Công ước quốc tế về ngăn ngừa ô nhiễm do tàu biển MARPOL (tham gia 29/8/1991); và Công ước Liên hợp quốc về luật biển (tham gia 5/7/1994).

Nhóm thứ tư về môi trường đất, trước hết có Công ước chống sa mạc hoá (tham gia 8/1998) điều chỉnh trực tiếp các vấn đề liên quan đến chống suy thoái môi trường đất và sa mạc hoá đất. Ngoài ra, môi trường đất còn được điều chỉnh ở mức độ này hay mức độ khác ở các công ước khác về môi trường mà Việt Nam tham gia được liệt kê trong mục 2 này.

Nhóm thứ năm gồm 04 Công ước liên quan đến bảo tồn, duy trì di sản, động thực vật quý hiếm và nguồn gen, cụ thể là Công ước liên quan đến bảo vệ di sản văn hoá và tự nhiên thế giới (tham gia 19/10/1982; Công ước về vùng đất ngập nước có tầm quan trọng trong quốc tế, đặc biệt là nơi cư trú của các loài chim nước RAMSAR (tham gia 20/9/1989); Công ước về buôn bán quốc tế những loài động thực vật có nguy cơ bị đe doạ CITES (tham gia 20/01/1994); và Công ước về đa dạng sinh học (tham gia 16/11/1994).

Nhóm tứ sáu về chất thải nguy hại, cụ thể là Công ước về kiểm soát việc vận chuyển xuyên biên giới các chất thải nguy hại và việc loại bỏ chúng BASEL (tham gia 13/3/1995).

Việc ký kết hoặc gia nhập các công ước quốc tế trên thể hiện nỗ lực lớn của Đảng và Nhà nước trong việc tham gia các hoạt động chung, mang tính toàn cầu về bảo vệ và phát triển môi trường7.

Khi tính toán việc ký kết hoặc gia nhập các công ước quốc tế liên quan tới môi trường, cần có nhận thức rõ ràng rằng các công ước này đều có quy định về nghĩa vụ của các quốc gia trong việc sử dụng môi trường để phục vụ cho mục tiêu phát triển của mình. Theo Hiến chương Liên hợp quốc và các nguyên tắc cơ bản của luật pháp quốc tế, có tổng cộng 6 nghĩa vụ chung về bảo vệ môi trường bao gồm: nghĩa vụ không gây hại cho môi trường, nghĩa vụ ngăn ngừa và giảm đến mức tối đa những tổn hại gây cho môi trường, nghĩa vụ đề phòng, nghĩa vụ đánh giá tác động môi trường, nghĩa vụ hợp tác quốc tế trong bảo vệ môi trường và nghĩa vụ thông tin.

Một khía cạnh quan trọng khác của vấn đề môi trường trong quan hệ quốc tế là khi đề cập tới các điều ước quốc tế liên quan tới lĩnh vực môi trường trong điều kiện toàn cầu hoá về thương mại hiện nay, một vấn đề nổi bật cần được quan tâm và giải quyết thấu đáo là vấn đề sử dụng các biện pháp thương mại vì mục tiêu môi trường. Hiện nay có xu thế dùng các biện pháp thương mại để đạt được mục tiêu môi trường, đặc biệt xu thế này được các nước phát triển ủng hộ. Theo quan điểm của những nước này, việc dùng những hạn chế và trừng phạt thương mại là công cụ thích hợp ở những phạm vi nhất định để giải quyết mối lo ngại về môi trường. Điều này trái với mục đích của GATT/WTO, tuy nhiên lại được sự ủng hộ của một số nước nhất là các nước phát triển. Tuy vậy, mục tiêu môi trường ở đây, trong đại đa phần các trường hợp lại chính là vì lợi ích thương mại. Nói cách khác, vấn đề môi trường chỉ là cái vỏ bề ngoài để thực hiện các biện pháp thương mại vì mục đích thương mại. Thực tiễn quốc tế đã chỉ ra rằng trong một số trường hợp, các biện pháp thương mại tỏ ra là một công cụ kinh tế hữu hiệu trong việc giải quyết vấn đề bảo

vệ môi trường. Tuy nhiên, sự lạm dụng công cụ kinh tế này một cách thái quá sẽ gây ra sự cản trở trong thương mại và do đó sẽ ảnh hưởng đến sự phát triển kinh tế của một quốc gia cũng như trên phạm vi toàn thế giới. Vấn đề đặt ra là phải kết hợp một cách hài hòa giữa tự do hóa thương mại với bảo vệ môi trường. Đây là một căn cứ quan trọng của việc đề ra các hiệp định thương mại đa biên trong tổ chức thương mại thế giới. Mặt khác, do Hiệp định chung về thuế quan và thương mại của GATT/WTO là nền tảng cho mọi hiệp định đa biên khác, nên trong việc đề ra các hiệp định của mình, các tổ chức kinh tế - thương mại khu vực cũng phải căn cứ vào các vấn đề môi trường của GATT/WTO. Tuy nhiên, sự thể hiện của vấn đề môi trường trong các hiệp định thương mại đa biên ở cấp khu vực khác nhau được biểu hiện ở các mức độ khác nhau, điều đó phụ thuộc vào tình hình cụ thể của mỗi khu vực. Vấn đề môi trường trong hiệp định chung về thuế quan và thương mại của GATT/WTO cũng là cơ sở cho các hiệp định thương mại song phương, là cơ sở để kết hợp hài hòa giữa phát triển thương mại và bảo vệ môi trường trong việc hoạch định các chính sách thương mại của các quốc gia.

III. CÁC YẾU TỐ TÁC ĐỘNG TỚI NHU CẦU PHÁT TRIỂN PHÁP LUẬT VỀ MÔI TRƯỜNG Ở VIỆT NAM

1. Yếu tố phát triển kinh tế - xã hội.

Sau gần 20 năm phát triển nền kinh tế theo cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, tốc độ tăng trưởng kinh tế ở nước ta tăng khá nhanh. Kinh tế các thành phần, các ngành, các vùng, miền, địa phương đều có bước phát triển khá so với trước. Việc phát triển văn hoá, xã hội và thực hiện các mục tiêu xã hội đã đạt được những kết quả nhất định. Tuy nhiên, sự phát triển kinh tế - xã hội cũng đã và đang tạo ra những áp lực to lớn đối với môi trường, cụ thể là:

1.1. Phát triển công nghiệp và môi trường.

Việc phát triển ngày càng nhiều khu công nghiệp, khu chế xuất và khu công nghệ cao khiến chúng ta cũng phải đối mặt với nhiều vấn đề môi trường nghiêm trọng như gia tăng mức độ ô nhiễm các đô thị và khu công nghiệp, suy giảm tài nguyên tới mức báo động (do công nghiệp là ngành tiêu thụ năng lượng và nguyên liệu hoá thạch nhiều nhất ở Việt Nam và thải ra các chất độc hại như SO₂, NO₂, CO, CO₂ và bụi). Việc tập trung phát triển các cơ sở công nghiệp nặng có thể gây ra những thảm họa môi trường nghiêm trọng cho các địa phương và đe doạ môi trường toàn cầu như sự nóng lên của trái đất và suy giảm ôzôn ở tầng bình lưu. Công nghiệp hoá với tốc độ nhanh sẽ gây ra áp lực mạnh mẽ đối với các nguồn tài nguyên, trước hết là tài nguyên đất, nước, không khí, tài nguyên khoáng sản và tài nguyên rừng, đồng thời ảnh hưởng đến sức khoẻ con người. Những hậu quả ô nhiễm môi trường thực tế do sản xuất công nghiệp gây ra là: nước thải gây ô nhiễm các nguồn nước; ô nhiễm không khí; ô nhiễm do chất thải rắn; môi trường lao động bất an toàn... Thêm vào đó, các chất thải nguy hại và độc hại từ hoạt động công nghiệp được chôn lấp tại các bãi chôn lấp không hợp vệ sinh gây ra những tác động tiêu cực tới chất lượng môi trường và sức khoẻ cộng đồng.

1.2. Phát triển đô thị và môi trường.

Cùng với công nghiệp hoá, quá trình đô thị hoá ở Việt Nam đang diễn ra tương đối mạnh, đặc biệt là ở các vùng trọng điểm phát triển kinh tế quốc gia. Những áp lực và thách thức của quá trình phát triển đô thị đối với môi trường thể hiện:

- Quy hoạch và đầu tư hạ tầng kỹ thuật đô thị ở hầu hết các đô thị Việt Nam đều chậm hơn so với tốc độ phát triển kinh tế - xã hội và chưa đáp ứng yêu cầu bảo vệ môi trường, đặc biệt là tình trạng yếu kém và lạc hậu của hệ thống cấp nước, thoát nước, thu gom và xử lý chất thải rắn, hệ thống giao thông. Tình trạng ô nhiễm môi trường và phá vỡ cân bằng sinh thái đô thị, cảnh quan thiên nhiên đang là mối lo ngại chung.

- Chưa lồng ghép quy hoạch bảo vệ môi trường với quy hoạch đô thị.

- Trong quá trình đô thị hoá, nhiều nhà máy gây ô nhiễm môi trường nặng, trước đây nằm ở ngoại thành, nay đã lọt vào giữa các khu đô thị hoá với dân cư đông đúc.

- Việc mở rộng không gian đô thị sẽ dẫn đến chiếm dụng đất nông nghiệp và các loại đất khác để phục vụ xây dựng đô thị, ảnh hưởng đến vấn đề an toàn lương thực quốc gia nói chung và ảnh hưởng đến đời sống của nhân dân ngoại thành nói riêng.

- Dân số đô thị tăng nhanh thường gây ra quá tải đối với hệ thống hạ tầng kỹ thuật đô thị, dân tăng cùng với mức sống nâng cao sẽ làm tăng các chất thải từ sinh hoạt và dịch vụ đô thị, đặc biệt làm tăng nước thải và rác thải. Vệ sinh môi trường suy giảm, làm tăng nhu cầu khai thác tài nguyên nước, làm suy thoái nguồn tài nguyên nước.

- Sản xuất công nghiệp, thủ công nghiệp tăng trưởng sẽ phát sinh nhiều chất thải ô nhiễm môi trường, trong đó tỷ lệ chất thải nguy hiểm và độc hại sẽ tăng lên.

- Phát triển đô thị làm bùng nổ phương tiện giao thông cơ giới trong đô thị, thải ra nhiều bụi, khí độc hại và tiếng ồn, gây ô nhiễm môi trường không khí và ô nhiễm tiếng ồn trầm trọng đối với đô thị.

- Đô thị hoá làm tăng dòng người di dân từ nông thôn ra thành thị, làm tăng sức ép về nhà ở và vệ sinh môi trường.

Các thách thức đối với môi trường rất lớn, nếu không có "đáp ứng" kịp thời và tương xứng thì có thể dẫn đến môi trường ở đô thị ngày càng bị ô nhiễm, phát triển đô thị sẽ không bền vững.

1.3. Phát triển giao thông vận tải và môi trường.

Trong thời gian gần đây, nhiều dự án nâng cấp và mở rộng các cơ sở hạ tầng, giao thông vận tải đã được tiến hành, cùng với sự phát triển cơ sở hạ tầng, các phương tiện vận tải cũng ngày một phát triển.

Tuy nhiên, các cơ sở hạ tầng giao thông vận tải này đều gây tác động đến tài nguyên đất. Một diện tích nhất định của đất nông nghiệp, đất lâm nghiệp, đất ngập mặn, đất định cư, đất hoang v.v... được biến thành đất chuyên dụng cho giao thông. Điều này làm cho mặt bằng sử dụng đất bị thay đổi, diện tích đất bị chiếm dụng cho giao thông ngày càng tăng lên. Đặc biệt đối với các đô thị việc phát triển và mở rộng cơ sở hạ tầng giao thông cả về đường xá và bến đỗ đã gây ra xáo động đáng kể giữa các chủ sở hữu đất. Chất lượng đất canh tác dọc theo các trục đường giao thông cũng bị ảnh hưởng. Ảnh hưởng này còn tiếp tục diễn ra trong quá trình khai thác đường, bởi các chất ô nhiễm thoát ra từ các phương tiện chạy trên đường. Bên cạnh đó, việc phát triển cơ sở hạ tầng còn gây tác động đến việc tái định cư của nhiều hộ gia đình, việc di dời đền, chùa, mộ chí...

Những vấn đề môi trường gay cấn liên quan đến phát triển giao thông hiện nay và trong thời gian tới là tác động môi trường do các cơ sở hạ tầng giao thông được làm mới và ô nhiễm không khí, đặc biệt là ô nhiễm chì do giao thông tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh.

1.4. Phát triển nông nghiệp, nông thôn và môi trường.

Trong những năm qua, kinh tế nông nghiệp và cuộc sống ở nông thôn đã có những thay đổi tiến bộ rõ rệt. Kéo theo việc nảy sinh những vấn đề môi trường phức tạp, bức xúc mà hậu quả không chỉ trước mắt mà còn về lâu dài. Có thể nêu lên một số vấn đề bức xúc về môi trường ở nông thôn Việt Nam như sau:

- Quỹ đất và chất lượng đất giảm sút. Hiện tượng thoái hoá, bạc màu đất canh tác khá phổ biến do sử dụng không hợp lý, độc canh cây lúa và sử dụng các phương tiện cơ giới.

- Chịu nhiều thiên tai như bão lũ, úng lụt. Hậu quả tác động tăng hơn khi đồng ruộng bị chia cắt nhỏ, manh mún, phương thức canh tác lạc hậu.

- Sâu bệnh, chuột phát triển mạnh, lây lan làm giảm năng suất cây trồng. Hệ thống thuỷ lợi đôi lúc không phát huy tác dụng tích cực, mà còn tác động xấu tới môi trường về lâu dài như gây cạn kiệt nguồn nước dự trữ ở một số khu vực khô hạn.

- Việc sử dụng nhiều phân bón hoá học và thuốc trừ sâu... ảnh hưởng xấu tới hệ sinh thái nông nghiệp và sức khoẻ cộng đồng.

- Vấn đề vệ sinh thực phẩm ở nông thôn hiện chưa được quản lý.

1.5. Phát triển du lịch và môi trường.

Tiềm năng du lịch của nước là rất lớn và phong phú. Ngành du lịch ngày càng đóng góp tích cực vào sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, nhưng ngược lại cũng đã gây ra các tác động tiêu cực đến tài nguyên và môi trường. Các tác động tiêu cực của phát triển du lịch đối với môi trường có thể chỉ ra gồm:

- Xây dựng khách sạn, các công trình du lịch, xây dựng giao thông phục vụ du lịch, v.v.. có thể làm thay đổi cảnh quan thiên nhiên, gây hư hại đối với di tích lịch sử, chiếm diện tích đất của các di sản lịch sử văn hoá.

- Tăng lượng chất thải ô nhiễm môi trường, đặc biệt là gây ô nhiễm biển ven bờ.

- Các hệ sinh thái đặc trưng, rừng nguyên sinh nhiệt đới, các đảo ngoài biển, các hang động, các rạn san hô .v.v.. rất hấp dẫn đối với khác du lịch, nhưng chúng rất nhạy cảm và rất dễ bị tổn thương do các hoạt động du lịch.

- Làm nảy sinh các tiêu cực, tệ nạn xã hội, gây ô nhiễm văn hoá địa phương (do xâm nhập văn hoá đồi truỵ) và lan truyền một số bệnh truyền nhiễm rất khó quản lý và phòng ngừa.

1.6. Phát triển năng lượng điện và môi trường

Năng lượng điện ở Việt Nam được tạo thành chủ yếu bởi nhiệt điện và thuỷ điện. Các nhà máy nhiệt điện ở miền Bắc chủ yếu chạy bằng than đá, ở miền Nam chủ yếu chạy bằng dầu FO và khí tự nhiên. Các nhà máy điện đốt than thường dùng than Quảng Ninh với độ tro A = 10-15%, hàm lượng lưu huỳnh S= 0,5%. Các nhà máy nhiệt điện đốt dầu thường dùng dầu FO với độ tro A = 0,01 - 0,5%, hàm lượng lưu huỳnh S = 2,7 - 3%. Vì vậy chúng đã thải ra lượng khí SO₂ và bụi rất lớn, gây ra ô nhiễm môi trường không khí, tuy vậy, mức độ ô nhiễm không khí cũng mới có tính cục bộ. Cho đến nay, các nhà máy nhiệt điện ở Việt Nam mới chỉ tiến hành lọc bụi, chưa có thiết bị xử lý SO₂.

1.7. Khai thác khoáng sản và môi trường

Hiện nay, trong phạm vi cả nước có trên 1000 mỏ đang hoạt động với trên 50 loại khoáng sản khác nhau. Khai thác khoáng sản đã phá hoạt môi trường đất, rừng, gây ô nhiễm môi trường nước và không khí rất lớn.

2. Yếu tố hài hoà hoá lợi ích

Nhìn dưới giác độ lịch sử, pháp luật môi trường hiện đại là một lĩnh vực pháp luật tương đối trẻ nếu so với các ngành hoặc lĩnh vực pháp luật truyền thống như pháp luật hình sự, pháp luật dân sự. Trong một thời gian rất dài của lịch sử, người ta đã quan niệm sai lầm rằng, các thành phần môi trường như nước, không khí và các thành phần khác có thể được sử dụng một cách thoải mái, miễn phí. Sự trong sạch của môi trường không được coi là một thứ hàng hoá khan hiếm (hàng hoá kinh tế). Tuy nhiên, cùng với quá trình công nghiệp hoá, đô thị hoá mạnh mẽ và phát triển kinh tế đã làm cho môi trường sống của con người không còn đủ khả năng chịu đựng, không còn đủ sức tiếp nhận những thứ độc hại mà con người sản sinh ra8 và môi trường, thiên nhiên đã quay trở lại gây ra tác hại cho con người. Tuy nhiên, người bị thiệt hại do ảnh hưởng của môi trường từ quá trình hoạt động của các doanh nghiệp thường không phải là chính doanh nghiệp, mà lại là người không hưởng lợi trực tiếp từ hoạt động của doanh nghiệp - những người không hoặc ít gây tác hại cho môi trường. Ở đây đã có sự mất cân bằng về mặt lợi ích và chi phí. Chính vì thế, pháp luật môi trường được đặt ra để làm sao nguyên tắc nhân quả được pháp lý hoá với tinh thần, người gây thiệt hại thì phải gánh chịu hậu quả và phải có trách nhiệm khắc phục hậu quả do hành vi của mình gây ra - thường được gọi là nguyên tắc “người gây ô nhiễm phải trả tiền”. Đồng thời, trong quá trình xây dựng các quy định pháp luật về môi trường, cần cân nhắc rất cụ thể lợi ích của các đối tượng liên quan bao gồm lợi ích của nhà nước, lợi ích của các doanh nghiệp và lợi ích của người dân.

Xét dưới giác độ sự vận hành bình thường của nền kinh tế thị trường thì Luật môi trường, hay các biện pháp can thiệp từ phía Nhà nước hoặc từ phía cộng đồng dân cư để bảo vệ môi trường là một bằng chứng rõ nét cho thấy sự bất lực của cơ chế thị trường trong việc giải quyết vấn đề môi trường. môi trường bị ô nhiễm, xuống cấp chủ yếu là sản phẩm của những hành vi ứng xử không văn minh của con người, nên pháp luật về bảo vệ môi trường muốn đạt được mục tiêu của mình là hạn chế những hành vi như vậy, thì cần phải có những biện pháp tác động trực tiếp tới khuynh hướng ứng xử của con người. Các biện pháp pháp lý mà pháp luật sử dụng có thể là những biện pháp kích thích, khuyến khích mang tính tích cực, hoặc là các biện pháp răn đe, phòng ngừa (xử phạt, cấm thực hiện hành vi, hạn chế quyền tự do hành nghề, tự do kinh doanh bằng cách rút giấy phép, hoặc thậm chí truy cứu trách nhiệm hình sự). Xuất phát từ thực tế là pháp luật môi trường là lĩnh vực pháp luật ra đời sau các ngành, lĩnh vực luật truyền thống, nên các nhà làm luật về môi trường đã tận dụng những kinh nghiệm, kỹ thuật và nghệ thuật điều chỉnh pháp luật của các ngành, lĩnh vực pháp luật trước đó. Trong đó, phải kể đến việc áp dụng thủ tục hành chính để kiểm soát hành vi (chẳng hạn như các quy định về đánh giá tác động môi trường), việc xử phạt đối với người gây ô nhiễm, suy thoái môi trường, việc bắt người gây thiệt hại phải bồi thường thiệt hại (áp dụng luật dân sự), thậm chí dùng biện pháp truy cứu trách nhiệm hình sự (sử dụng công cụ hình phạt vào trong công tác bảo vệ môi trường). Tất cả những biện pháp đó, suy cho cùng đều là những biện pháp tác động tới hành vi của con người (thông qua việc tác động tới lợi ích của con người) để con người có cách ứng xử “thân thiện hơn với môi trường”.

Khi giải quyết vấn đề hài hoà hoá lợi ích phải luôn luôn nhằm tới hai mục đích tương đương với nhau. Mục đích thứ nhất là cân đối chi phí-lợi nhuận. Điều này đặc biệt quan trọng trong kinh tế thị trường. Khi đề cập tới yếu tố lợi ích trong xây dựng và hoàn thiện pháp luật về môi trường, cũng cần đề cập tới việc quy định về sử dụng các công cụ kinh tế trong quản lý môi trường ở Việt Nam, song song với các công cụ quản lý khác như mệnh lệnh và kiểm soát, tuyên truyền giáo dục nhận thức và các công cụ kỹ thuật.

Hiện nay, theo quy định của pháp luật về môi trường của Việt Nam, các công cụ kinh tế đang được áp dụng trong quản lý môi trường bao gồm:

- Quỹ bảo vệ môi trường ở Việt Nam được thành lập theo Quyết định số 82/2002/QĐ-TTg ngày 26/6/2002 của Thủ tướng Chính phủ. Quỹ đóng vai trò của một tổ chức tài chính nhà nước để huy động vốn từ các tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước, tiếp nhận các nguồn vốn đầu tư của Nhà nước nhằm hỗ trợ các chương trình, dự án, các hoạt động, nhiệm vụ bảo vệ môi trường. Quỹ hỗ trợ cho các hoạt động bảo vệ môi trường theo các hình thức sau: cho vay với lãi suất ưu đãi, hỗ trợ lãi suất vay vốn cho dự án đầu tư bảo vệ môi trường khi vay vốn từ các tổ chức tín dụng khác; tài trợ cho một số hoạt động, nhiệm vụ bảo vệ môi trường được quy định tại Điều lệ tổ chức và hoạt động của Quỹ.

- Phí bảo vệ môi trường là một công cụ kinh tế được xây dựng trên nguyên tắc “người gây ô nhiễm phải đóng góp tài chính để khắc phục ô nhiễm và cải thiện môi trường” và “ai hưởng thụ môi trường trong lành phải đóng phí cho công tác cải thiện môi trường”. Ở nước ta, ngày 13/6/2003, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 67/2003/NĐ-CP về thu phí bảo vệ môi trường đối với nước thải. Theo quy định của Nghị định này, các tổ chức, hộ gia đình có nước thải công nghiệp và nước thải sinh hoạt thì phải nộp một khoản phí bảo vệ môi trường. Nguồn thu được từ phí bảo vệ môi trường thuộc về ngân sách nhà nước và được quản lý, sử dụng như sau: Thứ nhất, để lại một phần số phí thu được cho cơ quan, đơn vị trực tiếp thu để trang trải chi phí cho việc thu phí; Thứ hai, phần còn lại nộp vào ngân sách nhà nước và chia đều cho các cấp ngân sách là trung ương (để bổ sung vốn hoạt động của Quỹ Bảo vệ môi trường Việt Nam) và địa phương (để sử dụng cho việc bảo vệ môi trường, đầu tư mới, nạo vét cống rãnh, duy tu bảo dưỡng hệ thống thoát nước tại địa phương).

- Ký quỹ cải tạo, hồi phục môi trường. Đây là hình thức buộc các tổ chức, cá nhân khi tiến hành hoạt động khai thác khoáng sản phải có nghĩa vụ gửi một khoản tiền ,hoặc kim khí quý, đá quý hoặc giấy tờ trị giá được bằng tiền vào một tài khoản phong toả tại một tổ chức tín dụng của Việt Nam. Khoản tiền này nhằm để đảm bảo tổ chức, cá nhân thực hiện nghĩa vụ phục hồi môi trường do hoạt động khai thác khoáng sản gây ra.

Trong thời gian qua, các công cụ trên đã phần nào phát huy được hiệu quả trong việc nâng cao trách nhiệm, đặc biệt là trách nhiệm về tài chính của các đối tượng hoạt động bảo vệ môi trường. Đồng thời, tạo một nguồn thu bổ sung cho Nhà nước để tài trợ cho một số hoạt động môi trường khác. Tuy nhiên, đối chiếu với thực tiễn sử dụng các công cụ kinh tế trong môi trường ở các quốc gia khác, có thể thấy rằng số lượng các công cụ kinh tế được sử dụng ở Việt Nam còn nghèo nàn, chưa tác động đến tất cả các đối tượng liên quan.

Trong quá trình hoàn thiện pháp luật về môi trường, cần bổ sung các công cụ kinh tế mới để nâng cao hiệu quả và tác động của loại công cụ rất phù hợp với kinh tế thị trường này.

Nghị quyết số 41-NQ/TW ngày 15/11/2004 của Bộ Chính trị về "Bảo vệ môi trường trong thời kì đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước" đã nêu rõ: Một trong những giải pháp chính để đạt được mục tiêu bảo vệ môi trường tại Việt Nam trong thời gian tới là “đẩy mạnh việc áp dụng các biện pháp kinh tế trong bảo vệ môi trường”, bao gồm: i) Triển khai thực hiện nguyên tắc người gây thiệt hại đối với môi trường phải khắc phục, bồi thường; ii) Từng bước thực hiện việc thu phí, kí qũy bảo vệ môi trường, buộc bồi thường thiệt hại về môi trường; iii) Áp dụng các chính sách, cơ chế hỗ trợ về vốn, khuyến khích về thuế, trợ giá đối với bảo vệ môi trường; iv) Áp dụng cơ chế chuyển nhượng, trao đổi quyền phát thải và trách nhiệm xử lý chất thải phù hợp với cơ chế thị trường. Như vậy, rõ ràng khi đề ra chính sách về sử dụng các công cụ kinh tế trong bảo vệ môi trường, Đảng và Nhà nước ta đã đề cập tới cả các biện pháp nâng cao trách nhiệm đối với môi trường của các đối tượng liên quan, nhưng cũng tính toán đến cả việc sử dụng các công cụ khuyến khích trong việc tuân thủ các quy định về môi trường, khuyến khích các hoạt động bảo vệ môi trường.

3. Yếu tố xã hội hóa

Thực tế cho thấy, mọi Nhà nước đều dành sự chú ý đặc biệt cho việc cải tiến cung ứng dịch vụ công nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ công, đáp ứng nhu cầu của mọi tầng lớp nhân dân, đảm bảo sự ổn định chung của xã hội - đó chính là cơ sở để duy trì một Nhà nước vững mạnh. Xã hội hóa dịch vụ công là quá trình Nhà nước chuyển giao việc cung ứng dịch vụ công cho khu vực tư nhân thực hiện, hoặc huy động sự tham gia của khu vực tư nhân vào việc cung ứng các dịch vụ này.

Xã hội hóa lĩnh vực dịch vụ công ở Việt Nam có một số điểm đặc trưng, cụ thể là: (i) Xã hội hoá là quá trình Nhà nước thực hiện đổi mới phương thức tổ chức hoạt động trong lĩnh vực dịch vụ công, từng bước chuyển giao cho cá nhân và các tổ chức thực hiện; (ii) Xã hội hoá không phải Nhà nước buông lỏng quản lý hoặc từ bỏ chức năng quản lý thống nhất mà thực chất là tăng cường quản lý nhà nước đối với các lĩnh vực liên quan; (iii) Xã hội hoá gắn liền với việc mở rộng dân chủ, phát huy vai trò tự chủ, tự quản, tự chịu trách nhiệm; (iv) Xã hội hoá là việc phát huy các nguồn lực xã hội vì lợi ích chung.

Tuy nhiên, do lĩnh vực môi trường tương đối độc lập và có nhiều đặc thù, xã hội hoá các hoạt động môi trường cũng có những đặc thù tạo nên sự khác biệt với các lĩnh vực khác. Các đặc thù đó bao gồm:

- Môi trường là một yếu tố gắn bó hữu cơ và trực tiếp tới chất lượng cuộc sống của mọi người dân và các thay đổi về môi trường là rất dễ dàng cảm nhận thấy.

- Môi trường vừa là đối tượng có thể được khai thác vừa là đối tượng cần phải được bảo vệ.

Bản chất xã hội hóa trong lĩnh vực môi trường là việc Nhà nước từng bước chuyển giao các hoạt động liên quan tới bảo vệ môi trường đang do Nhà nước độc quyền thực hiện cho tư nhân và các tổ chức xã hội - nghề nghiệp thực hiện, góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước, đồng thời, nâng cao hiệu quả của các hoạt động môi trường trong đời sống xã hội, bằng cách tạo sự tham gia rộng rãi hơn của các đối tượng trong xã hội vào các hoạt động này, tạo động lực cho các đối tượng đó bằng việc chuyển giao cho họ tự quản lý những hoạt động mang lại lợi ích thiết thực cho chính họ.

Đương nhiên, việc xã hội hoá trong lĩnh vực môi trường ở nước ta đã và sẽ gặp những cản trở không nhỏ, đó là:

- Tâm lý của các nhà quản lý chưa thật sự yên tâm, tin tưởng vào khả năng tham gia và trách nhiệm của xã hội vào các hoạt động trong lĩnh vực môi trường.

- Người dân đã quen với sự bao cấp của Nhà nước, ỷ lại vào sự bao cấp, bảo vệ, che chở của Nhà nước, sinh ra tâm lý không muốn "tự thân vận động". Mặt khác, cũng phải nhìn nhận một cách khách quan là so với việc thực hiện một số hoạt động mang tính dịch vụ công do Nhà nước chuyển giao trong quá trình xã hội hoá (như dịch vụ môi trường chẳng hạn), các hoạt động môi trường là mới mẻ và chưa hứa hẹn mang lại nhiều lợi ích vật chất trước mắt cho các đối tượng tham gia các hoạt động này.

- Kinh tế thị trường Việt Nam được xây dựng và phát triển trên cơ sở một nền sản xuất nhỏ, sản xuất nông nghiệp chiếm tỷ trọng lớn và phát triển không đồng đều giữa các khu vực, vùng miền.

- Sự thiếu đồng bộ của hệ thống pháp luật, đặc biệt là pháp luật về trách nhiệm cụ thể của các đối tượng trong xã hội (các tổ chức, công dân) trong lĩnh vực môi trường, nhất là trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong trường hợp gây ra sự cố về môi trường ở các quy mô, tác động khác nhau nên chưa đảm bảo sự quan tâm thực sự từ phía xã hội.

Để đảm bảo tăng cường quản lý nhà nước bằng pháp luật đối với lĩnh vực môi trường khi thực hiện xã hội hóa, Nhà nước phải xây dựng và thường xuyên hoàn thiện thể chế môi trường, đồng thời xây dựng đồng bộ thể chế kinh tế thị trường đảm bảo cho sự hình thành và phát triển đồng bộ các yếu tố thị trường (thị trường bất động sản, vốn, khoa học - công nghệ, lao động, chứng khoán...), thúc đẩy các giao lưu dân sự, kinh tế, thương mại phát triển làm tiền đề cho sự phát triển môi trường. Đồng thời, Nhà nước phải có cơ chế hữu hiệu đưa pháp luật đi vào cuộc sống, đảm bảo cho quá trình xã hội hoá trong lĩnh vực môi trường được thực hiện có kết quả, đáp ứng các yêu cầu của kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế. Tăng cường quản lý nhà nước bằng pháp luật không phải là hạn chế các hoạt động môi trường, mà trên cơ sở pháp luật, đảm bảo cho hoạt động đó phát triển đúng định hướng. Đối với Việt Nam, tăng cường quản lý nhà nước bằng pháp luật còn có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, đảm bảo giữ vững định hướng xã hội chủ nghĩa trong quá trình thực hiện xã hội hoá trong lĩnh vực môi trường.

Pháp luật cũng phải đảm bảo để xã hội hoá trong lĩnh vực môi trường không tiến hành một cách nóng vội, đốt cháy giai đoạn, mà là một quá trình đồng thời với việc nâng cao năng lực quản lý của Nhà nước, phát triển kinh tế - xã hội, tạo ra khả năng của xã hội tham gia vào lĩnh vực môi trường, làm cho môi trường thực sự là công việc của xã hội, đồng thời, tạo ra nhu cầu đích thực của xã hội đối với hoạt động môi trường.

Pháp luật cũng phải đảm bảo kết hợp vai trò quản lý của Nhà nước với vai trò tự quản của tổ chức xã hội nghề nghiệp trong xã hội hoá các hoạt động môi trường. Thực hiện xã hội hoá trong lĩnh vực môi trường, Nhà nước không can thiệp trực tiếp vào hoạt động cụ thể mà chỉ thực hiện quản lý nhà nước đối với hoạt động môi trường.

Pháp luật cũng phải góp phần kiểm soát quá trình xã hội hoá trong lĩnh vực môi trường, đảm bảo một mặt tăng cường năng lực và hiệu quả khai thác, bảo vệ môi trường đồng thời không làm tăng sự phân hóa giàu nghèo, giữ ổn định và công bằng xã hội. Mặt khác, Nhà nước thực hiện các nguyên tắc điều chỉnh và ưu tiên, có chính sách trợ giúp người nghèo, và những người thuộc diện chính sách xã hội khác.để họ có cơ hội tham gia thực hiện các nghĩa vụ và và hưởng thụ các lợi ích từ quá trình xã hội hoá trong lĩnh vực môi trường. Ở Việt Nam đây cũng là một trong các nguyên tắc đảm bảo định hướng xã hội chủ nghĩa.

IV. NHU CẦU VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN PHÁP LUẬT MÔI TRƯỜNG ĐẾN NĂM 2020

1. Mục tiêu phát triển pháp luật môi trường đến năm 2020

Pháp luât môi trường là một bộ phận của hệ thống pháp luật quốc gia. Mục tiêu phát triển pháp luật môi trường phải phù hợp với mục tiêu chiến lược phát triển hệ thống pháp luật quốc gia. nhưng gắn với những định hướng, nội dung đặc thù của lĩnh vực môi trường. Trên cơ sở phân tích các thách thức, các cơ sở định hướng và các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển pháp luật môi trường trong thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước từ nay đến năm 2020, có thể xác định mục tiêu tổng quát về phát triển pháp luật môi trường trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá như sau: xây dựng và hoàn thiện pháp luật môi trường Việt Nam đồng bộ, thống nhất, khả thi, công khai, minh bạch, hiệu lực thi hành cao, trọng tâm là bảo đảm quyền con người được sống trong môi trường trong sạch và sự phát triển bền vững của đất nước thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá, chủ động hội nhập kinh tế quốc tế.

Để đạt được mục tiêu tổng quát đó, việc xác định các nhu cầu và giải pháp phát triển pháp luật môi trường được thực hiện trên 2 phương diện lớn:

- Nhu cầu, giải pháp xây dựng và hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về môi trường đồng bộ, thống nhất, khả thi, công khai, minh bạch

- Nhu cầu về nâng cao hiệu lực thi hành của pháp luật môi trường

2. Nhu cầu và giải pháp đảm bảo tính đồng bộ, thống nhất, khả thi, minh bạch của pháp luật môi trường trong việc thể chế hoá quan điểm phát triển bền vững thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước.

2.1. Nhu cầu và giải pháp đảm bảo tính đồng bộ, thống nhất, khả thi minh bạch về nội dung của pháp luật môi trường

Pháp luật môi trường là một hệ thống đồ sộ các văn bản quy phạm pháp luật rất khác biệt về thời điểm ban hành; về hình thức văn bản và thứ bậc hiệu lực pháp lý (từ các quy định trong Hiến pháp đến các luật, bộ luật, pháp lệnh và các văn bản hướng dẫn thi hành luật như nghị định, nghị quyết của Chính phủ, các văn bản quy phạm pháp luật do các bộ, ngành, Ủy ban nhân dân và Hội đồng nhân dân các cấp ban hành theo thẩm quyền..). Đặc biệt, đó là sự khác biệt, đa dạng về phạm vi và nội dung điều chỉnh của các văn bản quy phạm pháp luật môi trường. Trong hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật về môi trường, Luật bảo vệ môi trường năm 2005 giữ vị trí trung tâm, là đạo luật quy định một cách tập trung, trực tiếp những vấn đề cơ bản nhất trong lĩnh vực bảo vệ môi trường, thể chế hoá khá đầy đủ và toàn diện các quan điểm, chính sách của Đảng và Nhà nước về bảo vệ môi trường, về phát triển bền vững trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước.

Chính đặc trưng đa nguồn, đa ngành này của pháp luật môi trường làm cho nhu cầu đảm bảo để không chỉ Luật bảo vệ môi trường mà toàn bộ hệ thống văn bản quy phạm pháp luật môi trường phải thể chế hoá một cách đồng bộ, thống nhất, minh bạch quan điểm phát triển bền vững càng trở nên bức xúc, được coi là yêu cầu số 1 trước mắt và lâu dài.

Các giải pháp pháp lý chủ yếu:

- Xây dựng và thực thi cơ chế pháp lý đảm bảo thể chế hoá quan điểm phát triển bền vững trong các chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của quốc gia, ngành, lĩnh vực, địa phương, khu vực.

- Đảm bảo tính đồng bộ, thống nhất và cân đối giữa các quy định về khai thác, sử dụng môi trường với các quy định bảo vệ và phát triển môi trường

- Đảm bảo tính đồng bộ, thống nhất, khả thi, minh bạch trong các quy định pháp luật về xây dựng và áp dụng các tiêu chuẩn môi trường.

- Đảm bảo tính đồng bộ, thống nhất, khả thi của các quy định về vi phạm pháp luật bảo vệ môi trường, về trách nhiệm pháp lý và các chế tài áp dụng để xử lý các vi phạm pháp luật bảo vệ môi trường

- Đảm bảo tính đồng bộ, thống nhất, khả thi, minh bạch trong việc xác lập và thực thi cơ chế pháp lý đảm bảo kích thích và hài hoà lợi ích cũng như trách nhiệm của nhà nước, tổ chức và cá nhân trong quá trình xã hội hoá các hoạt động bảo vệ môi trường theo quan điểm bảo vệ môi trường là trách nhiệm của toàn xã hội.

2.2. Nhu cầu và giải pháp đổi mới hình thức văn bản và quy trình soạn thảo, ban hành văn bản để đảm bảo tính đồng bộ, thống nhất, khả thi, minh bạch của pháp luật môi trường và áp dụng pháp luật môi trường.

a) Luật phải giữ vị trí chủ yếu trong hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật về môi trường

Để thực hiện yêu cầu này, cần thực hiện các giải pháp chủ yếu sau đây: (i) Hạn chế tình trạng soạn thảo và ban hành luật khung; (ii) Áp dụng rành mạch nguyên tắc ủy quyền xây dựng pháp luật; (iii) Áp dụng rộng rãi các kỹ thuật lập pháp hiện đại và phù hợp.

b) Đảm bảo tính dân chủ, công khai, minh bạch của quá trình xây dựng pháp luật môi trường, bằng cách: (i) Thu hút sự tham gia của các tổ chức, các nhà hoạt động môi trường vào quá trình lập pháp. (ii) Chú trọng công tác đánh giá tác động kinh tế xã hội của các dự án luật về môi trường.

c) Đảm bảo tính thống nhất, tính minh bạch, dễ tiếp cận và dễ tra cứu, sử dụng của hệ thống văn bản pháp luật môi trường thông qua việc: (i) Soạn thảo các văn bản hợp nhất; (ii) Rà soát, hệ thống hoá, tiến hành sắp xếp các quy định pháp luật môi trường theo một trật tự thống nhất, logic để thuận tiện cho việc tra cứu, tìm hiểu, nghiên cứu, áp dụng; (iii) Nghiên cứu xây dựng án lệ về môi trường.

3. Nhu cầu và giải pháp nâng cao hiệu lực thi hành pháp luật môi trường

3.1. Nhu cầu và giải pháp kiện toàn các thiết chế thi hành pháp luật môi trường.

Thứ nhất, kiện toàn các thiết chế hành pháp gắn với đổi mới cơ chế quản lý nhà nước về môi trường theo những định hướng đổi mới quản lý nhà nước về môi trường và bộ máy quản lý.

Thứ hai, kiện toàn và nâng cao năng lực của các thiết chế tư pháp và bán tư pháp, trong việc giải quyết các tranh chấp, xử lý vi phạm pháp luật môi trường, các tổ chức bổ trợ tư pháp trong việc hỗ trợ cá nhân, tổ chức tiếp cận hệ thống pháp luật và tư pháp về môi trường.

Thứ ba, sử dụng công cụ pháp luật để xây dựng và cập nhật hệ thống thông tin về môi trường.

Thứ tư, tăng cường các giải pháp nâng cao ý thức pháp luật về bảo vệ môi trường trong toàn xã hội và phát triển các nguồn lực cần thiết để đảm bảo thi hành pháp luật về môi trường.

Thứ năm, đẩy mạnh công tác tuyên truyền phổ biến giáo dục pháp luật về môi trường.

Ngoài ra, trong điều kiện xã hội hóa các họat động về môi trường, việc các tổ chức, cá nhân tham gia họat động nghiên cứu, bảo vệ môi trường, ngăn ngừa các vi phạm về môi trường, thậm chí tham gia tích cực hơn vào quy trình lập pháp về môi trường là điều có thể dự đoán trước. Các tổ chức, cá nhân này cũng là những người hoặc vì lợi ích, hoặc vì tình nguyện mà tham gia họat động môi trường. Một thực tế đặt ra là trình độ chuyên môn đối với vấn đề bảo vệ và phát triển môi trường của họ rất không thống nhất. Do đó, vấn đề nguồn nhân lực của các đối tượng là chuyên gia của các tổ chức này cũng cần phải được pháp luật quy chuẩn. Đồng thời, pháp luật cũng phải quy định những chính sách hợp lý để khuyến khích các chuyên gia tham gia vào họat động của các tổ chức phi chính phủ, góp phần nâng cao năng lực chuyên môn và hiệu quả họat động của các tổ chức.

3.2. Về nguồn lực tài chính

Một trong những khó khăn của việc thực hiện nghiêm chỉnh các quy định pháp luật về môi trường hiện nay là sự thiếu hụt kinh phí cả ở cấp trung ương và cấp địa phương. Do đó, để các quy định được thực hiện tốt, pháp luật cần có quan điểm mở đối với việc huy động các nguồn vốn mới phục vụ cho môi trường. Tại thời điểm hiện nay, các nguồn vốn có thể huy động bao gồm:

- Chi ngân sách. Pháp luật Việt Nam đã có những quy định rất cụ thể về chi ngân sách nói chung và chi ngân sách cho môi trường nói riêng. Tuy nhiên, các quy định đó chưa gắn kết được một cách hữu cơ giữa chi và thu trong họat động môi trường. Do đó, cần bổ sung thêm các quy định tăng thu ngân sách từ các họat động về môi trường. Cụ thể là, cần tính toán đầy đủ chi phí môi trường trong sản xuất kinh doanh; xử lý các doanh nghiệp, cơ sở sản xuất không có đầy đủ trang thiết bị, quy trình bảo vệ môi trường; yêu cầu nghiêm ngặt về thực hiện nghĩa vụ đánh giá tác động môi trường đối với mọi dự án sản xuất, kinh doanh; có cơ chế pháp lý thực sự hữu hiệu và dân chủ để các tác nhân ngoài kênh Chính phủ tham gia vào việc phát hiện những dự án, kể cả dự án của Nhà nước, không đảm bảo yêu cầu về môi trường; thực hiện nguyên tắc người gây ô nhiễm phải trả tiền; đánh thuế tài nguyên thiên nhiên và môi trường - điều kiện tiên quyết đảm bảo tính bền vững của công tác bảo vệ môi trường.

- Đóng góp của các tổ chức phi chính phủ trong và ngoài nước: Đây có thể là nguồn tài chính tương đối lớn phục vụ cho các mục tiêu bảo vệ, bảo tồn và phục hồi, cải thiện môi trường nói chung. Các nguồn đóng góp này có thể được thực hiện dưới hình thức thành lập hoặc đóng góp vào các quỹ cho các mục đích chi tiêu cụ thể. Chẳng hạn Quỹ phục hồi môi trường, v.v.. Hiện nay, pháp luật quy định về việc đóng góp của các tổ chức phi chính phủ trong và ngòai nước cho các quỹ trong nước chủ yếu được ban hành dưới dạng các quy chế kèm theo các văn bản cấp chính phủ hoặc cấp bộ. Hơn nữa, các hình thức quỹ hỗn hợp, trong đó có sự đóng góp kinh phí từ nhiều nguồn tài chính khác nhau, kể cả từ ngân sách

và từ các nguồn phi ngân sách cũng chưa có quy định cụ thể. Đây là điểm pháp luật cần bổ sung.

- Đóng góp của các công dân. Đóng góp của người dân thể hiện cụ thể nhất là việc nộp phí môi trường cho việc vệ sinh môi trường. Tuy nhiên, đó mới chỉ là những đóng góp nhỏ, trực tiếp phục vụ nhu cầu thiết yếu của cuộc sống hàng ngày. Trong điều kiện xã hội hóa, việc huy động nguồn đóng góp tự nguyện trong nhân dân càng đóng vai trò quan trọng hơn. Tuy nhiên, do pháp luật còn chưa đủ chặt chẽ, người dân còn ngại

Tuy Luật bảo vệ môi trường 2005 đã bổ sung một số quy định về nguồn lực tài chính cho môi trường nhưng đó mới chỉ là những quy định mang tính nguyên tắc, chưa thể áp dụng trong thực tế nếu không được cụ thể hóa trong các văn bản quy phạm pháp luật khác.

1 Báo cáo "Tương lai chung của chúng ta" của Hội đồng Thế giới về Môi trường và Phát triển (WCED) của Liên hợp quốc năm 1987.

2 Nguồn số liệu: Theo Quyết định số 153/2004/QĐ-TTg ngày 17.8.2004 của Thủ tướng Chính phủ Về việc ban hành Định hướng chiến lược phát triển bền vững ở Việt Nam.

3 Chỉ thị số 36-CT/TW ngày 25/6/1998 của Bộ Chính trị về tăng cường công tác bảo vệ môi trường trong thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước.

4 Xem “Chủ tịch nước Trần Đức Lương làm việc với Lãnh đạo Bộ Ngoại giao, Bộ Tư pháp về công việc ký kết và thực hiện Điều ước quốc tế của CHXHCN Việt Nam”, Báo Nhân dân 10/4/2003.

5 Chẳng hạn, về trách nhiệm của các bên, Điều 12 Công ước BASEL về vận chuyển phế thải cũng chỉ dùng thuật ngữ “Tham khảo về các vấn đề trách nhiệm”; theo đó các bên sẽ hợp tác thông qua càng sớm càng tốt một Nghị định thư thiết lập các thủ tục thích hợp về trách nhiệm và bồi thường thiệt hại do việc vận chuyển qua biên giới các chất thải nguy hiểm và các phế thải khác.

6 Các chương trình, quy hoạch, mục tiêu, chiến lược này được ban hành bởi Bộ Chính trị hoặc Thủ tướng Chính phủ.

7 Xem thêm Báo cáo tổng hợp kết quả nghiên cứu Nhóm 4.

8 Xem “Treatise on environmental law” (Tập khảo luận về Luật môi trường), Matthew Bender & Company, Inc., 2002, mục 1.01. (tại www.lexis.com).

[1] "Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX", Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2001, tr 86

[2] Báo cáo "Tương lai chung của chúng ta" của Hội đồng Thế giới về Môi trường và Phát triển (WCED) của Liên hợp quốc năm 1987.

[3] Nguồn số liệu: Theo Quyết định số 153/2004/QĐ-TTg ngày 17.8.2004 của Thủ tướng Chính phủ Về việc ban hành Định hướng chiến lược phát triển bền vững ở Việt Nam.

[4] Chỉ thị số 36-CT/TW ngày 25 tháng 6 năm 1998 của Bộ Chính trị về tăng cường công tác bảo vệ môi trường trong thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước.

[5] Tài liệu Hội thảo Ngăn ngừa ô nhiễm công nghiệp. Tài liệu đã dẫn.

[6] Nguồn: Báo cáo hiện trạng môi trường Việt Nam năm 2000.

[7] Peter Malanczuk, Akerhurst’s Modern Introduction to International Law, London 1997, tr. 63.

[8] Theo Kelsen thì nguồn gốc và hiệu lực của mọi quy định pháp luật đều xuất phát từ pháp luật quốc tế. Quy phạm pháp luật quốc tế có hiệu lực cao hơn so với quy phạm trong nước trong trường hợp có mâu thuẫn; mọi quy định trong nước trái với quy định quốc tế đều mặc nhiên vô hiệu; quy định pháp luật quốc tế có hiệu lực trực tiếp ở mỗi quốc gia. H. Kelsen, Principles of International Law (1966), các tr. 553-588.

[9] Về hình thức, có thể phân thành chuyển hoá chính thức và chuyển hoá tạm thời; về phương thức có thể phân thành chuyển hoá mặc nhiên và không mặc nhiên; về phạm vi, có chuyển hóa từng công ước cụ thể hay toàn bộ các văn bản quốc tế mà quốc gia tham gia; về kỹ thuật pháp lý có thể quy định thẳng tất cả công ước vào một văn bản pháp luật trong nước, hợp pháp hoá bằng một văn bản nhưng không nêu lại toàn bộ công ước, hay dẫn chiếu trược tiếp. Xem S. V. Chernichenko, Obectivnue granixu mejdunarodnovo prava i sootnosenie mejdunarodnovo prava i vnutrigoxudarstvenovo prava [Giới hạn khách quan của công pháp quốc tế và mối quan hệ giữa pháp luật quốc tế và pháp luật trong nước], Sovietski Ejegodnik Mejdunarodnovo Prava 1984, tr. 81 et seq.

[10] Kể cả trong trường hợp điều ước quốc tế mặc nhiên hay tự có hiệu lực thi hành trực tiếp (tức là không cần hành vi nội luật hoá) thì vẫn phát sinh vấn đề liệu mỗi cá nhân, tổ chức có thể trực tiếp dẫn chiếu đến quy định của điều ước đó trong các tranh chấp cụ thể trong nước của mình hay không. Tại Hoa kỳ, trong vụ DIGGS kiện RICHARDSON (555 F.2d 848, D. C. Cir 1976), nguyên đơn dẫn chiếu Nghị quyết của Hội đồng bảo an Liên hợp quốc kêu gọi các nước không quan hệ buôn bán với Nam Phi để bảo vệ quyền lợi của mình. Nguyên đơn cho rằng do Nghị quyết có tính chất tự thi hành nên Chính phủ Mỹ đã vi phạm Nghị quyết do đã tiến hành đàm phán về buôn bán với các quan chức Nam Phi tại Namibia. Chính phủ Mỹ lại cho rằng Nghị quyết không có hiệu lực bắt buộc. Khi vụ việc được đưa ra toà, Toà phán kể cả trong trường hợp có hiệu lực bắt buộc và trực tiếp tại Hoa Kỳ mà không cần phải có hành vi nội luật hoá thì bản thân Nghị quyết cũng không quy định quyền của công dân Mỹ được trực tiếp dẫn chiếu đến các điều khoản liên quạn trước toà nếu chưa có văn bản pháp luật trong nước nội luật hoá Nghị quyết đó.

[11] Xem “Chủ tịch nước Trần Đức Lương làm việc với Lãnh đạo Bộ Ngoại giao, Bộ Tư pháp về công việc ký kết và thực hiện Điều ước quốc tế của CHXHCN Việt Nam”, Báo Nhân dân 10-4-2003.

[12] Chẳng hạn, về trách nhiệm của các bên, Điều 12 Công ước BASEL về vận chuyển phế thải cũng chỉ dùng thuật ngữ “Tham khảo về các vấn đề trách nhiệm”; theo đó các bên sẽ hợp tác thông qua càng sớm càng tốt một Nghị định thư thiết lập các thủ tục thích hợp về trách nhiệm và bồi thường thiệt hại do việc vận chuyển qua biên giới các chất thải nguy hiểm và các phế thải khác.

[13] Xem Bruce Koppel, “Sustainable Development: Moving beyond the Accidental Consensus” – Presentation at International Symposium on Global Initiatives for Sustainable Development, Osaka, Japan, Nov. 28-29, 1991 in Report of the Symposium published by the Japanese Foundation for Advanced Studies on International Development, 1992, tr.16; LON L. FULLER, THE MORALITY OF LAW (rev. ed. 1969), passim, tr. 145-51; Axel Bree, Article XX GATT – QUO VADIS? The Environmental Exceptions After the Shrimp/Turtle Appellate Body Report, 17 Dick. J. Int’l L. 99, 109 (1998); Yoshiro Matsui, Some Aspects of the Principle of Common but Differentiated Responsibilities, a paper presented at the Seminar International Law and Sustainable Development: Principle and Practice, Amsterdam, Nov. 29 – Dec. 1, 2001; Paulo Canelas de Castro, The Judgment in the Case Concerning the Gabcikovo-Nagymaros Project: Positive Signs for the Evaluation of International Water Law, in (1997) 8 Y. B. INT’L ENVT’L L., 21, 28 (J. Brunnee & E. Hey, eds., 1998).

[14] Các định hướng này được tóm tắt từ các văn bản sau: Chiến lược phát triển kinh tế xã hội Việt Nam đến 2010; Định hướng chiến lược phát triển bền vững ở Việt Nam (ban hành kèm theo Quyết định số 153/2004/QĐ-TTg ngày 17.8.2004); Chiến lược bảo vệ môi trường quốc gia đến năm 2010 và định hướng đến năm 2020 (ban hành kèm theo Quyết định số...); Chiến lược toàn diện về tăng trưởng và xoá đói giảm nghèo (Thủ tướng chính phủ phê duyệt tại văn bản số 2685/VPCP-QHQT ngày 21.5.2002);Chiến lược quốc gia về cấp nước sạch và vệ sinh nông thôn đến năm 2020; Chiến lược quản lý hệ thống khu bảo tồn thiên nhiên Việt Nam đến năm 2010; và một số quy hoạch, chiến lược một số ngành, lĩnh vực trọng điểm quốc gia khác đến năm 2010, định hướng đến 2020.

[15] Các Chương trình, Quy hoạch,Mục tiêu, Chiến lược này được ban hành bởi Bộ Chính trị hoặc Thủ tướng Chính phủ.

[16] Xem thêm Báo cáo tổng hợp kết quả nghiên cứu Nhóm 4.

[17] US.v.Canada, III R.I.A.A. 1911, 1965.

[18] Nghị quyết số 2995 năm 1972 của Đại hội đồng Liên Hợp Quốc về hợp tác giữa các quốc gia trong lĩnh vực môi trường (đoạn 1) nêu tương đối rõ ràng hơn: "Trong khi thăm dò khai thác và phát triển các nguồn tài nguyên thiên nhiên của mình, các quốc gia không được gây ra những tác động có hại ở mức độ đáng kể cho môi trường ở các vùng nằm ngoài quyền tài phán quốc gia của mình". Nội dung này cũng được khẳng định trong Nghị quyết 3129 năm 1973 về hợp tác trong lĩnh vực môi trường liên quan đến các nguồn tài nguyên được chia sẻ bởi hai hay nhiều quốc gia và Nghị quyết số 3281 năm 1974 trong đó chứa đựng Hiến chương về các quyền và nghĩa vụ kinh tế của các quốc gia (điều 2,30, 32.2).

[19] Công ước Basel về kiểm soát việc vận chuyển qua biên giới các phế thải nguy hiểm và tiêu huỷ chúng.

[20] UNEP, Selected Multilateral Treaties in the field of the Environmental Law, Vol.2, p.389.

[21] Công ước Bamako năm 1991 về việc kiểm soát các chất thải độc hại, điều 4.3.f.

[22] Yearbook of International Environmental Law, p.473, 1990.

[23] Official Records of the GA, 44th Session, Supplement No.25 - A/44/25.

[26] Điều 199, Công ước luật biển năm 1982.

[27] Nghị quyết 3281 năm 1974 của Đại hội đồng Liên hợp quốc.

[28] Điều 4, Công ước Viên năm 1985 về chống suy giảm tầng ô-zôn.

[29] Điều 200, Công ước Luật biển năm 1992.

[30] Điều 17, Công ước của Liên hợp quốc năm 1992 về đa dạng sinh học; điều 4, Công ước Viên năm 1985 về chống suy giảm tầng ô-zôn.

[31] Nghĩa vụ thương lượng đã được ghi nhận trong nhiều điều ước khu vực hoặc song phương như Hiệp định Niamey năm 1964 liên quan đến Uỷ ban sông Niger và giao thông vận tải trên sông Niger (điều 12); Hiệp định năm 1964 về sử dụng các nguồn nước biên giới giữa Ba Lan và Liên Xô (điều 6); Công ước Steckborn năm 1960 về bảo vệ hồ Constance khỏi bị ô nhiễm (điều 1); Hiệp định năm 1978 về chất lượng nước hồ lớn giữa Canada và Mỹ (điều 6.1.1 và 6.10.1); Công ước châu Phi năm 1968 về bảo tồn tự nhiên và các nguồn tài nguyên thiên nhiên (điều 5.2 và 14.3); Hiệp định ASEAN năm 1985 về bảo tồn tự nhiên và các nguồn tài nguyên thiên nhiên (điều 19.2.e và 20.3.c); Công ước Pari về ngăn ngừa ô nhiễm từ các nguồn trên đất liền (điều 9); Công ước của Cộng đồng châu Âu năm 1979 về ô nhiễm không khí xuyên quốc gia (điều 5); Công ước năm 1974 bảo vệ môi trường Bắc Âu (điều 11); Qui định Montreal về ô nhiễm xuyên quốc gia (điều 18); Các nguyên tắc 6-7 của UNEP về các nguồn tài nguyên được các quốc gia chia sẻ; Nguyên tắc 7 của Các nguyên tắc của OECD về ô nhiễm xuyên quốc gia.

[32] Xem “Treatise on environmental law” (Tập khảo luận về Luật môi trường), Matthew Bender & Company, Inc., 2002, mục 1.01. (tại www.lexis.com).

[33] Xem Báo cáo tổng hợp nghiên cứu đánh giá thực trạng pháp luật về môi trường.

[34] Về chuyên môn, một số luật gia cho rằng đây là hoạt động pháp điển hoá, một số khác lại có ý kiến ngược lại. Trong Báo cáo này chỉ đề cập tới tính kỹ thuật của giải pháp mà không nêu và thảo luận các vấn đề cụ thể hơn.

[35] Nguồn: Đảng CSVN, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX, NXB Chính trị Quốc gia, H.2001.

[36] Tài liệu Hội thảo Ngăn ngừa ô nhiễm công nghiệp. Tài liệu đã dẫn.

[37] Nguồn: Báo cáo hiện trạng môi trường Việt Nam năm 2000.

[38] Xem “Trung Quốc- Những chiến lược lớn” - Nxb Thông tấn - HN, 2003.

[39] Báo cáo "Tương lai chung của chúng ta" của Hội đồng Thế giới về Môi trường và Phát triển (WCED) của Liên hợp quốc năm 1987.

[40] Nguồn số liệu: Theo Quyết định số 153/2004/QĐ-TTg ngày 17.8.2004 của Thủ tướng Chính phủ Về việc ban hành Định hướng chiến lược phát triển bền vững ở Việt Nam.

[41] Chỉ thị số 36-CT/TW ngày 25 tháng 6 năm 1998 của Bộ Chính trị về tăng cường công tác bảo vệ môi trường trong thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước.

[42] Các định hướng này được tóm tắt từ các văn bản sau: Chiến lược phát triển kinh tế xã hội Việt Nam đến 2010; Định hướng chiến lược phát triển bền vững ở Việt Nam (ban hành kèm theo Quyết định số 153/2004/QĐ-TTg ngày 17.8.2004); Chiến lược bảo vệ môi trường quốc gia đến năm 2010 và định hướng đến năm 2020 (ban hành kèm theo Quyết định số...); Chiến lược toàn diện về tăng trưởng và xoá đói giảm nghèo (Thủ tướng chính phủ phê duyệt tại văn bản số 2685/VPCP-QHQT ngày 21.5.2002);Chiến lược quốc gia về cấp nước sạch và vệ sinh nông thôn đến năm 2020; Chiến lược quản lý hệ thống khu bảo tồn thiên nhiên Việt Nam đến năm 2010; và một số quy hoạch, chiến lược một số ngành, lĩnh vực trọng điểm quốc gia khác đến năm 2010, định hướng đến 2020.

[43] Các nguồn tài nguyên thiên nhiên được phân chia thành loại không tái tạo được và loại có thể tái tạo được, trong đó khoáng sản là loại tài nguyên không tái tạo được (theo thống kê, hiện nay cả nước có hơn 1.000 mỏ lớn nhỏ đang được khai thác). Việc bảo vệ và sử dụng tiết kiệm, bền vững các nguồn tài nguyên thiên nhiên cần được chú ý đối với cả 2 loại nói trên với những chính sách và biện pháp quản lý thích hợp đối với mỗi loại, nhưng loại tài nguyên không tái tạo được cần đặc biệt chú ý hơn.

[44] Xem “Trung Quốc- Những chiến lược lớn” - Nxb Thông tấn - HN, 2003; Hội thảo về kinh nghiệm xây dựng nền kinh tế thị trường ở Việt Nam và Trung Quốc.- Nxb Chính trị Quốc gia -HN,2004.

[45] Các Chương trình, Quy hoạch,Mục tiêu, Chiến lược này được ban hành bởi Bộ Chính trị hoặc Thủ tướng Chính phủ.

Đề tài - Đề án

Luận án - luận văn

Đặc san thông tin KHPL

Tài liệu hội thảo khoa học

Bài trích tạp chí

Sách

Tài liệu xem nhiều nhất

a) Thách thức của việc tăng trưởng với tốc độ cao

b) Thách thức của việc chuyển dịch cơ cấu nền kinh tế

c) Thách thức của việc phát triển các khu vực kinh tế trọng điểm

d) Thách thức của việc tiếp tục phát triển nông nghiệp

e) Thách thức của việc phát triển thương mại dịch vụ

Thứ nhất, đó là thách thức của việc tăng trưởng với tốc độ cao.

Chiến lược và các kế hoạch phát triển kinh tế của đất nước cũng như của các ngành, các địa phương đều nhằm vào mục tiêu duy trì tốc độ tăng trưởng cao trong thời gian dài.

Thứ hai, thách thức của việc chuyển dịch cơ cấu nền kinh tế.

Cơ cấu các ngành sản xuất sẽ chuyển dịch theo hướng tăng nhanh của tỉ lệ công nghiệp, xây dựng và dịch vụ.

Thứ ba, thách thức của việc phát triển các khu vực kinh tế trọng điểm.

Sự tập trung phát triển kinh tế ở ba vùng kinh tế trọng điểm của đất nước sẽ kéo theo hệ quả tất yếu tập trung các nguy cơ, các nguồn gây ô nhiễm, tác động xấu tới chất lượng môi trường.

Thứ tư, thách thức của việc tiếp tục phát triển nông nghiệp.

Thâm canh trong sản xuất nông nghiệp sẽ tiếp tục ngày càng sâu rộng với xu hướng sử dụng ngày càng nhiều chất hoá học vô cơ, khó phân giải và độc hại.

Thứ năm, thách thức của việc phát triển thương mại dịch vụ.

Các hoạt động thương mại, dịch vụ sẽ được tăng cường, nhất là hoạt động kinh tế đối ngoại, bao gồm cả du lịch, sẽ được duy trì ở mức độ tăng trưởng cao.

a. Thực vật

III. LUẬT BIỂN VIỆT NAM

KS. Đặng Dương Bình

Trưởng Phòng Quản lý môi trường khí tượng và thuỷ văn

Sở Tài Nguyên Môi trường và Nhà đất Hà Nội

STT

ThS. Lưu Ngọc Tố Tâm

Trường Đại học Luật Hà Nội

I. KHÁI LƯỢC THỰC TIỄN VỀ MÔI TRƯỜNG KHÔNG KHÍ

Do đó, việc bảo vệ môi trường không khí như bảo vệ một nguồn tài nguyên chỉ có thể được xác định thông qua các văn bản pháp luật trong các lĩnh vực có liên quan chứ không phải từ một văn bản riêng cho lĩnh vực này.

Nguyễn Hưng Thịnh

a./ Chiến lược và các kế hoạch phát triển kinh tế của đất nước cũng như của các ngành, các địa phương đều nhằm vào mục tiêu duy trì tốc độ tăng trưởng cao trong thời gian dài.

b./ Cơ cấu các ngành sản xuất sẽ chuyển dịch theo hướng tăng nhanh của tỉ lệ công nghiệp, xây dựng và dịch vụ.

c./ Sự tập trung phát triển kinh tế ở ba vùng kinh tế trọng điểm của đất nước sẽ kéo theo hệ quả tất yếu tập trung các nguy cơ, các nguồn gây ô nhiễm, tác động xấu tới chất lượng môi trường.

d./ Thâm canh trong sản xuất nông nghiệp sẽ tiếp tục ngày càng sâu rộng với xu hướng sử dụng ngày càng nhiều chất hoá học vô cơ, khó phân giải và độc hại

e./ Các hoạt động thương mại, dịch vụ sẽ được tăng cường, nhất là hoạt động kinh tế đối ngoại, bao gồm cả du lịch, sẽ được duy trì ở mức độ tăng trưởng cao

Nguyễn Văn Hiển

CƠ SỞ DỮ LIỆU TƯ LIỆU TÀI LIỆU KHOA HỌC PHÁP LÝ