Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc xây dựng Quy chế Thẩm phán

Trong thời gian qua, công tác tư pháp đã có chuyển biến tích cực trên nhiều mặt, với chất lượng có tiến bộ rõ rệt.

Tuy nhiên, công tác tư pháp cũng còn những hạn chế nhất định, trong đó có những vấn đề còn nhiều nhức nhối, như: số lượng án đưa ra xét xử rất chậm, chất lượng xét xử còn hạn chế, đặc biệt là tình trạng xét xử oan sai tuy không nhiều nhưng rất nghiêm trọng ^{^[1]}, trình độ chuyên môn, nghiệp vụ của không ít Thẩm phán còn non yếu, các biểu hiện suy thoái đạo đức, tiêu cực, tham nhũng của một bộ phận Thẩm phán xảy ra khá phổ biến ^{^[2]}...

Tình hình trên do nhiều nguyên nhân, nhưng trong đó có những nguyên nhân quan trọng xuất phát từ các quy định của pháp luật hiện hành về chế định Thẩm phán chưa đầy đủ, chồng chéo và khó thực hiện.

Do vậy, trước yêu cầu của thực tế, Đảng và Nhà nước đã có nhiều quan tâm đến khắc phục những hạn chế của cơ quan tư pháp. Các Nghị quyết Trung ương III, V, VI (lần 2), VII, VIII (khoá 8), Đại hội Đảng X và đặc biệt là Chỉ thị số 53-CT-TW ngày 21/3/2000 của Bộ Chính trị về “Một số vấn công việc cấp bách của các cơ quan tư pháp cần thực hiện trong năm 2000” bên cạnh việc quan tâm kiện toàn hoạt động của các cơ quan tư pháp nói chung, cũng nhấn mạnh đến việc tăng cường về số lượng và chất lượng Thẩm phán, xác định rõ các quyền và nghĩa vụ cụ thể của Thẩm phán, xây dựng một cơ chế hữu hiện bảo đảm cho Thẩm phán nói riêng và Toà án nói chung hoạt động độc lập và có hiệu quả. Báo cáo chính trị của Ban chấp hành Trung ương Đảng khoá VII tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII của Đảng khẳng định: “Củng cố, kiện toàn bộ máy các cơ quan tư pháp. Phân định lại thẩm quyền xét xử của Toà án nhân dân. Từng bước mở rộng thẩm quyền xét xử sơ thẩm cho Toà án nhân dân huyện... Xây dựng đội ngũ thẩm phán, thư ký toà án, chấp hành viên, công chứng viên, giám định viên, luật sư... có phẩm chất chính trị và đạo đức, chí công vô tư, có nghiệp vụ vững vàng, bảo đảm cho bộ máy trong sạch, vững mạnh”. Nghị quyết trung ương III (khoá 8) xác định rõ “Nghiên cứu phân cấp thẩm quyền bổ nhiệm Thẩm phán toà án cấp tỉnh và toà án cấp huyện; đồng thời căn cứ vào tình hình đội ngũ cán bộ hiện nay mà điều chỉnh tiêu chuẩn tuyển chọ cho phù hợp để kịp thời bổ sung đủ Thẩm phán cho toà án cấp huyện và toà án cấp tỉnh...”, “Xây dựng đội ngũ cán bộ tư pháp trong sạch, vững mạnh, có phẩm chất chính trị, đạo đức và năng lực chuyên môn. Lập quy hoạch tuyển chọn, đào tạo, sử dụng cán bộ tư pháp theo từng loại chức danh với tiêu chuẩn cụ thể... Tăng cường công tác giám sát, kiểm tra, thanh tra đối với hoạt động của cán bộ tư pháp để có thể đánh giá và sử dụng tốt cán bộ; xử lý nghiêm những cán bộ tham nhũng tiêu cực”^{^[3]}. Văn kiện Đại hội Đảng IX tiếp tục xác định “Cải cách tổ chức, nâng cao chất lượng và hoạt động của các cơ quan tư pháp, nâng cao tinh thần trách nhiệm của cơ quan và cán bộ tư pháp trong công tác điều tra, bắt, giam, giữ, truy tố, xét xử, thi hành án, không để xảy ra những trường hợp oan, sai... Tăng cường đội ngũ Thẩm phán và Hội thẩm nhân dân cả về số lượng và chất lượng...” ^{^[4]}.

Trong thời gian qua, Bộ Tư pháp với trách nhiệm của mình đã có nhiều đề tài nghiên cứu về chế định Thẩm phán, song bên cạnh những kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn rất lớn đã được đưa ra áp dụng trong cải cách tư pháp thì vẫn còn những vấn đề quan trọng đang để ngỏ, những đề tài đó chưa thể đi sâu xem xét, giải quyết một lúc tất cả các vấn đề cấp thiết, có ý nghĩa rất quyết định trong chế định Thẩm phán như hế độ tuyển cử, điều động, khen thưởng, kỷ luật Thẩm phán; các biện pháp bảo đảm cho Thẩm pháp, Hội thẩm thực thi nhiệm vụ; các tiêu chuẩn đạo đức nghề nghiệp Thẩm phán; Cơ chế pháp lý bảo đảm cho Thẩm phán hoạt động có hiệu quả;...

Chính vì vậy, việc nghiên cứu để tìm ra các căn cứ, cơ sở lý luận cho việc tạo ra một cơ chế pháp lý thích hợp, hữu hiệu bảo đảm cho Thẩm phán hoàn thành tốt chức trách, để các cơ quan có thẩm quyền, nhân dân giám sát tốt hoạt động xét xử của Toà án là một vấn đề khoa học mà thực tiễn hiện nay đang đòi hỏi.

Song đây là một vấn đề có nội dung nghiên cứu tương đối rộng, nên trong khuôn khổ của đề tài cấp Bộ và thời gian hai năm, bằng các phương pháp nghiên cứu cụ thể, đề tài chỉ nghiên cứu những vấn đề trực tiếp liên quan đến chế định Thẩm phán như phương thức bổ nhiệm, thuyên chuyển, cách chức Thẩm phán, địa vị pháp lý của Thẩm phán, mà không đi sâu vào vấn đề quyền, nghĩa vụ của Thẩm phán trong quá trình tiến hành tố tụng, tiêu chuẩn bổ nhiệm Thẩm phán, chế độ chính sách đối với Thẩm phán, tiêu chuẩn đạo đức nghề nghiệp Thẩm phán, các biện pháp bảo đảm an toàn tính mạng, sức khoẻ của Thẩm phán...

I. VAI TRÒ, VỊ TRÍ CỦA THẨM PHÁN TRONG HỆ THỐNG CÁN BỘ, CÔNG CHỨC NHÀ NƯỚC

Trong bộ máy Nhà nước của Việt Nam, có rất nhiều loại công chức hoạt động trên nhiều lĩnh vực khác nhau. Mỗi loại cán bộ công chức đều có một vị trí riêng. Vị trí này được xác định căn cứ vào đặc thù nghề nghiệp của họ, tuy nhiên tất cả cán bộ công chức đều có những đặc trưng chủ yếu. Thẩm phán, theo quy định của Pháp lệnh về cán bộ công chức cũng là một loại công chức nhà nước, nhưng xuất phát từ đặc thù nghề nghiệp mà họ có một vị trí đặc biệt trong hệ thống công chức Việt Nam, nên tính đặc thù của hoạt động nghề nghiệp cũng tạo nên những nét đặc thù trong công tác quản lý, tuyển dụng, bổ nhiệm, đào tạo... Vậy Thẩm phán có vị trí như thế nào trong hệ thống cán bộ, công chức của Việt Nam?

Thẩm phán - công chức hoạt động trong Toà án - với công việc chính là xét xử. Hay nói cách khác nghề của Thẩm phán là nghề xét xử. Nghề xét xử có những đặc thù chính sau:

a. Tính đặc thù trong áp dụng pháp luật

- Đối với hoạt động xét xử thì Hội đồng xét xử áp dụng pháp luật bằng cách xem xét một cách khách quan toàn bộ vụ án trên cơ sở thẩm vấn, tranh luận công khai và bình đẳng trước phiên toà công khai, để tìm ra sự thật khách quan của vụ án. Đây là điểm khác biệt căn bản đối với các hoạt động áp dụng pháp luật của bất cứ một cơ quan nhà nước - hoạt động được thực hiện trên nguyên tắc quyền uy, phục tùng.

- Văn bản áp dụng của Toà án được thể hiện dưới hình thức là một bản án hoặc quyết định nhân danh Nhà nước. Đây cũng là điểm khác biệt với văn bản áp dụng của các cơ quan nhà nước khác không thể là bản án và cũng chỉ nhân danh cơ quan.

- Mục đích trực tiếp của hoạt động áp dụng pháp luật của Toà án là bảo vệ pháp luật, bảo vệ công lý, khác với mục đích chung của các cơ quan nhà nước khác là thi hành pháp luật như cơ quan lập pháp áp dụng pháp luật để thực hiện quyền giám sát, cơ quan hành pháp áp dụng pháp luật để đưa pháp luật vào cuộc sống… Có nghĩa là chức năng của Toà án không phải là tố giác, buộc tội, mà chức năng của Toà án là xem xét một cách khách quan những tố giác, buộc tội của các cơ quan, cá nhân khác và phán xử sự việc cụ thể là có vi phạm pháp luật không? trên cơ sở đó khôi phục (khắc phục) tình trạng vi phạm pháp luật bằng chế tài nghiêm khắc đối với bên vi phạm thông qua bản án, quyết định nhân danh nhà nước.

Tính đặc thù nghề nghiệp này đã chi phối đến địa vị pháp lý của Thẩm phán trong hệ thống công chức nhà nước. Do việc áp dụng pháp luật của thẩm phán là sử dụng phương pháp tranh tụng bình đẳng nên đòi hỏi Thẩm phán phải hết sức vô tư khách quan trong việc xem xét ý kiến của các bên tham gia tranh tụng.

b. Tính độc lập cao trong nghề nghiệp

Chức năng của Toà án là xét xử, mà xét xử là bảo vệ pháp luật, bảo vệ công lý. Do đó, muốn bảo vệ được công lý đòi hỏi Toà án phải độc lập không bị lệ thuộc vào bất cứ cá nhân, tổ chức nào. Chính vì vậy, nguyên tắc xét xử độc lập được coi là nguyên tắc xương sống trong hoạt động nghề nghiệp của Thẩm phán.

Nguyên tắc "Khi xét xử, Thẩm phán và Hội thẩm nhân dân độc lập và chỉ tuân theo pháp luật" đã được ghi nhận qua 4 Hiến pháp của nước ta. Nguyên tắc này cũng đã được cụ thể hoá trong các văn bản pháp luật tố tụng của nước ta hiện nay.

Khi xét xử, pháp luật dành cho Toà án một quyền đặc biệt là quyền độc lập. Tuy nhiên, cần phải hiểu rõ hai vế của nguyên tắc này: Khi xét xử, Thẩm phán được quyền độc lập và chỉ tuân theo pháp luật. Nguyên tắc này chỉ được bảo đảm khi hai vế đó tồn tại trong sự kết hợp lẫn nhau. Nghĩa là Thẩm phán được quyền độc lập nhưng chỉ độc lập khi xét xử và hơn nữa độc lập trong sự tuân theo pháp luật.

Nguồn gốc của nguyên tắc này bắt nguồn từ đặc trưng của hoạt động xét xử. Người thẩm phán khi xét xử, phải khôi phục lại toàn bộ diễn biến, tình tiết của vụ án. Có thể nói, thẩm phán là người chứng kiến, người quay lại cuốn phim với tất cả các tình tiết liên quan đến vụ án. Và như vậy, Thẩm phán có điều kiện nhất trong việc đưa ra một phán quyết đúng đắn đối với hành vi đó. Đó là một trong những lý do vì sao Thẩm phán được độc lập khi xét xử.

Phán quyết của Thẩm phán bao giờ cũng liên quan đến số phận, vận mệnh của con người. Không chỉ đương sự là người trong cuộc mới quan tâm, mà cả xã hội cũng quan tâm. Vì vậy, vấn đề đặt ra là để bảo đảm tính chính xác, phù hợp với pháp luật và phù hợp với thực tế khách quan đã diễn ra thì phải dành cho người Thẩm phán toàn quyền quyết định, người khác không có quyền can thiệp. Như thế, độc lập xét xử không chỉ đơn thuần là một quyền, một ưu thế của người Thẩm phán mà còn là nghĩa vụ thiêng liêng của người Thẩm phán.

Nguyên tắc độc lập và chỉ tuân theo pháp luật đã chi phổ rất lớn đến vị trí của Thẩm phán trong hệ thống công chức, cũng như những yêu cầu cho mỗi Thẩm phán. Khi xét xử thẩm phán phải tôn trọng nguyên tắc đó. Vì vậy, đòi hỏi người Thẩm phán phải có một bản lĩnh, đại diện cho khát vọng xã hội, vì lợi chung của xã hội để đưa ra một phán quyết về tính chất của hành vi, trên cơ sở vận dụng qui định của pháp luật. Với yêu cầu như vậy, người Thẩm phán phải là người “chí công vô tư, phụng công thủ pháp”. Vậy thì cần phải hiểu, độc lập xét xử không chỉ là một quyền thuần tuý mà độc lập xét xử luôn đi liền với chỉ tuân theo pháp luật, nó đã trở thành nghĩa vụ đạo đức, một đòi hỏi về phẩm chất, một bản lĩnh của người Thẩm phán.

Trên thực tế, độc lập xét xử vẫn còn đang là vấn đề thời sự và phụ thuộc vào các yếu tố chủ quan, khách quan của vấn đề.

Về mặt chủ quan: Để có thể độc lập khi xét xử, đòi hỏi người Thẩm phán một trình độ, một bản lĩnh, một năng lực vận dụng pháp luật và một lòng tự tin vào chính mình, đồng thời phải có một ý thức trách nhiệm rất cao. Cho tới hiện nay, không phải vị Thẩm phán nào cũng đáp ứng được những đòi hỏi khắt khe như vậy.

Về mặt khách quan: Những yếu tố nào tác động đến tính độc lập của người Thẩm phán? Đó là sự tác động của môi trường xung quanh. Thử thách lớn nhất đối với người Thẩm phán phải chăng chính là ở chỗ này. Làm thế nào để vượt lên trên mọi sự tác động, không phải là để đưa ra một phán quyết theo ý muốn chủ quan của mình, mà chính là bảo đảm sự đúng đắn, công bằng là một yêu cầu của pháp luật. Muốn vậy, người Thẩm phán phải thực sự chí công vô tư. Tuy nhiên, không chỉ có chí công vô tư, mà quyết định của Thẩm phán còn thể hiện một thái độ rung cảm đối với cuộc sống.

Còn một vấn đề khác có liên quan rất lớn đến tính độc lập của Thẩm phán, đó là sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác xét xử. Tuy nhiên, phải trở lại tính đặc thù của công tác xét xử, thì về nguyên tắc, cấp uỷ không có quyền chỉ đạo Toà án trong việc xét xử, không được can thiệp vào các vụ án, không được đưa ra các mức án cụ thể. Song cũng có nhiều trường hợp phức tạp mà việc vận dụng pháp luật vào trường hợp đó đòi hỏi phải căn cứ vào tình hình chính trị của địa phương. Trong quyết định của người Thẩm phán không chỉ thể hiện tính chuyên môn đơn thuần mà phải thể hiện tính chính trị cao.

3. Tính hiệu lực tuyệt đối trong các phán quyết của Toà án

Khác với các quyết định của các cơ quan nhà nước khác, Bản án, quyết định của Toà án được nhân danh nhà nước. Do vậy, khi bản án, quyết định này đã có hiệu lực thi hành thì mọi cơ quan, tổ chức có nghĩa vụ tôn trọng và tuyệt đối thi hành. Bản án này chỉ bị xem xét lại theo một trình tự tố tụng nghiêm ngặt và có thể bị huỷ bỏ bởi một bản án khác cũng nhân danh nhà nước. Chính điều này đặt ra yêu cầu, Thẩm phán khi ra các phán quyết phải hết sức thận trọng, vì phán quyết của Toà án trong nhiều trường hợp có ảnh hưởng quyết định đến quyền lợi nhân thân của cá nhân, các quyền và lợi ích về tài sản của cá nhân, tổ chức và Nhà nước, thậm chí trong nhiều trường hợp có thể tước đoạt đi sinh mạng của con người. Điều này đòi hỏi ở Thẩm phán nhiều phẩm chất về chuyên môn, nghiệp vụ, bản lĩnh chính trị, kinh nghiệm nghề nghiệp, phẩm chất đạo đức...

Như vậy, Thẩm phán là một loại công chức có vị trí, vai trò rất đặc biệt trong hệ thống cán bộ công chức. Vị trí này có được là do tính đặc thù của hoạt động xét xử quy định. Với đặc thù nghề nghiệp như vậy, đòi hỏi người thẩm phán phải có rất nhiều những phẩm chất cần thiết cho nghề nghiệp. Điều này cũng đồng nghĩa phải có một cơ chế đặc thù cho việc đào tạo, tuyển dụng, quản lý... Thẩm phán.

II. NHỮNG HOẠT ĐỘNG CỦA THẨM PHÁN CẦN CÓ SỰ ĐIỀU CHỈNH CỦA PHÁP LUẬT

Với xu hướng xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền của dân, do dân và vì dân thì mọi hoạt động của cơ quan nhà nước trên mọi lĩnh vực phải có sự điều chỉnh cụ thể của pháp luật. Đối với hoạt động nghề nghiệp của Thẩm phán cũng vậy, vấn đề đặt ra là với hoạt động nghề nghiệp đặc biệt của Thẩm phán thì pháp luật cần điều chỉnh hoạt động này đến đâu và điều chỉnh như thế nào? Theo chúng tôi những vấn đề cơ bản sau cần phải có sự điều chỉnh của pháp luật.

1. Tiêu chuẩn để tuyển chọn và bổ nhiệm Thẩm phán

Tiêu chuẩn Thẩm phán là điều kiện cần phải có của một người để làm căn cứ cho việc tuyển chọn và bổ nhiệm Thẩm phán. Ở các nước đều dựa trên các yếu tố cơ bản như quan điểm chính trị, phẩm chất đạo đức, trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, kinh nghiệm công tác, sức khoẻ. Các tiêu chuẩn này một mặt phải xuất phát từ đặc thù nghề nghiệp, mặt khác phải phù hợp với thực trạng chất lượng cán bộ hiện có.

Phù hợp với thực trạng chất lượng cán bộ ở Việt Nam trong điều kiện hiện nay, thì tiêu chuẩn Thẩm phán đòi hỏi phải có những nội dung sau:

1.1. Tiêu chuẩn về chính trị.

Tiêu chuẩn chính trị là những tiêu chuẩn về mặt quan điểm, tư tưởng chính trị của người Thẩm phán. Để đánh giá được tư tưởng, quan điểm, bản lĩnh chính chính trị vững vàng của Thẩm phán thì đòi hỏi cũng phải có những tiêu chuẩn cụ thể nhất định. Tiêu chuẩn ấy là kết quả của quá trình bồi dưỡng, đào tạo và tự rèn luyện và được đáng giá thông qua hệ thống văn bằng như trình độ lý luận chính trị sơ cấp, trung cấp, cao cấp.

1.2. Tiêu chuẩn về chuyên môn, nghiệp vụ.

Nghề Thẩm phán là nghề xét xử, muốn xét xử được đòi hỏi Thẩm phán phải có tiêu chuẩn cần thiết về chuyên môn và nghiệp vụ. Thước để đo về chuyên môn nghiệp vụ của Thẩm phán chính là kết quả của hoạt động xét xử. Tuy nhiên, tiêu chuẩn chuyên môn và nghiệp vụ của Thẩm phán không chỉ được đánh giá thông qua chất lương xét xử mà còn phải được xem xét khi tuyển chọn Thẩm phán.

Tiêu chuẩn về chuyên môn chính là những kiến thức về pháp luật của Thẩm phán. Việc quy định tiêu chuẩn chuyên môn của Thẩm phán phụ thuộc vào hệ thống pháp luật hiện hành, chất lượng đào tạo chuyên ngành luật, mặt bằng hiểu biết pháp luật của người dân nói chung, tính phức tạp của hoạt động tố tụng...

Tiêu chuẩn về nghiệp vụ của Thẩm phán là kỹ năng, kinh nghiệm xét xử của Thẩm phán. Tiêu chuẩn về nghiệp vụ có thể được đánh giá thông qua một số hình thức như khả năng được đào tạo nghề, kinh nghiệm thực tiễn (thời gian công tác và vị trí công tác).

1.3. Tiêu chuẩn về đạo đức.

Đạo đức là một dạng hình thái ý thức xã hội, là tổng hợp những quan niệm, nguyên tắc, chuẩn mực xã hội về điều thiện, điều ác, về danh dự, lương tâm, lẽ công bằng, vinh, nhục... Đối với người Thẩm phán thì ngoài việc đáp ứng các chuẩn mực đạo đức thông thường, thì còn phải đáp ứng các chuẩn mực đạo đức xuất phát từ đặc thù nghề nghiệp như các tiêu chuẩn về công bằng, khách quan, vô tư trong hoạt động nghề nghiệp, các chuẩn mực giao tiếp, ứng xử khi xét xử, các chuẩn mực về lương tâm và trách nhiệm nghề nghiệp... Vậy pháp luật cần điều chỉnh phạm trù đạo đức đối với nghề xét xử ở mức độ nào và như thế nào? Theo chúng tôi, pháp luật cần điều chỉnh vấn đề đạo đức Thẩm phán ở phạm vi sau:

- Pháp luật sẽ không điều chỉnh ý thức đạo đức mà chỉ điều chỉnh các quan hệ đạo đức và hành vi đạo đức.

- Pháp luật chỉ điều chỉnh các quan hệ đạo đức và hành vi đạo đức ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động nghề nghiệp của Thẩm phán.

- Các vấn đề khác thuộc phạm trù đạo đức như lương tâm, trách nhiệm, chuẩn mực giao tiếp, ứng xử... cần được điều chỉnh bằng các văn bản của Hiệp hội Thẩm phán (chẳng hạn như bản quy tắc đạo đức Thẩm phán).

1.4. Tiêu chuẩn về sức khoẻ

Xét xử là một nghề đòi hỏi ở người Thẩm phán phải tụ hợp nhiều yếu tố như chuyên môn, nghiệp vụ, đạo đức, sức khoẻ... Tiêu chuẩn sức khoẻ của Thẩm phán không chỉ thông thường như các nghề nghiệp khác, mà trên một phương diện nào đó lao động của Thẩm phán cũng là một lao động nghệ thuật - xét hỏi, thẩm vấn phải có nghệ thuật - vì vậy, tiêu chuẩn sức khoẻ của Thẩm phán cũng phải đáp ứng các điều kiện như một "ngành nghệ thuật" chuyên biệt, nghĩa là cũng phải có các tiêu chuẩn về hình thức, về ứng xử, giao tiếp.

- Về hình thức: phải có "vóc dáng của một vị quan toà" tức là phải đáp ứng các điều kiện về chiều cao, không có khuyết tật.

- Về tác phong: phải đi đứng đàng hoàng, đĩnh đạc, ngồi xét xử đúng tư thế.

- Về giao tiếp phải chuẩn mực.

2. Quyền, nghĩa vụ và trách nhiệm của Thẩm phán

Thẩm phán cũng là một công dân, một công chức. Do vậy, Thẩm phán cũng có đầy đủ các quyền và nghĩa vụ của một công dân, một công chức theo quy định của pháp luật hiện hành. Nghĩa là với tư cách một công dân thì họ được làm tất cả những gì mà pháp luật không cấm, nhưng khi thi hành công vụ - với tư cách là một công chức - thì họ chỉ được làm những gì mà pháp luật cho phép. Bên cạnh đó, Thẩm phán còn phải có các quyền và nghĩa vụ, trách nhiệm xuất phát từ nghề nghiệp đặc thù mà pháp luật cần quy định. Cụ thể:

· Quyền, nghĩa vụ và trách nhiệm trong quan hệ tố tụng như: quyền và nghĩa vụ điều tra, thu thập chứng cứ trong các vụ án dân sự, kinh tế... quyền và nghĩa vụ trong việc thẩm vấn, xét hỏi, quyền và nghĩa vụ áp dụng các biện pháp ngăn chặn, các biện pháp khẩn cấp tạm thời...; các quyền và nghĩa vụ trong việc tuân thủ các nguyên tắc xét xử: độc lập xét xử, vô tư khách quan, bảo đảm các quyền tố tụng của các bên...

· Quyền, nghĩa vụ và trách nhiệm phát sinh từ quan hệ tố tụng như: quyền và nghĩa vụ từ chối không xét xử vụ án khi có các quan hệ, biểu hiện ảnh hưởng đến tính vô tư khách quan trong hoạt động xét xử, quyền được cấp trang phục xét xử, nghĩa vụ phải bồi thường thiệt hại khi xét xử oan sai...

· Quyền, nghĩa vụ và trách nhiệm trong quan hệ hành chính như: quyền và nghĩa vụ làm nhiệm vụ theo sư phân công của Chánh án, quyền và nghĩa vụ trong việc điều hành phiên toà (nếu là chủ toạ), ra các quyết định thi hành bản án...

· Các quyền, nghĩa vụ và trách nhiệm khác mang tính đặc thù nghề nghiệp như: giữ bí mật công tác, không được tham gia các giao dịch kinh tế, dân sự có ảnh hưởng đến hoạt động nghề nghiệp, quyền được hưởng phụ cấp nghề nghiệp, được bảo đảm về an ninh trong trường hợp cần thiết...

3. Quản lý Thẩm phán

Xuất phát từ đặc thù nghề nghiệp của hoạt động xét xử nên hoạt động quản lý Thẩm phán là một hoạt động quản lý hành chính nhà nước tương đối đặc biệt. Tính đặc thù này thể hiện cả ở chủ thể quản lý, nội dung quản lý và đối tượng quản lý.

· Về chủ thể quản lý, khác với các cơ quan hành chính, do tính đặc thù thì việc quản lý Toà án không thể do ngành Toà án thực hiện. Trong bộ máy Nhà nước ta, hoạt động quản lý là hoạt động chủ yếu thuộc ngành hành pháp, vì vậy, không thể tách quản lý tư pháp khỏi hoạt động quản lý nói chung. Nếu giao cho Tòa án nhân dân tối cao quản lý thì sẽ biến Tòa án nhân dân tối cao thành cơ quan xét xử đồng thời là cơ quan quản lý, trái với nguyên tắc Hiến pháp quy định tòa án chỉ là cơ quan xét xử. Hơn nữa, điều này trái với nguyên tắc bảo đảm quyền lực thống nhất. Do vậy, việc quản lý Toà án địa phương phải do một cơ quan của Chính phủ thực hiện.

· Nội dung quản lý Thẩm phán, cũng bao gồm các nội dung chính của hoạt động quản lý cán bộ, công chức. Tuy nhiên, do xuất phát từ đặc thù mà các nội dung cụ thể cũng có những điểm khác biệt. Tuỳ vào tình hình và đặc điểm của mỗi nước tuy có những khác nhau, nhưng tất cả các nước đều thống nhất quản lý Thẩm phán trên các vấn đề sau:

- Biên chế Thẩm phán trong toàn quốc;

- Quỹ tiền lương;

- Vấn đề tuyển dụng, sử dụng, thuyên chuyển, đào tạo, bổ nhiệm, miễn nhiệm Thẩm phán;

- Tiêu chuẩn Thẩm phán;

- Tiền lương, chế độ chính sách;

- Phương pháp đánh giá chất lượng Thẩm phán hàng năm;

- Khen thưởng, kỷ luật và cách chức.

- Thanh kiểm tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo;

- Thống kê Thẩm phán.

Để thực hiện các nội dung trên đòi hỏi phải có nhiều cơ quan khác nhau, trong đó mỗi cơ quan đảm nhiệm một khâu quản lý nhất định. Trong các nội dung kể trên, thì một số nội dung sau mang tính chất khá đặc thù của hoạt động quản lý Thẩm phán là:

- Tuyển chọn Thẩm phán;

- Thuyên chuyển Thẩm phán;

- Khen thưởng và kỷ luật Thẩm phán

4. Các biện pháp bảo đảm cho Thẩm phán

4.1. Sự cần thiết phải áp dụng các biện pháp bảo đảm cho Thẩm phán hoạt động

Khi xét xử các vụ án, Toà án ra các phán quyết có ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi và nghĩa vụ của đương sự, như tài sản, danh dự, sự tự do và thậm chí cả tính mạng của người có hành vi vi phạm. Chính điều này đã dẫn đến nhiều nguy cơ Thẩm phán trở thành đối tượng của sự thù hằn, bị đe doạ trả thù. Mặt khác, các đối tượng có hành vi vi phạm thường lợi dụng kẽ hở của pháp luật, bằng mọi thủ đoạn nhằm cản trở hoạt động xét xử, ép buộc Thẩm phán thay đổi tính chất vụ án, ra các bản án có lợi cho họ, vô hiệu hoá bản án, quyết định của Toà án. Do vậy, Thẩm phán có thể có nguy cơ phải đối mặt với hành vi đe doạ, ép buộc...

Trên thực tế, để bảo vệ Thẩm phán cũng như những người nắm giữ công quyền khác, pháp luật của Việt Nam đã có những quy định tương đối cơ bản, xét xử nghiêm khắc bằng chế tài hình sự. Tuy nhiên, trước thực tế diễn biến của tội phạm ngày càng phức tạp, tính chất của tội phạm ngày càng nghiêm trọng. Trong bối cảnh đó, việc áp dụng các biện pháp đảm bảo an toàn cho Thẩm phán về tính mạng, sức khoẻ trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Những biện pháp này cần có tính phòng ngừa từ xa, đảm bảo cho Thẩm phán được bảo vệ an toàn, giúp họ thực hiện tốt hơn chức trách quan trọng của mình, yên tâm công tác, đấu tranh vì sự công bằng, công lý. Như vậy, việc bảo vệ Thẩm phán xuất phát từ những yêu cầu sau đây:

- Do yêu cầu khách quan của việc thực hiện chức năng xét xử, do tính chất của nghề nghiệp Thẩm phán.

- Tạo điều kiện cần thiết để thẩm phán yên tâm thực thi nhiệm vụ.

- Trực tiếp hoặc gián tiếp tăng cường cuộc đấu tranh phòng và chống tội phạm.

4.2. Phạm vi áp dụng các biện pháp bảo vệ Thẩm phán.

Việc nghiên cứu các biện pháp bảo vệ Thẩm phán trong điều kiện kinh tế xã hội của chúng ta hiện nay cũng cần phải cân nhắc, đảm bảo tính thực thi và đồng bộ. Tuy nhiên, khi nghiên cứu phạm vi áp dụng cần lưu ý các điểm sau:

a. Thực tế của hoạt động bảo vệ pháp luật theo nghĩa rộng còn có nhiều chức danh khác thực hiện chức năng công quyền cũng chịu rủi ro không ít. Song xuất phát từ tình hình thực tế của điều kiện kinh tế xã hội cũng như đòi hỏi khách quan của nghề Thẩm phán, trước mắt việc bảo vệ chỉ đặt ra đối với Thẩm phán mà chưa đặt ra đối với những chức danh khác.

b) Các biện pháp bảo vệ Thẩm phán có thể chưa áp dụng hoặc không áp dụng đối với mọi Thẩm phán, mà chỉ áp dụng đối với những Thẩm phán có chức vụ; được phân công phụ trách hồ sơ những vụ án nghiêm trọng có khung hình phạt cao như chung thân, tử hình; xét xử các vụ án về ma tuý, các loại tội phạm có tổ chức, tái phạm và đặc biệt khác...

c) Mục đích của các biện pháp bảo đảm là nhằm bảo vệ tính mạng, sức khoẻ và tài sản của Thẩm phán trách khỏi những rủi ro do tính chất nghề nghiệp mang lại.

d) Tuỳ thuộc vào từng đối tượng của việc bảo vệ, tuỳ từng trường hợp cụ thể mà các cơ quan có thẩm quyền áp dụng những biện pháp bảo vệ cho phù hợp.

đ) Trong những trường hợp cần thiết, các biện pháp này cũng có thể được áp dụng đối với thân nhân của Thẩm phán, và những người có ảnh hưởng.

e) Các quyết định về áp dụng biện pháp bảo vệ Thẩm phán phải có hiệu lực bắt buộc đối với các tổ chức, cơ quan có liên quan .

III. LỊCH SỬ CÁC QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VIỆT NAM VỀ THẨM PHÁN

Từ năm 1945 đến nay, hệ thống tư pháp nước ta trải qua những bước phát triển khác nhau phù hợp với nhận thức, mức độ phát triển của xã hội và đáp ứng các yêu cầu của thực tiễn đặt ra đối với từng giai đoạn lịch sử.

Sau khi Nhà nước Việt Nam dân chủ cộng hoà ra đời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ban hành một loạt Sắc lệnh về tổ chức và hoạt động của các cơ quan tư pháp. Những nguyên tắc đề ra trong các Sắc lệnh sau đó đã được ghi nhận và nâng lên thành các quy tắc Hiến định của Hiến pháp 1946. Giai đoạn này, chức năng quản lý Nhà nước của Bộ Tư pháp bao quát một phạm vi rộng gồm toàn bộ các cơ quan, tổ chức tư pháp (Toà án, công tố, điều tra, luật sư, thi hành án, cảnh sát tư pháp và cả quản lý các trại giam) và gồm cả quản lý về nhân sự, về tổ chức và về hoạt động bảo đảm tính hệ thống và tính thống nhất nội tại của hệ thống tư pháp.

Năm 1958, Toà án nhân dân tối cao và Viện công tố Trung ương được thành lập và Toà án và Viện công tố được tách thành hai ngạch khác nhau thuộc Hội đồng Chính phủ và sau đó, theo quy định của Hiến pháp 1959 thành hệ thống riêng. Năm 1960, do những lý do quan hệ trực tiếp đến cuộc đấu tranh chống nhân văn giai phẩm, Bộ Tư pháp giải thể, các chức năng trước đây của Bộ Tư pháp được chuyển giao cho các cơ quan liên quan.

Do tình hình đòi hỏi, năm 1972 Uỷ ban pháp chế trực thuộc Hội đồng Chính phủ đã được thành lập nhằm bước đầu thống nhất trở lại công tác quản lý tư pháp của Chính phủ. Sau đó, đến năm 1981 Bộ Tư pháp được thành lập lại và được giao quyền quản lý các Toà án địa phương về mặt tổ chức (Điều 16 Luật tổ chức Toà án nhân dân 1981).

Từ sau năm 1981 cho tới trước khi ban hành Hiến pháp 1992, tổ chức và hoạt động của hệ thống các cơ quan tư pháp đã được kiện toàn và phát triển một bước quan trọng. Nhiều văn bản về tổ chức và hoạt động của các cơ quan tư pháp đã được ban hành thể hiện mối quan tâm của Đảng và Nhà nước ta đối với các hoạt động tư pháp trong thời kỳ đổi mới.

Từ năm 1987 đến nay, tổ chức và hoạt động của Toà án nhân dân đã được củng cố và phát triển lên một tầm mới, một loạt văn bản pháp luật đã được ban hành về tổ chức và hoạt động của Toà án. Thực hiện các văn bản pháp luật đó, Nhà nước đã và đang thực hiện một bước cải cách lớn tổ chức và hoạt động của các cơ quan tư pháp, trong đó đã xác lập lại chế độ nguyên thủ quốc gia bổ nhiệm Thẩm phán theo nhiệm kỳ 5 năm thay thế cho chế độ Hội đồng nhân dân bầu Thẩm phán cùng cấp được duy trì từ năm 1960 đến năm 1992. Các Toà án nhân dân được giao thêm thẩm quyền xét xử các vụ án kinh tế và giải quyết phá sản doanh nghiệp, giải quyết các tranh chấp lao động và các cuộc đình công, giải quyết các khiếu kiện hành chính. Vì vậy, ở Toà án các cấp đã thành lập thêm Toà kinh tế, Toà lao động, Toà hành chính và ở các Toà án quận, huyện, thị xã, thành phố thuộc tỉnh cũng có các Thẩm phán chuyên xét xử về kinh tế, về lao động, về hành chính. Thành phần Hội đồng xét xử sơ thẩm các vụ án kinh tế đã có sự điều chỉnh phù hợp theo hướng bảo đảm số Thẩm phán nhiều hơn Hội thẩm nhân dân; đối với Thẩm phán, Nhà nước đã có quy chế Thẩm phán với tiêu chuẩn cụ thể, với mức lương và trợ cấp, thể hiện sự đánh giá lao động xét xử là một loại hình lao động cần có sự ưu đãi.

Cùng với việc kiện toàn tổ chức và hoạt động các cơ quan tư pháp, Nhà nước ta cũng rất chú ý đến việc đào tạo, bồi dưỡng Thẩm phán, từng bước tiêu chuẩn hoá tiêu chuẩn Thẩm phán. Đồng thời, cơ sở vật chất và kinh phí hoạt động của các cơ quan tư pháp cũng được Nhà nước quan tâm hơn.

Những đổi mới về mặt tổ chức nêu trên đã góp phần quan trọng làm cho hoạt động tư pháp đạt được những chuyển biến tích cực. Đặc biệt, tính nhân dân, mở rộng dân chủ, bảo đảm sự kiểm tra, giám sát của cơ quan quyền lực nhà nước đối với hoạt động điều tra, truy tố, xét xử được thể hiện ngày một rõ nét hơn. Việc xét xử của Toà án có Hội thẩm nhân dân tham gia; Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Hội Luật gia Việt Nam tham gia vào quá trình tuyển chọn Thẩm phán, bầu Hội thẩm nhân dân; Luật sư được quyền tham gia vào các giai đoạn tố tụng; bảo đảm sự giám sát của Hội đồng nhân dân đối với các cơ quan điều tra, truy tố, xét xử cùng cấp.

IV. NHỮNG QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT HIỆN HÀNH VỀ THẨM PHÁN

Những quy định hiện hành điều chỉnh về chế định Thẩm phán nằm ở nhiều văn bản có hiệu lực khác nhau như Hiến pháp; Bộ luật, Luật, Pháp lệnh…và tập trung ở các vấn đề sau:

1. Về tiêu chuẩn Thẩm phán

Điều 4 Pháp lệnh Thẩm phán và Hội thẩm Toà án nhân dân quy định: Công dân Việt Nam trung thành với Tổ quốc, có phẩm chất, đạo đức tốt, liêm khiết và trung thực, có kiến thức pháp lý, nghiêm chỉnh chấp hành pháp luật, có tinh thần kiên quyết bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa, có sức khoẻ bảo đảm hoàn thành nhiệm vụ được giao, thì có thể được tuyển chọn và bổ nhiệm làm Thẩm phán, được bầu hoặc cử làm Hội thẩm.

Trên cơ sở đó các Điều 16, 17, 18 của Pháp lệnh này đã quy định cụ thể:

- Công dân Việt Nam có đủ tiêu chuẩn quy định tại Điều 4 của Pháp lệnh này, có trình độ cao đẳng Toà án hoặc đại học luật, có thời gian làm công tác pháp luật từ tám năm trở lên, có năng lực xét xử các vụ án thuộc thẩm quyền của Toà án nhân dân tối cao theo quy định của pháp luật tố tụng, thì có thể được tuyển chọn và bổ nhiệm làm Thẩm phán Toà án nhân dân tối cao; nếu là sĩ quan quân đội tại ngũ và có đủ tiêu chuẩn quy định tại Điều này thì có thể được tuyển chọn và bổ nhiệm làm Thẩm phán Toà án quân sự trung ương.

- Công dân Việt Nam có đủ tiêu chuẩn quy định tại Điều 4 của Pháp lệnh này, có trình độ cao đẳng Toà án hoặc đại học luật, có thời gian làm công tác pháp luật từ sáu năm trở lên, có năng lực xét xử các vụ án thuộc thẩm quyền của Toà án nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương, Toà án quân sự quân khu và tương đương theo quy định của pháp luật tố tụng, thì có thể được tuyển chọn và bổ nhiệm làm Thẩm phán Toà án nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương; nếu là sĩ quan quân đội tại ngũ và có đủ tiêu chuẩn quy định tại Điều này thì có thể được tuyển chọn và bổ nhiệm làm Thẩm phán Toà án quân sự quân khu và tương đương.

- Công dân Việt Nam có đủ tiêu chuẩn quy định tại Điều 4 của Pháp lệnh này, có trình độ cao đẳng Toà án hoặc đại học luật, có thời gian làm công tác pháp luật từ bốn năm trở lên, có năng lực xét xử các vụ án thuộc thẩm quyền của Toà án nhân dân huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh, Toà án quân sự khu vực theo quy định của pháp luật tố tụng, thì có thể được bổ nhiệm làm Thẩm phán Toà án nhân dân huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh; nếu là sĩ quan quân đội tại ngũ và có đủ tiêu chuẩn quy định tại Điều này thì có thể được tuyển chọn và bổ nhiệm làm Thẩm phán Toà án quân sự khu vực.

2. Quyền, nghĩa vụ và trách nhiệm của Thẩm phán

2.1. Quyền và nghĩa vụ nói chung

- Thẩm phán là người được bổ nhiệm theo quy định của pháp luật để làm nhiệm vụ xét xử những vụ án thuộc thẩm quyền của Toà án;

- Khi xét xử, Thẩm phán và Hội thẩm nhân dân độc lập và chỉ tuân theo pháp luật;

- Khi thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của mình, Thẩm phán dựa vào cơ quan Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức thành viên của Mặt trận, các tổ chức xã hội khác, tổ chức kinh tế, đơn vị vũ trang nhân dân và công dân. Trong phạm vi chức năng, nhiệm vụ của mình các tổ chức, cá nhân này có trách nhiệm tạo điều kiện để Thẩm phán làm nhiệm vụ.

- Thẩm phán có quyền yêu cầu tổ chức, cá nhân thi hành những quyết định có liên quan đến việc giải quyết vụ án theo quy định pháp luật tố tụng.

- Thẩm phán hưởng lương, phụ cấp và các quyền lợi khác theo quy định của Nhà nước.

- Thẩm phán được bồi dưỡng nghiệp vụ công tác xét xử.

- Thẩm phán được cấp trang phục, giấy chứng minh Thẩm phán để làm nhiệm vụ.

- Khi tiến hành tố tụng, Thẩm phán trong phạm vi trách nhiệm của mình phải tôn trọng các quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, thường xuyên kiểm tra tính hợp pháp và sự cần thiết của những biện pháp đã áp dụng, kịp thời huỷ bỏ hoặc thay đổi những biện pháp đó, nếu xét thấy có vi phạm pháp luật hoặc không còn cần thiết nữa.

- Thẩm phán phải từ chối tham gia xét xử hoặc bị thay đổi, nếu:

+ Thuộc một trong những trường hợp quy định tại Điều 28 Bộ luật tố tụng hình sự;

+ Họ cùng trong một Hội đồng xét xử và là người thân thích với nhau;

+ Đã tham gia xét xử sơ thẩm hoặc phúc thẩm hoặc đã tiến hành tố tụng trong vụ án đó với tư cách là điều tra viên, kiểm sát viên, thư ký phiên toà.

- Thẩm phán chịu trách nhiệm trước pháp luật về việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của mình; nếu có hành vi vi phạm pháp luật thì tuỳ theo tính chất, mức độ sai phạm và hậu quả mà bị xử lý kỷ luật hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự;

- Thẩm phán phải tôn trọng nhân dân và chịu sự giám sát của nhân dân.

- Thẩm phán làm nhiệm vụ theo sự phân công của Chánh án.

- Thẩm phán phải giữ bí mật công tác theo quy định của pháp luật.

- Thẩm phán không được tiến hành các hoạt động kinh doanh hoặc các dịch vụ khác theo quy định của pháp luật.

- Cơ tiến hành tố tụng phải bồi thường thiệt hại do người có thẩm quyền gây ra trong khi thực hiện nhiệm vụ điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án được quy định tại Điều 623 và Điều 624 của Bộ luật dân sự.

2.2. Quyền và nghĩa vụ của Chánh án, phó chánh án.

- Chánh án Toà án các cấp trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình, có trách nhiệm tổ chức bồi dưỡng nghiệp vụ cho Thẩm phán, Hội thẩm.

- Chánh án Toà án nhân dân tối cao chịu trách nhiệm và báo cáo công tác trước Quốc hội; trong thời gian Quốc hội không họp thì chịu trách nhiệm và báo cáo công tác trước Uỷ ban thường vụ Quốc hội và Chủ tịch nước; trả lời chất vấn của đại biểu Quốc hội.

- Chánh án Toà án nhân dân địa phương chịu trách nhiệm và báo cáo công tác trước Hội đồng nhân dân cùng cấp; trả lời chất vấn của đại biểu Hội đồng nhân dân.

Ngoài những quyền và nghĩa vụ trên, pháp luật đã quy định các quyền và nghĩa vụ cụ thể của các chức danh chán án, phó chánh án Toà án, cũng như Toà án quân sự các cấp.

3. Đạo đức của Thẩm phán

Hiện nay, các quy định về đạo đức của Thẩm phán được quy định rải rác trong các văn bản pháp luật như Hiến pháp 1992, Bộ luật tố tụng hình sự, Luật tổ chức Toà án nhân dân, Pháp lệnh tổ chức toà án quân sự, Pháp lệnh Thẩm phán và Hội thẩm Toà án nhân dân 1993, Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án dân sự, hành chính, kinh tế, lao động, Pháp lệnh cán bộ, công chức... Theo đó, Thẩm phán phải đáp ứng các yêu cầu về đạo đức của cán bộ, công chức nói chung. Ngoài ra, pháp luật còn có một số quy định riêng về đạo đức của Thẩm phán. Những người không đủ tiêu chuẩn đạo đức thì không được bổ nhiệm làm Thẩm phán.

4. Quản lý Thẩm phán

4.1. Về thẩm quyền quản lý Thẩm phán

Quản lý Thẩm phán là một vấn đề phức tạp trong pháp luật Việt Nam, do xuất phát từ tính đặc thù trong hoạt động nghề nghiệp của Thẩm phán nên vấn đề quản lý Thẩm phán cũng có những đặc thù khác so với công tác quản lý cán bộ, công chức khác.

- Về chuyên môn, nghiệp vụ, theo quy định của pháp luật hiện hành, thì Toà án nhân dân tối cao hướng dẫn các Toà án áp dụng thống nhất pháp luật, tổng kết kinh nghiệm xét xử của các Toà án. Toà án nhân dân cấp tỉnh và Toà án quân sự quân khu bảo đảm việc áp dụng thống nhất pháp luật tại toà án cấp mình và các Toà án cấp dưới .

- Quản lý về mặt tổ chức, theo Hiến pháp 1992, thì Chủ tịch nước có thẩm quyền bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức Phó chánh án, Thẩm phán Toà án nhân dân tối cao. Tuy nhiên, Luật tổ chức Toà án nhân dân và Pháp lệnh Thẩm phán và Hội thẩm Toà án nhân dân lại quy định Chủ tịch nước bổ nhiệm, miễn nhiệm cả Thẩm phán, Chánh án Toà án nhân dân cấp tỉnh và cấp huyện.

Bên cạnh đó, Điều 16 Luật tổ chức Toà án nhân dân 1992 và Điều 16 Pháp lệnh Tổ chức Toà án quân sự còn quy định: Việc quản lý các toà án nhân dân địa phương về mặt tổ chức do Bộ trưởng Bộ Tư pháp đảm nhiệm có sự phối hợp chặt chẽ với Chánh án Toà án nhân dân tối cao. Việc quản lý các Toà án quân sự quân khu và tương đương, các Toà án quân sự khu vực về mặt tổ chức do Bộ trưởng Bộ Tư pháp đảm nhiệm có sự phối hợp chặt chẽ với Bộ trưởng Bộ quốc phòng và Chánh án Toà án nhân dân tối cao. Tiếp đó, theo Quy chế số 91 - TP/TA ngày 19-01-1994 của Bộ Tư pháp và Toà án nhân dân tối cao về việc quản lý về mặt tổ chức các Toà án nhân dân huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh thì việc quản lý các Toà án cấp huyện được phân cấp, uỷ quyền cho Giám đốc Sở Tư pháp và Chánh án Toà án nhân dân cấp tỉnh.

Như vậy, việc quản lý Thẩm phán được chia xẻ cho nhiều cơ quan quản lý gồm: Chủ tịch nước, Bộ tư pháp và Sở Tư pháp, Bộ Quốc phòng, Toà án nhân dân tối cao và Toà án nhân dân cấp tỉnh.

4.2. Về bổ nhiệm Thẩm phán.

Để giúp Chủ tịch nước trong việc bổ nhiệm Thẩm phán Tòa án nhân dân, ở mỗi cấp đều có Hội đồng tuyển chọn Thẩm phán. Ở Trung ương thành lập Hội đồng tuyển chọn Thẩm phán nhân dân tối cao, Thẩm phán Tòa án quân sự Trung ương và Hội đồng tuyển chọn Thẩm phán Tòa án nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, Thẩm phán Tòa án quân sự quân khu và tương đương, Thẩm phán Tòa án quân sự khu vực; Ở cấp tỉnh thành lập Hội đồng tuyển chọn Thẩm phán Tòa án nhân dân huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh. Thành phần, chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của Hội đồng tuyển chọn Thẩm phán Tòa án nhân dân các cấp được quy định tại Điều 21, 22, 23 Pháp lệnh về Thẩm phán và Hội thẩm Toà án nhân dân và Thông tư số 05/TTLN Liên ngành Toà án nhân dân tối cao - Bộ Tư pháp về việc hướng dẫn thực hiện một số quy định của Pháp lệnh về Thẩm phán và Hội thẩm Tòa án nhân dân.

Có thể tóm tắt quy trình bổ nhiệm Thẩm phán theo pháp luật hiện hành như sau:

- Thẩm phán cấp huyện, thì Ban cán sự Đảng Sở Tư pháp, Tòa án nhân dân tỉnh cùng Huyện ủy, thống nhất danh sách, hồ sơ đề nghị trình Hội đồng tuyển chọn cấp huyện. Đối với Thẩm phán cấp tỉnh Ban cán sự Đảng Bộ Tư pháp, Tòa án nhân dân tối cao cùng Tỉnh ủy, Thành ủy thống nhất danh sách hồ sơ trình Hội đồng tuyển chọn cấp tỉnh.

- Hội đồng tuyển chọn Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao; Hội đồng tuyển chọn Thẩm phán cấp tỉnh, trên cơ sở tiêu chuẩn của Thẩm phán, xét chọn người có đủ năng lực, trình độ đề nghị Chủ tịch nước bổ nhiệm Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao, Thẩm phán Tòa án nhân dân cấp tỉnh, Thẩm phán Tòa án quân sự quân khu và tương đương, Thẩm phán Tòa án quân sự khu vực.

- Đối với Thẩm phán Tòa án nhân dân cấp huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh do Hội đồng tuyển chọn Thẩm phán cấp huyện xét chọn, đề nghị Bộ trưởng Bộ Tư pháp thống nhất với Chánh án Tòa án nhân dân tối cao trình Chủ tịch nước bổ nhiệm.

- Chủ tịch nước xem xét đề nghị, trên cơ sở đó ra quyết định bổ nhiệm thẩm phán.

4.3. Miễn nhiệm và cách chức Thẩm phán.

Việc miễn nhiệm, cách chức Thẩm phán do Chủ tịch nước quyết định và cũng phải qua một trình tự, thủ tục giống như trình tự, thủ tục bổ nhiệm Thẩm phán.

4.4. Thuyên chuyển công tác của Thẩm phán

Việc thuyên chuyển Thẩm phán từ Tòa án nhân dân này đến Tòa án nhân dân khác cùng cấp do Bộ trưởng Bộ Tư pháp thực hiện sau khi thống nhất với Chánh án Tòa án nhân dân tối cao. Cụ thể như sau:

- Đối với việc thuyên chuyển Thẩm phán từ tỉnh này đến tỉnh khác, trước khi Bộ trưởng Bộ Tư pháp ra quyết định thì cần có ý kiến của cấp ủy Đảng nơi Thẩm phán đang công tác và sẽ đến công tác. Trên cơ sở đó Chánh án Tòa án nhân dân tỉnh đề nghị Bộ trưởng Bộ Tư pháp ra quyết định.

- Đối với việc thuyên chuyển Thẩm phán từ huyện này đến huyện khác trong cùng một tỉnh thì cần phải có ý kiến của cấp ủy đảng nơi Thẩm phán sẽ đến công tác, trước khi Bộ trưởng Bộ Tư pháp ra quyết định. Trên cơ sở đó, Giám đốc Sở Tư pháp tỉnh thống nhất với Chánh án Toà án nhân dân tỉnh đề nghị Bộ trưởng Bộ Tư pháp ra quyết định.

- Đối với việc thuyên chuyển Thẩm phán từ huyện này đến huyện khác (không cùng một tỉnh) thì trước khi Bộ trưởng Bộ Tư pháp ra quyết định thì cần phải có ý kiến thống nhất của cấp ủy Đảng, Giám đốc Sở Tư pháp và Chánh án Toà án nhân dân tỉnh nơi Thẩm phán đang công tác và nơi Thẩm phán sẽ chuyển đến.

4.5. Về đào tạo Thẩm phán.

Theo pháp luật hiện hành thì Bộ trưởng Bộ Tư pháp trao đổi ý kiến với Chánh án Toà án nhân dân tối cao quyết định quy hoạch cán bộ, kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ cho đội ngũ Thẩm phán Toà án nhân dân địa phương, Bộ Tư pháp trao đổi ý kiến với Bộ trưởng Bộ Quốc phòng và Chánh án Toà án nhân dân tối cao quyết định kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ cho đội ngũ Thẩm phán Toà án quân sự quân khu và tương đương, Toà án nhân dân khu vực (Điều 4, Điều 8 Quy chế phối hợp... Ban hành theo Nghị quyết số 46 - NQ/UBTVQH9 ngày 29-9-1994).

Trên thực tế công tác đào tạo Thẩm phán và đào tạo lại, bồi dưỡng, nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ... do Bộ Tư pháp đảm nhận mà trực tiếp là Trường đào tạo các chức danh tư pháp thuộc Bộ Tư pháp.

4.6. Về khen thưởng, kỷ luật Thẩm phán.

Pháp luật hiện hành chưa có một quy định cụ thể nào về các hình thức, trình tự, thủ tục khen thưởng và kỷ luật đối với Thẩm phán. Do vậy hình thức, trình tự, thủ tục khen thưởng và kỷ luật Thẩm phán được thực hiện theo quy định chung của pháp luật về cán bộ và công chức. Riêng hình thức kỷ luật cách chức Thẩm phán được thực hiện theo một quy trình khác so với việc cách chức các công chức khác.

4.7. Chế độ chính sách đối với Thẩm phán

Chế độ chính sách đối với Thẩm phán theo pháp luật hiện hành gồm: chế độ tiền lương, phụ cấp, trang phục. Chế độ chính sách này do Uỷ ban thường vụ quốc hội quy định.

5. Các biện pháp bảo đảm cho Thẩm phán

Pháp luật hiện hành chưa có một quy định cụ thể nào về các biện pháp bảo đảm đối với Thẩm phán.

V. THỰC TRẠNG ĐỘI NGŨ THẨM PHÁN Ở VIỆT NAM

Theo Báo cáo của Toà án nhân dân tối cao và Bộ Tư pháp tại kỳ họp thứ 10 Quốc hội khoá X, thì tính đến ngày 15/10/2001 cả nước có 3479 Thẩm phán, trong đó có: 97 Thẩm phán Toà án nhân dân tối cao và Toà án quân sự trung ương; 926 Thẩm phán cấp tỉnh; 2339 Thẩm phán cấp huyện; 67 Thẩm pháp Toà án quân sự cấp quân khu và 50 Thẩm phán Toà án quân sự cấp khu vực.

Các Hội đồng tuyển chọn Thẩm phán đã thực hiện khá nghiêm túc các quy định của Pháp lệnh về Thẩm phán và Hội thẩm Toà án nhân dân, đặc biệt là các quy định về tiêu chuẩn Thẩm phán. Các Toà án nhân dân cấp tỉnh và các sở Tư pháp đã phối hợp chặt chẽ trong việc chuẩn bị nhân sự, bảo đảm sự lãnh đạo của cấp Uỷ Đảng ở địa phương. Do đó, số người được tuyển chọn, bổ nhiệm làm Thẩm phán đều bảo đảm về tiêu chuẩn chuyên môn và phẩm chất chính trị, đạo đức.

Liên tục từ năm 2000 cho đến nay, việc rà soát, phân loại đánh giá chất lượng Thẩm phán luôn gắn với yêu cầu của công tác xây dựng và chỉnh đốn Đảng theo Nghị quyết Trung ương 6 lần 2 (khoá VIII). Trong năm 2000, 2001 nhiều lượt Thẩm phán, Thư ký toà án được cử đi học các lớp lý luận, chính trị, các lớp bồi dưỡng, tập huấn nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ. Đến nay, trình độ và năng lực của Thẩm phán Toà án nhân dân địa phương có trình độ đại học luật hoặc tương đương chiếm 86%. Trong số Thư ký Toà án cấp huyện thì trên 90% có trình độ đại học luật, trong đó có số lượng lớn đã và đang được đào tạo tại Trường Đào tạo các chức danh tư pháp^{^[5]}.

Nhìn chung trình độ chuyên môn của Thẩm phán ngày càng được nâng lên về cơ bản thì không còn tình trạng "nợ" tiêu chuẩn, năng lực xét xử được nâng lên một bước cơ bản so với nhiệm kỳ trước, 92% số Thẩm phánToà án nhân dân địa phương đã được tái bổ nhiệm.

VI. NHỮNG VƯỚNG MẮC, HẠN CHẾ TRONG CÁC QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VỀ THẨM PHÁN VÀ HOẠT ĐỘNG THỰC TẾ CỦA THẨM PHÁN

1. Những vướng mắc hạn chế của hệ thống pháp luật

1.1. Các quy định về Thẩm phán còn nằm rải rái trong nhiều văn bản pháp luật với hiệu lực pháp lý khác nhau, lĩnh vực điều chỉnh khác nhau... Đây là điều bất lợi cho việc xác định địa vị pháp lý của Thẩm phán cũng như trong việc thực thi quyền và nghĩa vụ của Thẩm phán. Cụ thể là các quy định về Thẩm phán được quy định tại: Hiến pháp 1992; Bộ luật Tố tụng hình sự, Bộ luật dân sự, Luật tổ chức Toà án nhân dân 1992; Luật sửa đổi bổ sung một số điều của Luật tổ chức Toà án nhân dân 1995; Pháp lệnh về tổ chức Toà án quân sự 1993; Pháp lệnh về Thẩm phán và Hội thẩm Toà án nhân dân 1993; các Pháp lệnh về thủ tục giải quyết các vụ án dân sự, lao động, kinh tế, hành chính; và rất nhiều văn bản dưới luật khác...

1.2. So sánh pháp luật thực định với các vấn đề lý luận đặt ra, có nhiều vấn đề thuộc về chế định Thẩm phán chưa được pháp luật Việt Nam quy định hoặc quy định không cụ thể, không rõ ràng và khó thực hiện. Cụ thể là:

- Chúng ta chưa có một quy định nào về các biện pháp bảo vệ đối với Thẩm phán khi xét xử những vụ án lớn, những vụ án phức tạp...

- Chưa có những văn bản quy định cụ thể về những việc Thẩm phán không được làm, những tiêu chuẩn đạo đức, xã hội và hành vi giao tiếp, ứng xử cần thiết đối với mỗi Thẩm phán...

- Mặc dù cũng đã quy định về trách nhiệm bồi thường thiệt hại do cơ quan tiến hành tố tụng gây ra, nhưng những quy định này còn rất chung chung, khó thực hiện. Chẳng hạn như: các văn bản này chưa có quy định về việc xác định cơ quan tiến hành tố tụng nào (Toà án, Viện kiểm sát, cơ quan điều tra, cơ quan thi hành án) có trách nhiệm giải quyết việc bồi thường thiệt hại trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án; chưa có quy định cụ thể về trường hợp được bồi thường thiệt hại về vật chất và tinh thần; chưa quy định cụ thể về cách thức xác định thiệt hại và mức bồi thường...

- Pháp luật chúng ta chưa có những quy định cụ thể về trang phục, giao tiếp hàng ngày của Thẩm phán.

- Cách giao tiếp, ứng xử, xưng hô tại phiên toà thế nào cho phù hợp cũng là một vấn đề đáng bàn^{^[6]}.

1.3. Các quy định của pháp luật về Thẩm phán vẫn còn nhiều chồng chéo hoặc không phù hợp với thực tế. Chẳng hạn:

- Các quy định của Luật tổ chức Toà án nhân dân về thẩm quyền bổ nhiệm, cách chức Thẩm phán của Chủ tịch nước vừa trái với Hiến pháp 1992 vừa không phù hợp với tình hình thực tế. Điều 38 Luật tổ chức Toà án nhân dân quy định “Phó Chánh án và Thẩm phán Toà án nhân dân tối cao, Chánh án, Phó Chánh án, Thẩm phán Toà án nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương, huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh và các Toà án quân sự do Chủ tịch nước bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức”. Trong khi đó, khoản 8 Điều 103 Hiến pháp 1992 chỉ quy định, Chủ tịch nước có thẩm quyền “Bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức Phó Chánh án, Thẩm phán Toà án nhân dân tối cao, Phó Viện trưởng, Kiểm sát viên Viện kiểm sát nhân dân tối cao”.

- Các quy định về thẩm quyền quản lý Toà án nhân dân địa phương tại Điều 16 Luật tổ chức Toà án nhân dân và Pháp lệnh tổ chức Toà án quân sự không phù hợp với tình hình thực tiễn do pháp luật không xác định được cơ chế "phối hợp" giữa Bộ Tư pháp với Toà án nhân dân tối cao và Bộ quốc phòng;

- Theo quy định hiện nay, thủ tục thuyên chuyển thẩm phán rất phức tạp, qua nhiều công đoạn trung gian;

- Các quy định về hệ thống thang, bảng lương không cân đối, ngay trong hệ thống thang, bảng lương, mặt khác lại không phù hợp với nhiệm vụ nặng nề của Thẩm phán so với hệ thống thang, bảng lương của các công chức khác và không phù hợp với sự biến động của tình hình kinh tế xã hội....

2. Những vướng mắc, hạn chế trong việc tổ chức thực hiện

2.1. Về đội ngũ Thẩm phán

Mặc dù số lượng và chất lượng Thẩm phán được nâng lên một bước cơ bản so với nhiệm kỳ trước, nhưng so với yêu cầu của thực tế thì thực trạng đội ngũ Thẩm phán hiện nay vẫn còn thiếu về số lượng, có nhiền hạn chế về chất lượng.

- Theo Báo cáo của Bộ Tư pháp tại kỳ họp thứ 10 Quốc hội khoá X, so với biên chế được phân bổ thì cả nước còn thiếu 589 Thẩm phán. Trong đó, thiếu 130 Thẩm phán cấp tỉnh, thiếu 436 Thẩm phán huyện, đặc biệt có Toà án cấp huyện chỉ có 1 Thẩm phán. Thẩm phán toà án quân sự cấp quân khu và khu vực còn thiếu 23 Thẩm phán. Việc thiếu Thẩm phán mang tính cục bộ ở một số địa phương như các đơn vị hành chính mới chia tách, một số địa phương vùng sâu, vùng xa, hải đảo... Tình trạng thiếu nhiều Thẩm phán cấp huyện ở những địa phương này có nguyên nhân là do điều kiện địa lý xa xôi, khó khăn nhiều mặt. Mặt khác, chế độ chính sách, chế độ tuyển dụng, điều chuyển, đãi ngộ cán bộ từ miền xuôi lên hỗ trợ cho các vùng này chưa thoả đáng. Một số sinh viên tốt nghiệp đại học luật không tha thiết xin vào làm việc tại các Toà án, nhất là các đại phương vùng sâu, vùng xa. Trong tương lai, nếu tăng thẩm quyền cho Toà án nhân dân cấp huyện thì tình trạng thiếu Thẩm phán càng trở bức xúc.

- Về chất lượng Thẩm phán cũng còn nhiều điều đáng bàn. Bên cạnh những Thẩm phán có trình độ chuyên môn tốt, bản lĩnh chính trị vững vàng, phẩm chất đạo đức trong sạch vẫn còn có những Thẩm phán yếu về chuyên môn nghiệp vụ, có biểu hiện tham nhũng, tiêu cực... Cũng theo các Báo cáo của Bộ Tư pháp, Toà án nhân dân tối cao thì năm 1999 có 55 cán bộ Toà án bị kỷ luật, năm 2000 có 40 người, năm 2001 có 38 người. Trong đó có nhiều Thẩm phán giữ cương vị là Chánh án, phó chánh án Toà án nhân dân cấp tỉnh, cấp...

Ngoài ra chất lượng Thẩm phán hiện nay không đều, nhiều Thẩm phán lâu năm nhưng lại chưa qua đào tạo cơ bản, số mới được bổ nhiệm tuy đã được đào tạo cơ bản về luật nhưng lại chưa được đào tạo về nghề Thẩm phán và ít có kinh nghiệm.

2.2. Về chất lượng xét xử.

Nhìn chung chất lượng xét xử trong thời gian qua đã được nâng lên một bước cơ bản. Tuy nhiên, bên cạnh đó vẫn còn nhiều vụ việc mà dư luận và các phương tiện thông tin đại chúng phán ánh là chưa khách quan, chưa xét xử đúng pháp luật, hoặc phải qua xét xử sơ thẩm, phúc thẩm, giám đốc thẩm, tái thẩm nhiều lần gây phiền hà cho nhân dân, làm giảm uy tín của ngành Toà án. Qua phân tính và tổng hợp các số liệu trong các Báo cáo của Toà án nhân dân tối cao và Bộ Tư pháp cho thấy tỷ lệ sửa án, huỷ án án cũng còn ở mức độ đáng lưu ý, đặc biệt là Toà án nhân dân cấp huyện.

2.3. Về vấn đề bổ nhiệm Thẩm phán

Thẩm phán do Chủ tịch nước bổ nhiệm trên cơ sở đề nghị của Hội đồng tuyển chọn. Thực tế cho thấy có một số vấn đề chưa hợp lý là:

- Về thẩm quyền bổ nhiệm, thì tất cả các Thẩm phán đều do Chủ tịch nước bổ nhiệm (trừ Chánh án Toà án nhân dân tối cao do Quốc hội bầu). Một mặt, do số lượng Thẩm phán cần bổ nhiệm quá nhiều (hiện nay có 3479 Thẩm phán), mặt khác, Chủ tịch nước với tư cách là nguyên thủ quốc gia với rất nhiều việc quan trọng, nên việc bổ nhiệm như hiện nay khó tránh khỏi tính hình thức.

- Về Thành phần Hội đồng tuyển chọn, thì với quy định như hiện nay chưa phù hợp. Trong Hội đồng tuyển chọn có Hội luật gia là thành viên của Hội đồng tuyển chọn Thẩm phán, nhưng công tác của Hội luật gia lại ít liên quan đến công tác Tòa án. Trong khi đó, các Thẩm phán có kinh nghiệm, cấp Uỷ Đảng của địa phương lại không có trong thành phần của Hội đồng tuyển chọn Thẩm phán.

- Do thủ tục xem xét, trình duyệt hoặc xử lý các vướng mắc về mặt thủ tục đối với các hồ sơ tuyển chọn Thẩm phán còn rườm rà, nên việc xử lý trên thực tế còn chậm, dẫn đến việc bổ nhiệm đối với một số trường hợp còn mất nhiều thời gian. Bên cạnh đó, việc quy hoặc, tạo nguồn Thẩm phán kế cận và việc giữ gìn đoàn kết nội bộ ở một số toà án địa phương làm chưa tốt. Một số Toà án cấp tỉnh và Sở Tư pháp làm chưa tốt Quy chế phối hợp nên việc chuẩn bị nhân sự còn bị động, lúng túng hoặc để xảy ra tình trạng tố cáo, khiếu nại.

2.4. Về thuyên chuyển, điều động Thẩm phán

Theo quy định hiện nay, để điều chuyển Thẩm phán từ Tòa án nhân dân nơi này đến Tòa án nhân dân nơi khác ít nhất cần 10 con dấu đối với Thẩm phán Tòa án nhân dân cấp huyện; cần phải có 6 con dấu đối với Thẩm phán Toà án nhân dân cấp tỉnh. Trên thực tế người được thuyên chuyển điều động gặp rất nhiều khó khăn trong cuộc sống như: lương thấp, phải xa gia đình, bị san sẻ về thu nhập, nếu chuyển cả gia đình cùng đến nơi công tác mới thì vấn đề về nhà ở, công việc làm, việc học tập của vợ chồng và các con như thế nào?...

VII. MỘT SỐ GIẢI PHÁP TRƯỚC MẮT NHẰM HOÀN THIỆN CÁC QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT HIỆN HÀNH VỀ CHẾ ĐỊNH THẨM PHÁN

1. Về công tác xây dựng pháp luật

1.1. Trước mắt cần xây dựng Quy chế đạo đức Thẩm phán trình cơ quan có thẩm quyền xem xét, ban hành. Trong Quy chế này cần quy định rõ về danh dự Thẩm phán, tiêu chuẩn đạo đức của người Thẩm phán. Tiêu chuẩn đó cần được quy định rõ ràng, phù hợp với vị trí, trọng trách cao cả của nghề thẩm phán trong xã hội và phải được công bố công khai để nhân dân tham gia giám sát, để tự mỗi một cán bộ cân nhắc và quyết định trước khi bước vào nghề thẩm phán.

1.2. Nghiên cứu sửa đổi, bổ sung các văn bản hướng dẫn về thủ tục, trình tự quy trình, hồ sơ bổ nhiệm thẩm phán theo hướng đơn giản, thuận tiện mà vẫn chặt chẽ đảm bảo tính nhanh nhạy của công tác tổ chức cán bộ và đáp ứng được yêu cầu xét xử.

1.3. Khẩn trương ban hành Quy chế hoạt động của các Toà án địa phương nhằm tăng cường trách nhiệm của Thẩm phán và cơ quan quản lý trong việc theo dõi, giám sát, kiểm tra và giáo dục Thẩm phán. Có chế độ bắt buộc tự học tập để nâng cao trình độ, rèn luyện, tu dưỡng đạo đức của Thẩm phán.

1.4. Nghiên cứu ban hành các văn bản quy định cụ thể trách nhiệm của từng cơ quan tiến hành tố tụng, từng cá nhân (trong đó có Thẩm phán) trong việc bồi thường thiệt hại do người có thẩm quyền của cơ quan tiến hành tố tụng gây ra. Trong đó, xác định rõ:

· Xác định rõ cơ quan có trách nhiệm giải quyết việc bồi thường theo các giai đoạn tố tụng.

· Xác định rõ các trường hợp được bồi thường thiệt hại.

· Về bồi thường các thiệt hại về vật chất: quy định cụ thể căn cứ, tiêu chí xác định mức bồi thường đối với thiệt hại về tài sản, thu nhập thực tế bị mất...

· Về bồi thường các thiệt hại về tinh thần: cần quy định trình tự giải quyết bồi thường cụ thể, đơn giản và hiệu quả, bảo đảm công khai và bình đẳng theo nguyên tắc: cơ quan có trách nhiệm giải quyết bồi thường (bên bồi thường) chỉ ra quyết định bồi thường sau khi bên bồi thường và bên được bồi thường thống nhất ý kiến về mức bồi thường.

· Thủ tục tố tụng đặc biệt: cần quy định thủ tục rút gon và không nhất thiết phải mở phiên toà khi Toà án giải quyết các yêu cầu bồi thường do hành vi gây thiệt hại trong hoạt động tố tụng hình sự gây ra.

· Nguồn kinh phí bồi thường thiệt hại: kinh phí bồi thường thiệt hại đã được quy định sử dụng từ ngân sách Nhà nước, tuy nhiên cần có cơ chế phù hợp trong quản lý sử dụng để chủ động kinh phí chi trả kịp thời cho người được bồi thường.

2. Về tiêu chuẩn Thẩm phán

Tiêu chuẩn để bổ nhiệm Thẩm phán trước mắt cần phải quy định bổ sung một số vấn đề :

2.1. Cần bổ sung thêm tiêu chuẩn chính trị của Thẩm phán. Người được bổ nhiệm làm Thẩm phán phải có tiêu chuẩn lý luận chính trị trung cấp trở lên.

2.2. Sửa đổi lại quy định về tiêu chuẩn chuyên môn của Thẩm phán.

Hiện nay, chúng ta không còn trường Cao đẳng Toà án, mặt khác do yêu cầu của thực tiễn đòi hỏi ngày càng cao, nêu cần quy định rõ trong pháp luật: người được bổ nhiệm làm Thẩm phán phải có bằng tốt nghiệp đại học luật trở lên. Ngoài ra các khái niệm "có trình độ Đại học Luật" (Điều 16, 17 và 18 Pháp lệnh Thẩm phán và Hội thẩm Toà án nhân dân) là không chính xác, mà cần thay bằng khái niệm "có bằng tốt nghiệp Đại học Luật".

a) Cần bổ sung thêm tiêu chuẩn về nghề nghiệp của Thẩm phán. Người được bổ nhiệm làm Thẩm phán phải có bằng tốt nghiệp của trường Đào tạo Thẩm phán.

b) Sửa đổi lại quy định về thời gian công tác pháp luật của Thẩm phán.

c) Cần quy định cụ thể tiêu chuẩn năng lực xét xử của Thẩm phán.

d) Tiêu chuẩn về hình dáng (ngoại hình) của Thẩm phán trước hết phải đàng hoàng, chững chạc. Theo chúng tôi pháp luật cần quy định cụ thể một số vấn đề như: chiều cao tối thiểu, không có dị hình trên khuôn mặt.

đ) Về tác phong và giao tiếp của Thẩm phán.

· Cần phải có trang phục đặc thù.

· Tác phong phải chững chạc, đường hoàng.

· Thẩm phán phải biết sử dụng ngôn ngữ phù hợp với từng loại phiên toà và từng đối tượng giao tiếp.

Những chuẩn mực giao tiếp có tính văn hoá của Thẩm phán tại phiên toà cần được quy định thành những nguyên tắc chung để làm căn cứ tiêu chuẩn bổ nhiệm thẩm phán.

3. Về quyền và nghĩa vụ của Thẩm phán

Các quy định về quyền hạn và trách nhiệm của Thẩm phán trong pháp luật hiện hành còn nhiều vấn đề bỏ ngỏ hoặc quy định chưa rõ ràng như: vấn đề Thẩm phán có được tham gia các giao dịch kinh tế, dân sự, thương mại với đương sự không? Trách nhiệm bồi thường thiệt hại của Thẩm phán và những người tiến hành tố tụng khác trong trường hợp xét xử oan sai... Do vậy, trong thời gian tới pháp luật cũng cần quy định cụ thể những vấn đề này.

Ngoài ra, Hội nghị lần thứ 7 của Liên Hợp Quốc tổ chức tại thành phố Milan (Italia) từ ngày 26/8 đến 6/9/1985 đã đưa ra bản "các nguyên tắc cơ bản của độc lập xét xử đối với các cơ quan Tòa án trong việc đấu tranh và phòng ngừa tội phạm". Văn bản này quy định những nguyên tắc sau đây:

· Không được can thiệp bất hợp pháp và không đúng thẩm quyền vào quá trình xét xử và thông qua bản án;

· Nguyên tắc độc lập của cơ quan Tòa án, cho phép cơ quan Tòa án có quyền đòi hỏi sự xét xử công minh, chính nghĩa và bảo đảm quyền lợi của các bên;

· Mỗi Nhà nước thành viên có nghĩa vụ bảo đảm cho các cơ quan Tòa án các phương tiện cần thiết để thực hiện tốt công việc của mình;

· Trên cơ sở tuyên truyền chung về quyền con người; các thành viên của cơ quan Tòa án cũng như mọi công dân khác cần sử dụng quyền tự do ngôn luận, tín ngưỡng, hội họp... Thẩm phán cần phải nghiêm chỉnh nhằm bảo đảm sự kính trọng đối với chức vụ của mình và bảo đảm sự vô tư và độc lập của các cơ quan Tòa án;

· Những cá nhân được tuyển chọn vào chức vụ Thẩm phán cần phải có những phẩm chất đạo đức cao cả và được đào tạo tốt trong lĩnh vực pháp luật. Bất kỳ sự tuyển chọn Thẩm phán nào cũng phải bảo đảm hợp pháp và không có sự phân biệt chủng tộc, màu da, dân tộc, tín ngưỡng, thành phần xã hội, tài sản... và Thẩm phán phải là công dân chính nước đó;

· Nhiệm kỳ Thẩm phán, việc bảo đảm độc lập của Thẩm phán, an ninh, lương bổng, điều kiện làm việc, chế độ nghỉ hưu... cần phải được quy định trong pháp luật;

· Thẩm phán phải được bảo đảm các mặt suốt nhiệm kỳ công tác cho đến lúc nghỉ hưu hoặc hết thời hạn nhiệm kỳ;

· Thẩm phán có thể phải tạm nghỉ công việc hoặc bị nghỉ hẳn nếu như không có khả năng thực hiện nghĩa vụ của người Thẩm phán hoặc đạo đức của Thẩm phán không xứng đáng với chức vụ của họ.

Như vậy, việc tuân thủ nguyên tắc nêu trên là cần thiết. Theo chúng tôi, trong điều kiện mới pháp luật của chúng ta cần phải hòa nhập với những tinh hoa của pháp luật trên thế giới và vì vậy cần phải sớm nghiên cứu và thể chế hóa đưa vào pháp luật của chúng ta những nguyên tắc nêu trên.

4. Về công tác quản lý Thẩm phán.

4.1. Về phân định thẩm quyền quản lý Thẩm phán Toà án nhân dân địa phương.

Pháp luật quy định Bộ trưởng Bộ Tư pháp phải phối hợp, trong đó có nhiều vấn đề phải thống nhất với Chánh án Toà án nhân dân tối cao trong việc quản lý các Toà án địa phương về mặt tổ chức là chưa hợp lý (trong đó có quản lý Thẩm phán). Bởi lẽ, một mặt quyền hạn và trách nhiệm của Bộ trưởng Bộ Tư pháp trong lĩnh vực công tác này bị hạn chế, ràng buộc bởi vai trò ý kiến của Chánh án Toà án nhân dân tối cao, do đó, rất khó phát huy được tính chủ động, sáng tạo và trách nhiệm trong công tác của Bộ trưởng Bộ Tư pháp. Mặt khác, Toà án nhân dân tối cao là cơ quan xét xử, không phải là chủ thể quản lý hành chính Nhà nước, nhưng theo quy định của pháp luật và trên thực tế lại hoạt động giống như một đồng chủ thể quản lý đối với các Toà án địa phương là vừa trái với nguyên tắc phân công, phân nhiệm trong tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước, vừa ảnh hưởng tới nguyên tắc hiến định “độc lập xét xử” trong tổ chức và hoạt động của các Toà án.

Do đó, việc phối hợp trong công tác quản lý Toà án địa phương về mặt tổ chức cần được xem xét lại nhằm bảo đảm hiệu quả của công tác quản lý và hiệu quả, chất lượng của công tác xét xử theo hướng không nên quy định quy chế “phối hợp” thành quy phạm pháp luật bắt buộc phải tuân theo, mà chỉ nên xem nó như là một lề lối, cách thức làm việc rất bình thường của các cơ quan Tư pháp.

4.2. Về bổ nhiệm Thẩm phán.

· Trong quy trình bổ nhiệm Thẩm phán, cần có quy định Thẩm phán phải được phát triển từ Thẩm phán cấp huyện. Quy định con đường phát triển như vậy của Thẩm phán không những góp phần nâng cao nghiệp vụ, uy tín mà còn là điều kiện thuận lợi cho việc điều chuyển Thẩm phán từ nơi thừa sang nơi thiếu.

· Hiện nay việc bổ nhiệm thẩm phán các cấp đều do Chủ tịch nước thực hiện, công việc quá nhiều dễ dẫn đến tình trạng hình thức. Nhiều ý kiến đề nghị nên phân cấp trong việc bổ nhiệm thẩm phán, có thể thực hiện như trước đây, Chủ tịch nước bổ nhiệm thẩm phán cấp tỉnh trở lên, Bộ trưởng Bộ Tư pháp bổ nhiệm thẩm phán cấp huyện.

· Với thành phần Hội đồng tuyển chọn bổ nhiệm Thẩm phán như hiện nay là chưa phù hợp, theo chúng tôi cần quy định có thêm đại diện cơ quan tổ chức Đảng - Chính quyền và một số Thẩm phán có kinh nghiệm. Mặt khác, pháp luật không cần quy định Hội luật gia là một thành viên của Hội đồng tuyển chọn Thẩm phán vì công tác Hội luật gia không liên quan nhiều đến công tác Tòa án.

· Theo quy định của pháp luật hiện hành, thì trong quyết định bổ nhiệm Thẩm phán luôn gắn liền với địa giới hành chính cụ thể. Điều này đã làm hạn chế đến việc điều động bố trí, sắp xếp cán bộ. Để đảm bảo tính năng động, nhanh nhạy trong công tác điều phối cán bộ, đề nghị không nên bổ nhiệm Thẩm phán gắn với tên địa giới hành chính mà bổ nhiệm theo cấp Tòa án như: Thẩm phán Tòa án cấp huyện hay Thẩm phán Tòa án cấp tỉnh, còn việc bố trí, sắp xếp Thẩm phán về địa phương nào nên phân cấp cho các cơ quan quản lý.

· Hiện nay, chưa có quy định về việc nhận chức và tuyên thệ của Thẩm phán, do vậy mỗi địa phương tổ chức lễ trao quyết định với những hình thức rất khác nhau. Theo chúng tôi cần có quy định về nhậm chức và tuyên thệ đối với Thẩm phán. Điều này không chỉ thể hiện sự long trọng mà còn để mỗi Thẩm phán khi được trao trọng trách cao qúy ý thức được trách nhiệm vinh dự và nặng nề của người Thẩm phán mà luôn ghi nhớ và thực hiện.

· Theo quy định của Pháp lệnh về Thẩm phán và Hội thẩm Toà án nhân dân thì nhiệm kỳ của Thẩm phán là 5 năm, thời gian được tính kể từ ngày Chủ tịch nước ký quyết định bổ nhiệm. Trong điều kiện hiện nay, việc quy định nhiệm kỳ với thời hạn 5 năm vẫn có thể thực hiện được. Nhưng trong tương lai liệu thời hạn này có hợp lý không? Hiện nay nhiều nước trên thế giới đã thực hiện chế định bổ nhiệm Thẩm phán suốt đời. Điều này xuất phát từ đặc thù nghề nghiệp của Thẩm phán.

4.3. Về thuyên chuyển, điều động Thẩm phán

Theo quy định hiện nay, để điều chuyển Thẩm phán từ gặp nhiều khó khăn về thủ tục. Hơn nữa, người được thuyên chuyển, điều động gặp rất nhiều khó khăn trong cuộc sống. Do vậy, trước hết về thủ tục điều động cần gọn hơn và nên giao cho cơ quan quản lý có thẩm quyền trực tiếp giải quyết. Mặt khác, cần có sự cải tiến về lương đối với Thẩm phán, có chế độ ưu đãi trợ cấp về kinh tế cũng như tạo điều kiện về nhà ở đối với Thẩm phán.

4.4. Về miễn nhiệm thẩm phán.

Theo quy định hiện hành thì trong mọi trường hợp miễn nhiệm Thẩm phán đều phải có đơn tự nguyện của Thẩm phán, theo chúng tôi chỉ nên quy định trong trường hợp Thẩm phán xin miễn nhiệm vì lý do sức khỏe, hoặc do năng lực kém hoặc vì hợp lý hóa gia đình xin chuyển công tác thì cần có đơn xin miễn nhiệm, còn đối với các trường hợp do yêu cầu của công tác, tổ chức cần chuyển công tác thì không cần có đơn xin miễn nhiệm.

4.5. Về chế độ, chính sách đối với Thẩm phán

Theo chế độ tiền lương hiện nay, thì chỉ có hệ số mức lương của ngạch thẩm phán tỉnh và thẩm phán tối cao là cao hơn một chút so với ngạch lương hành chính tương ứng, còn hệ số mức lương của ngạch thẩm phán huyện là quá thấp và còn có khoảng cách khá xa với ngạch lương thẩm phán tỉnh, đề nghị các cấp có thẩm quyền cần sớm nghiên cứu xếp lại cho phù hợp.

4.6. Về khen thưởng và kỷ luật Thẩm phán

· Việc khen thưởng thẩm phán hiện nay được áp dụng chung như đối với công chức, viên chức hành chính khác, nhưng do đặc thù của nghề xét xử có thể nghiên cứu những hình thức thi đua khen thưởng theo nhiệm kỳ thẩm phán hoặc theo chức danh nghề nghiệp như thẩm phán ưu tú, thẩm phán nhân dân.

· Theo quy định hiện nay, Chủ tịch nước quyết định cách chức Thẩm phán khi có vi phạm. Mức độ kỷ luật buộc thôi việc Thẩm phán chưa quy định thuộc thẩm quyền của cơ quan nào. Trong trường hợp này thường phải qua khâu cách chức sau đó cơ quan quản lý sẽ thực hiện theo thẩm quyền. Do vậy, chúng tôi đề nghị nên quy định thẩm quyền xem xét quyết định các hình thức kỷ luật đối với Thẩm phán theo hướng cơ quan quản lý phối hợp với các cơ quan hữu quan xem xét và trình Chủ tịch nước quyết định hình thức kỷ luật phù hợp. Quy định như vậy sẽ bảo đảm được tính nghiêm minh của pháp luật đồng thời cũng đảm bảo chu trình quản lý cán bộ.

VIII. MỘT SỐ GIẢI PHÁP CƠ BẢN NHẰM HOÀN THIỆN CHẾ ĐỊNH PHÁP LUẬT VỀ THẨM PHÁN

1. Ban hành Quy chế Thẩm phán.

Qua việc nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn pháp luật Việt Nam cũng như thực tiễn thi hành pháp luật, chúng tôi thấy pháp luận cần phải điều chỉnh đầy đủ các vấn đề thuộc chế định Thẩm phán đó là: các quy định về quản lý Thẩm phán, về tiêu chuẩn thẩm phán, về địa vị pháp lý của Thẩm phán về các điều kiện đảm bảo cho Thẩm phán hoạt động... trong một văn bản pháp lý có hiệu lực cao. Việc quy định này, một mặt bảo đảm được tính thống nhất, đầy đủ của pháp luật về chế định Thẩm phán, mặt khác sẽ tạo điều kiện để Thẩm phán thực hiện tốt nhiệm vụ được giao, cũng như tạo điều kiện thuận lợi cho các cơ quan nhà nước, nhân dân giám sát hoạt động của Thẩm phán.

Theo pháp luật hiện hành thì đã có Pháp lệnh Thẩm phán và Hội thẩm Toà án nhân dân 1993. Thẩm phán và Hội thẩm nhân dân đều là thành viên của Hội đồng xét xử, khi xét xử Hội thẩm ngang quyền với Thẩm phán, độc lập và chỉ tuân theo pháp luật. Do vậy, pháp luật quy định các quyền và nghĩa vụ cơ bản của Thẩm phán và Hội thẩm nhân dân trong cùng một văn bản pháp luật là khá hợp lý. Mặt khác, theo Pháp lệnh này thì các nguyên tắc cơ bản trong việc tuyển chọn, bổ nhiệm Thẩm phán, quyền và nghĩa vụ của Thẩm phán về cơ bản là hợp lý.

Do đó, việc ban hành một văn bản mới phải đạt được mục đích là:

- Cụ thể hoá các quy định về Thẩm phán trong Pháp lệnh Thẩm phán và Hội thẩm Toà án nhân dân;

- Tập hợp các quy định về Thẩm phán nằm rải rác trong các văn bản pháp luật hiện hành.

- Loại bỏ các quy định pháp luật không thống nhất về Thẩm pháp; sửa đổi, bổ sung các quy định hiện hành về Thẩm pháp nhằm xác định rõ địa vị pháp lý của Thẩm phán trong một văn bản thống nhất.

- Quy định được đầy đủ quyền và nghĩa vụ của không chỉ Thẩm phán Toà án nhân dân địa phương mà cả Thẩm phán Toà án nhân dân tối cao, Thẩm phán Toà án quân sự trung ương, Toà án quân sự quân khu và khu vực.

Với mục đích như vậy thì văn bản phù hợp nhất để ban hành là Quy chế và được ban hành kèm theo Nghị quyết của Uỷ ban thường vụ Quốc hội.

Hiện nay, theo Luật ban hành văn bản quy pháp pháp luật 1997 thì không có hình thức Quy chế. Nhưng trên thực tế, Quy chế trong hệ thống pháp luật Việt Nam là một văn bản phái sinh được ban hành kèm theo một hình thức văn bản nhất định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Do vậy, việc Uỷ ban thường vụ Quốc hội ban hành Quy chế Thẩm pháp là điều phù hợp với lý luận và thực tiễn.

2. Phạm vi điều chỉnh và nội dung của Quy chế Thẩm phán

Xác định phạm vi điều chỉnh của Quy chế thẩm phán cũng là một vấn đề phức tạp. Nó được xem xét từ các góc độ khác nhau.

· Từ mức độ điều chỉnh, Quy chế Thẩm phán được ban hành để điều chỉnh hai nhóm quan hệ sau:

- Các quan hệ mà các văn bản pháp luật đã ban hành chưa điều chỉnh;

- Các quan hệ mà đã được các văn bản pháp luật điều chỉnh chung cho cán bộ, công chức nhưng nay cần cụ thể hoá đối với Thẩm phán.

· Từ góc độ các lĩnh vực xã hội mà Thẩm phán tham gia, Quy chế thẩm phán điều chỉnh các nhóm quan hệ xã hội:

- Các quan hệ liên quan đến hoạt động tố tụng. Trong lĩnh vực này, Quy chế thẩm phán có thể được coi như là “Quy chế chuyên môn” của Thẩm phán;

- Các quan hệ xã hội tuy không liên quan trực tiếp đến hoạt động nghiệp vụ chuyên môn nhưng ảnh hưởng đến hình ảnh người Thẩm phán trong con mắt của công dân, ảnh hưởng đến tính trang nghiêm, uy tín của Thẩm phán nói riêng và Toà án nói chung.

· Từ góc độ tính chất điều chỉnh, Quy chế thẩm phán có thể bao gồm các quy phạm cấm và các quy phạm cho phép. Bởi vì, nội dung của Quy chế liên quan đến cả quyền lợi và nghĩa vụ của Thẩm phán.

Như vậy, phạm vi điều chỉnh của Quy chế thẩm phán bao gồm các lĩnh vực cụ thể sau:

- Thứ nhất, các quan hệ trong các lĩnh vực kinh tế, dân sự, xã hội.

- Thứ hai, các quan hệ trong lĩnh vực quan hệ hành chính.

- Thứ ba, trong các quan hệ tố tụng và nghiệp vụ để đảm bảo tính chính xác, khách quan của hoạt động xét xử;

- Thứ tư, các quan hệ trong lĩnh vực đạo đức, trong giao tiếp và xử sự hàng ngày và trong hoạt động thực hiện nhiệm vụ.

- Thứ năm, Quy chế thẩm phán cũng cần có các quy định cụ thể về những quyền lợi mà người Thẩm phán được hưởng.

XI. NHỮNG KIẾN NGHỊ VỀ XÂY DỰNG CƠ CHẾ BẢO ĐẢM THỰC HIỆN QUY CHẾ THẨM PHÁN

1. Rà soát, sửa đổi, bổ sung, ban hành mới các quy định của pháp luật liên quan đến Thẩm phán trong các lĩnh vực: như pháp luật hình sự, dân sự, tố tụng, pháp luật về tổ chức Toà án... nhằm tạo khung pháp lý đồng bộ về chế định thẩm phán.

2. Hoàn thiện công tác đào tạo Thẩm phán

Đào tạo nghề nghiệp cho các chức danh tư pháp và đặc biệt là đào tạo nghề nghiệp cho Thẩm phán là một công việc rất cần thiết và rất quan trọng. Tuy vậy, công tác đào tạo nghề chỉ mới dừng lại ở những bước triển khai ban đầu có tính chất thử nghiệm và tìm tòi, do đó để hoàn thiện công tác đào tạo thẩm phán cần không ngừng thực hiện:

- Sửa đổi chương trình đào tạo

- Cải tiến phương pháp giảng dạy.

- Xây dựng hồ sơ tài liệu, giáo trình phục vụ giảng dạy và học tập.

3. Xây dựng các biện pháp bảo vệ Thẩm phán

Từ việc phân tích trên đây, chúng tôi cho rằng trước mắt cần nghiên cứu một số biện pháp cần thiết và có khả năng thực hiện sau:

3.1. Biện pháp an ninh.

Gọi là biện pháp an ninh bởi biện pháp này được áp dụng với mục đích bảo toàn tính mạng và sức khoẻ, tài sản cho Thẩm phán.

Biện pháp an ninh được áp dụng khi có căn cứ cụ thể chứng tỏ có sự đe doạ tính mạng, sức khoẻ, tài sản của Thẩm phán. Cụ thể:

- Khi có yêu cầu của Thẩm phán;

- Khi có yêu cầu của lãnh đạo Toà án;

- Khi cơ quan có thẩm quyền nhận được thông tin và có căn cứ chính xác về việc đe doạ tính mạng, sức khoẻ, tài sản của Thẩm phán.

Tuỳ thuộc vào từng hoàn cảnh cụ thể, biện pháp an ninh có thể áp dụng bằng nhiều hình thức, mà cụ thể có thể là:

· Tạm thời chuyển đến nơi an toàn.

· Trang bị các phương tiện bảo vệ tính mạng và tài sản của Thẩm phán tại tư gia.

· Thay đổi một số đăng ký như số điện thoại, số xe máy, xe ô tô.

· Trang bị vũ khí tự vệ.

· Cấm tiết lộ các thông tin về sơ yếu lý lịch của Thẩm phán.

· Một biện pháp khác có thể áp dụng là việc thay đổi nơi làm việc, thay đổi nơi ở của Thẩm phán.

· Thay đổi giấy tờ tuỳ thân của Thẩm phán.

3.2. Biện pháp về mặt xã hội

Nếu các biện pháp an ninh chủ yếu là mang tính phòng ngừa thì các biện pháp xã hội chủ yếu lại mang tính giải quyết hậu quả. Trong trường hợp tính mạng sức khoẻ của Thẩm phán bị xâm phạm, thì cũng cần có những cơ chế nhất định để đảm bảo cho Thẩm phán hoặc những người thân thích của Thẩm phán được bảo đảm về mặt vật chất.

Tuỳ thuộc vào đối tượng bị xâm hại và mức độ thiệt hại thực tế, tuỳ vào từng trường hợp cụ thể mà áp dụng các biện pháp có tính xã hội.

Chúng tôi cho rằng, các biện pháp có tính xã hội cần nghiên cứu ở đây là những quy định về bồi thường thiệt hại cho Thẩm phán. Vì vậy, nên chăng cần quy định bảo hiểm sức khoẻ, tính mạng của Thẩm phán là bắt buộc. Quy định này nhằm đảm bảo trong trương hợp tính mạng, sức khoẻ của Thẩm phán bị xâm hại thì cơ quan bảo hiểm có trách nhiệm thanh toán các khoản tiền bảo hiểm theo những nguyên tắc nhất định. Những trường hợp Thẩm phán được bồi thường vật chất bao gồm:

- Thẩm phán bị thương tích.

- Thẩm phán bị chết.

- Tài sản của Thẩm phán bị hư hỏng.

3.3. Biện pháp pháp lý

Các quy định của chế tài hình sự hiện hành đã góp phần vào việc bảo vệ Thẩm phán có hiệu quả. Tuy nhiên, với tình hình tội phạm ngày càng diễn biến phức tạp, thì tính rủi ro của nghề Thẩm phán càng cao. Vì vậy, cần nghiên cứu đến việc sửa đổi các quy định trên theo hướng xử lý nghiêm các hành vi xâm phạm tính mạng, sức khoẻ của Thẩm phán.

Có thể sửa đổi theo hướng coi các hành vi xâm phạm tính mạng, sức khoẻ của Thẩm phán là tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự hoặc quy định thêm một số điều luật mới tương ứng với các hành vi nói trên.

4. Các kiến nghị về chế độ, chính sách đối với Thẩm phán Tòa án nhân dân địa phương

4.1. Tiếp tục nghiên cứu và thiết kế thang bảng lương riêng đối với ngạch Thẩm phán cho phù hợp, đặc biệt là ngạch Thẩm phán cấp huyện. Rút ngắn khoảng cách giữa hệ số lương của Thẩm phán cấp huyện so với cấp tỉnh.

4.2. Thiết kế lại ngạch lương Thư ký theo hướng tiêu chuẩn thư ký Tòa án:

4.3. Quy định phụ cấp lương vượt khung đối với trường hợp đã hưởng hệ số lương tối đa.

4.4. Có chế độ chính sách ưu đãi để thu hút động viên những người đến nhận công tác ở vùng sâu, vùng xa, vùng miền núi.

4.5. Ngoài chế độ bồi dưỡng theo Quyết định số 06/2001/QĐ-TTg ngày 10/01/2001 của Thủ tướng Chính phủ về chế độ bồi dưỡng đối với một số chức danh tư pháp thì các quy định khác về chế độ phụ cấp và bồi dưỡng phiên toà dành cho Thẩm phán (như Thông tư 184/TT-LB ngày 12/3/1996 của Ban Tổ chức cán bộ chính phủ - Bộ Tư pháp - Bộ Tài chính về chế độ bồi dưỡng phiên toà đối với thẩm phán, thư ký phiên toà, kiểm sát viên, cảnh sát bảo vệ, cảnh sát dẫn giải bị cáo đến phiên toà) được ban hành đã lâu không phù hợp với biến động giá cả hiện nay (khi mức lương tối thiểu là 120.000 đồng; hiên nay lương tối thiểu là 210.000 đồng, tăng 1,75 lần so với trước). Do vậy đề nghị tăng mức bồi dưỡng phụ cấp xét xử và đơn giá đối với việc cấp kinh phí may sắm trang phục đối vớ cán bộ Tòa án nhân dân địa phương.

4.6. Trong chứng minh thư của Thẩm phán và Hội thẩm nhân dân, chúng tôi đề nghị ghi rõ: “Khi thi hành nhiệm vụ, Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân được ưu tiên qua lại cầu phà trên các tuyến giao thông công cộng. Nghiêm cấm mọi hành vi cản trợ Thẩm phán, Hội thẩm thực hiện nhiệm vụ”.

[1] Điển hình là một số vụ án được báo chí và dư luận phản ánh nhiều, như: vụ Nguyễn Duy Minh ở Lâm đồng (năm 1997), vụ Bùi Minh Hải ở Đồng Nai (năm 1999), vụ Dương Thị Nga ở Hà Nội (năm 2000), vụ Chu Quang Hưng ở TP Hồ Chí Minh (năm 2000)...

[2] Theo báo cáo của Bộ Tư pháp trong 3 năm 1999 - 2001, các cơ quan chức năng đã xử lý kỷ luật 129 cán bộ toà án, trong đó có người là Chánh án, phó Chánh án, Thẩm phán các toà án nhân dân địa phương sa xút về phẩm chất đạo đức, làm sai lệch hồ sơ, ra bản án, quyết định trái pháp luật, thiếu khách quan, nhận hối lộ, nếp sống buông thả, gây mất đoàn kết nội bộ...

[3] Các Nghị quyết của Trung ương Đảng 1996-1999 – NXB Chính trị Quốc gia 2000, trang116, 117.

[4] Văn kiện Đại hội Đảng IX, Mục IX “Đẩy mạnh cải cách tổ chức và hoạt động của Nhà nước, phát huy dân chủ, tăng cường pháp chế”.

[5] Theo Báo cáo của Bộ Tư pháp tại kỳ họp thứ 10 Quốc hội khoá X ngày 5 tháng 11 năm 2001.

[6] Xem thêm Trần Quốc Phú: Văn hoá pháp đình -Người bảo vệ công lý, số 21 (tr.20-21), 22 (tr. 17-18).

Đề tài - Đề án

Luận án - luận văn

Đặc san thông tin KHPL

Tài liệu hội thảo khoa học

Bài trích tạp chí

Sách

Tài liệu xem nhiều nhất

CƠ SỞ DỮ LIỆU TƯ LIỆU TÀI LIỆU KHOA HỌC PHÁP LÝ