Cơ sở lý luận và thực tiễn tăng cường năng lực xét xử của Toà án cấp huyện ở Việt Nam

I. KHÁI NIỆM VỀ NĂNG LỰC XÉT XỬ CỦA TÒA ÁN CẤP HUYỆN

1. Khái niệm về năng lực xét xử của Tòa án cấp huyện

Năng lực là một thuật ngữ được dùng trong nhiều lĩnh vực hoạt động của con người, theo nghĩa tiếng việt thì năng lực là “khả năng, điều kiện chủ quan hoặc tự nhiên sẵn có để thực hiện một hoạt động nào đó..”[1] Như vậy, năng lực thể hiện ở bốn yếu tố: (i) Hoặc là khả năng để thực hiện một hoạt động nào đó; (ii) Hoặc là điều kiện khách quan để thực hiện một hoạt động nào đó; (iii) Hoặc là chủ quan để thực hiện một hoạt động nào đó; (iv) Hoặc là vừa khả năng, vừa điều kiện để thực hiện một hoạt động nào đó.

ĐỀ TÀI

CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN TĂNG CƯỜNG

NĂNG LỰC XÉT XỬ CỦA TOÀ ÁN NHÂN DÂN CẤP HUYỆN

Khái niệm năng lực chung nêu trên có thể vận dụng để xác định khái niệm năng lực xét xử của Toà án. Năng lực xét xử của Tòa án là khái niệm pháp lý mang tính xã hội cao, sử dụng thường xuyên trong công tác tổ chức của cơ quan xét xử và nhiều văn bản pháp luật. Tuy nhiên, trong các văn bản quy phạm pháp luật, cũng như trong thực tiễn nghiên cứu khoa học pháp lý chưa có một khái niệm chuẩn về năng lực xét xử nói chung, cũng như năng lực xét xử của Tòa án cấp huyện nói riêng.

Theo đề tài, năng lực xét xử của Tòa án nói chung chính là khả năng thực hiện và hoàn thành nhiệm vụ, chức năng xét xử của mình, trên cơ sở các điều kiện, yếu tố khách quan và chủ quan, tạo thành sức mạnh thực thi thẩm quyền xét xử theo quy định của pháp luật. Còn năng lực xét xử của Tòa án cấp huyện là khả năng của thẩm phán, hội thẩm nhân dân và các điều kiện khách quan khác để hoàn thành chức năng xét xử và đảm bảo chất lượng cao các vụ án thuộc thẩm quyền của Toà án.

Năng lực xét xử của Tòa án nhân dân cấp huyện được cấu thành bởi các yếu tố và điều kiện khác nhau, trong đó cơ bản là:

- Cơ cấu tổ chức bộ máy xét xử của Tòa án cấp huyện;

- Trình độ đào tạo, năng lực chuyên môn của cán bộ, công chức Tòa án trong đó vai trò nòng cốt là thẩm phán Tòa án cấp huyện;

- Kỹ năng, trình độ nghiệp vụ xét xử của thẩm phán, hội thẩm và thư ký Tòa án cấp huyện;

- Trình độ lý luận chính trị, phẩm chất đạo đức nghề nghiệp của cán bộ, thẩm phán Tòa án cấp huyện;

- Sự phối hợp có hiệu quả giữa Tòa án cấp huyện với cơ quan tiến hành tố tụng và các cơ quan bổ trợ tư pháp khác;

- Các điều kiện về cơ sở vật chất, kỹ thuật cần và đủ để đảm bảo cho hoạt động xét xử của Tòa án cấp huyện có hiệu quả;

- Cơ chế pháp lý ảnh hưởng đến năng lực xét xử của Toà án cấp huyện.

2. Quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về nâng cao năng lực xét xử và tăng Thẩm quyền xét xử của Tòa án cấp huyện

Tòa án nhân dân cấp huyện được tổ chức và hoạt động theo sự phân chia địa giới hành chính. Mỗi đơn vị hành chính cấp huyện đều có Tòa án cấp huyện. Về tổ chức bộ máy của Tòa án cấp huyện, Điều 32, Luật tổ chức Tòa án nhân dân năm 2002 quy định: Tòa án nhân dân cấp huyện có Chánh án, một hoặc hai Phó Chánh án, thẩm phán hội thẩm nhân dân, thư ký toà án. Trong ba năm gần đây, trung bình mỗi năm Tòa án cấp huyện xét xử khoảng 118.300 vụ án các loại chiếm 72% tổng số các vụ án trong cả nước.

Với tình hình thực tế về cơ cấu tổ chức, biên chế và số lượng vụ án đã giải quyết, chúng ta có thể khẳng định rằng, Tòa án cấp huyện là một “mắt xích” vô cùng quan trọng trong hệ thống các cơ quan toà án, đã đóng góp một phần quan trọng hoàn thành chức năng xét xử mà Hiến pháp và Pháp luật giao cho, góp phần đảm bảo an ninh trật tự, an toàn xã hội, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa. Chính vì vậy, Đảng và Nhà nước ta luôn luôn quan tâm đến việc kiện toàn, đổi mới tổ chức, nâng cao năng lực xét xử và mở rộng thẩm quyền xét xử cho Tòa án cấp huyện. Song vấn đề đặt ra là khi xem xét và nghiên cứu các quan điểm của Đảng và Nhà nước về nâng cao năng lực xét xử của Tòa án cấp huyện phải đặt trong yêu cầu đổi mới tổ chức và hoạt động của ngành Tòa án nói chung theo tinh thần cải cách tư pháp hiện nay.

Sự nghiệp đổi mới tổ chức và hoạt động của các cơ quan tư pháp nói chung và cơ quan Tòa án nói riêng được quan tâm nhấn mạnh từ Hội nghị lần thứ 8 Ban chấp hành Trung ương Đảng khoá VII ngày 23/01/1995. Trước đó trong các văn kiện và Nghị quyết các hội nghị Ban chấp hành Trung ương Đảng khoá VI chủ yếu định hướng đổi mới về kinh tế, giữ vững ổn định chính trị, chưa đề cập đến đổi mới các cơ quan tư pháp.

Nghị quyết hội nghị lần thứ 8 Ban chấp hành Trung ương Đảng khoá VII về “Tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam, trung tâm là cải cách nền hành chính” đã nên lên 9 vấn đề trong đó có 3 vấn đề liên quan đến Toà án. Đó là:

- Cán bộ nhân viên ngành tư pháp phải nêu gương chấp hành nghiêm chỉnh pháp luật, tích cực chống quan liêu, tham nhũng trong xã hội và ngay trong các cơ quan tư pháp.

- Về tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân trên cơ sở kiện toàn tổ chức và cán bộ, nghiên cứu tăng thẩm quyền xét xử cho Tòa án nhân dân cấp huyện, theo hướng việc xét xử sơ thẩm được thực hiện chủ yếu ở Tòa án cấp này. Tòa án cấp tỉnh chủ yếu xét xử phúc thẩm. Tòa án nhân dân tối cao chủ yếu xét xử giám đốc thẩm, tổng kết kinh nghiệm xét xử, hướng dẫn các Tòa án địa phương thực hiện xét xử thống nhất theo pháp luật. Hạn chế việc xét xử sơ thẩm đồng thời chung thẩm. Nghiên cứu thành lập các toà chuyên môn.

- Tổng kết thực tiễn công tác quản lý Tòa án địa phương, xác định rõ trách nhiệm và quan hệ phối hợp trong việc quản lý các Tòa án địa phương về tổ chức cán bộ. Đẩy mạnh việc xét xử, giải quyết kháng cáo và các khiếu nại, tố cáo về công tác xét xử, bảo đảm công bằng và nghiêm minh.

Nghị quyết Hội nghị trung ương 3 khoá VIII mục IV về cải cách tư pháp khẳng định:

- Tòa án nhân dân thực hiện nguyên tắc hai cấp xét xử. Bỏ thủ tục xét xử sơ chung thẩm của Tòa án nhân dân tối cao và Tòa án quân sự trung ương. Nghiên cứu áp dụng thủ tục rút gọn để xét xử một số vụ án đơn giản, rõ ràng.

- Tòa án nhân dân tối cao tập trung vào công tác tổng kết xét xử, hướng dẫn các Tòa án áp dụng pháp luật thống nhất và làm tốt chức năng giám đốc xét xử. Đổi mới thủ tục giám đốc thẩm để bảo đảm việc xét xử vừa đúng đắn vừa nhanh chóng.

- Nghiên cứu phân cấp thẩm quyền bổ nhiệm thẩm phán Tòa án cấp tỉnh và Tòa án cấp huyện; đồng thời căn cứ vào tình hình đội ngũ cán bộ hiện nay mà điều chỉnh tiêu chuẩn chọn cho phù hợp để kịp thời bổ sung thẩm phán cho Tòa án cấp huyện và cấp tỉnh.

Đến Nghị quyết đại hội đại biểu lần thứ IX của Đảng chỉ rõ: “cải cách tổ chức, nâng cao chất lượng và hoạt động của cơ quan tư pháp, nâng cao tinh thần trách nhiệm của các cơ quan tư pháp và cán bộ tư pháp trong công tác điều tra, bắt, giam, giữ, truy tố, xét xử, thi hành án không để xẩy ra trường hợp oan sai... sắp xếp lại hệ thống Tòa án nhân dân, phân định lại hợp lý thẩm quyền của Tòa án các cấp. Tăng cường đội ngũ thẩm phán và hội thẩm nhân dân cả về số lượng và chất lượng”. Gần đây, Bộ Chính trị Ban chấp hành Trung ương Đảng tiếp tục ra Nghị quyết số 08 ngày 02/01/2002 về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới đã nhấn mạnh yêu cầu công cuộc cải cách tư pháp hiện nay và khẳng định các quan điểm chỉ đạo của Đảng về đổi mới tổ chức và hoạt động của cơ quan Tòa án trong đó có Tòa án cấp huyện.

Như vậy, các Chỉ thị, Nghị quyết của Đảng trong những năm vừa qua về đổi mới tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân đều khẳng định vấn đề cần thiết khách quan phải nâng cao năng lực, trình độ, phẩm chất, đạo đức của đội ngũ thẩm phán Tòa án cấp huyện và xu hướng tất yếu là tăng thẩm quyền xét xử cho Tòa án cấp huyện.

3. Cơ sở lý luận và mối quan hệ giữa tăng cường năng lực xét xử với việc tăng thẩm quyền của Tòa án cấp huyện

Trong hệ thống Tòa án, phân định thẩm quyền xét xử của mỗi cấp đối với từng loại việc đòi hỏi các nhà lập pháp phải nghiên cứu xem xét năng lực xét xử cụ thể, như khi xác định thẩm quyền xét xử của Tòa án cấp huyện đối với các vụ án hình sự, dân sự, hôn nhân và gia đình, hành chính, kinh tế, lao động đòi hỏi phải nghiên cứu khả năng, điều kiện của thẩm phán xét xử được những loại nào, phạm vi đến đâu để đảm bảo cho hoạt động xét xử có chất lượng và hiệu quả. Ở nước ta quy định về thẩm quyền xét xử của Tòa án cấp huyện trong luật tố tụng thường dựa vào các yếu tố sau:

- Tính nghiêm trọng, phức tạp của loại án;

- Hình thức tổ chức nhà nước và cách tổ chức thực hiện quyền lực nhà nước ở cấp huyện;

- Năng lực xét xử của đội ngũ thẩm phán và năng lực của những người tiến hành tố tụng khác ở cấp huyện;

- Tính kinh tế, tính hiệu quả và điều kiện đảm bảo công tác xét xử của Tòa án cấp huyện.

Theo nhận thức thống nhất hiện nay thì năng lực xét xử và thẩm quyền xét xử của Tòa án cấp huyện có mối quan hệ biện chứng và tác động qua lại lẫn nhau và được thể hiện cơ bản trên hai mặt sau:

- Sự tác động của năng lực xét xử đến việc xác định thẩm quyền xét xử của Tòa án cấp huyện trong luật tố tụng.

- Năng lực xét xử của Tòa án cấp huyện là một trong những căn cứ quan trọng nhất để các nhà làm luật xem xét, nghiên cứu, đánh giá khi quy định thẩm quyền xét xử.

Năng lực xét xử bao gồm các yếu tố cấu thành như trên luôn luôn thay đổi theo chiều hướng ngày một nâng cao. Tuy nhiên, trong các yếu tố cấu thành có yếu tố thay đổi nhanh chóng, có yếu tố thay đổi chậm hơn nhưng tất cả các yếu tố đó phải thay đổi và nằm trong sự thay đổi và phát triển của xã hội. Mặt khác, căn cứ để xác định thẩm quyền xét xử, đặc biệt là tính chất nghiêm trọng, phức tạp của các loại án cũng thay đổi theo chiều hướng ngày càng tinh vi, phức tạp hơn về phương thức, thủ đoạn vi phạm, tội phạm. Song sự thay đổi này chậm hơn so với thay đổi của năng lực xét xử.

Trong công cuộc cải cách hiện nay, xu thế chung (và tất yếu) là việc nghiên cứu, mở rộng thẩm quyền xét xử cho Tòa án cấp huyện theo tinh thần Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khoá VII nhằm mục đích giải phóng gánh nặng cho Tòa án cấp tỉnh và Tòa án nhân dân tối cao để các Tòa án này tập trung thực hiện tốt công tác xét xử giám đốc thẩm, tái thẩm và hướng dẫn đường lối xét xử là chủ yếu. Vì vậy, vấn đề đặt ra trong đổi mới tổ chức và hoạt động của ngành Tòa án là vừa phải nâng cao chất lượng xét xử vừa phải từng bước mở rộng thẩm quyền xét xử của Tòa án cấp huyện. Để thực hiện được yêu cầu đó cơ quan Tòa án phải chọn giải pháp là nâng cao năng lực xét xử của Tòa án cấp huyện chứ không thể giữ nguyên thẩm quyền xét xử các vụ án hình sự, dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh tế, lao động và hành chính của Tòa án cấp huyện như quy định hiện nay của pháp luật tố tụng.

- Việc quy định thẩm quyền xét xử của Tòa án cấp huyện trong luật tố tụng đòi hỏi phải có những biện pháp thích hợp để đảm bảo cho Tòa án có đủ năng lực xét xử các vụ án đó.

Như vậy, khi nghiên cứu để quy định thẩm quyền xét xử của Tòa án cấp huyện được xét xử các vụ việc nào các nhà làm luật phải xuất phát từ nhiều căn cứ khác nhau. Các căn cứ đó có thể thống nhất bổ sung cho nhau, nhưng cũng có thể mâu thuẫn với nhau trong sự thống nhất biện chứng. Song trong thực tiễn năng lực xét xử tuy không phải là căn cứ duy nhất nhưng nó có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đòi hỏi nhà làm luật phải quan tâm khi xác định thẩm quyền xét xử của Tòa án cấp huyện.

II. KHÁI QUÁT LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN CỦA TÒA ÁN CẤP HUYỆN

1. Giai đoạn 1945 đến 1959

Ngay sau khi Cách mạng tháng Tám thành công, Nhà nước Việt nam dân chủ cộng hoà đã quan tâm đến công tác xét xử và xây dựng hệ thống toà án. Ngày 13/9/1945 Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ra Sắc lệnh thành lập Tòa án quân sự ở các địa phương khác nhau trong cả nước. Tuy nhiên vì yêu cầu của cách mạng mới chỉ thiết lập các Tòa án quân sự mà chưa tổ chức hệ thống Tòa án các cấp và các Tòa án quân sự cũng chỉ xét xử các vụ án hình sự mà không xét xử các vụ án dân sự.

Ngày 24/01/1946 Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký Sắc lệnh số 13 về tổ chức Tòa án và ngạch thẩm phán. Sắc lệnh này đã phân chia Tòa án xét xử thành hai cấp sơ thẩm và đệ nhị cấp. Tòa án cấp sơ cấp gồm các Tòa án của phủ, quận, châu. Tòa án cấp đệ nhị là gồm các Tòa án tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương.

Để phân biệt thẩm quyền của toà án, Chính phủ đã ra Sắc lệnh số 51 ngày 17/4/1946 ấn định thẩm quyền xét xử của các Toà án. Ngoài ra Sắc lệnh còn quy định "ở các thành phố và thị xã, Bộ trưởng Bộ Tư pháp có thể đặt Tòa án cấp sơ thẩm.

Tuy nhiên, hệ thống Tòa án tư pháp tổ chức theo Sắc lệnh số 13 chỉ tồn tại đến năm 1950. Mặc dù là Tòa án cách mạng nhưng hệ thống và cơ cấu tổ chức về cơ bản vẫn theo thời Pháp. Các cán bộ tư pháp làm việc trong các Tòa án này chủ yếu là những người làm việc trong bộ máy hành chính và tư pháp của chế độ cũ. Trong những năm 50, cuộc kháng chiến đã dành thắng lợi đòi hỏi tiến hành cải cách bộ máy tư pháp, tăng cường tính cách dân chủ, nâng cao vị trí vai trò của Tòa án trong bộ máy nhà nước, đồng thời, đổi mới luật lệ tố tụng đảm bảo xét xử nhanh chóng chính xác. Vì vậy, cuộc cải cách Tòa án nhân dân đầu tiên của nước ta được tiến hành bằng việc Chủ Tịch Hồ Chí Minh ký Sắc lệnh số 85/SL ngày 25/5/1950 về cải cách bộ máy tư pháp và tố tụng. Theo đó, tổ chức “Tòa án sơ cấp này gọi là Tòa án nhân dân cấp huyện, Tòa án đệ nhị cấp nay gọi là Toà án nhân dân cấp tỉnh, Hội đồng phúc án nay gọi là Toà phúc thẩm, phụ thẩm nhân dân nay gọi là hội thẩm nhân dân”. Để xử việc hình và việc hộ, Tòa án cấp huyện và tỉnh gồm một thẩm phán và ba hội thẩm nhân dân, toà phúc thẩm gồm có hai thẩm phán và ba hội thẩm nhân dân. Ở các vùng tạm chiếm, Chính phủ ra Sắc lệnh só 157 ngày 17/11/1950 quy định thành lập Tòa án nhân dân, có Thẩm quyền tương tự Tòa án các cấp ở vùng tự do, song thủ tục xét xử đơn giản hơn.

Thực hiện chủ trương của Ban chấp hành Trung ương Đảng tại Hội nghị lần thứ 4 (tháng 11/1958) Tòa án nhân dân tiếp tục được tăng cường và cải cách thêm một bước. Ngày 29/4/1958 Quốc hội quyết định thành lập Tòa án nhân dân tối cao và Viện công tố nhân dân trung ương, trực thuộc Hội đồng Chính phủ. Đây là một bước quá độ cần thiết, làm cơ sở cho việc xây dựng hệ thống Tòa án nhân dân trong bộ máy nhà nước một năm sau đó.

2. Giai đoạn từ năm 1959 đến năm 1980

Hiến pháp năm 1959 đã thể chế hoá các quan điểm của Nghị quyết Đại hội lần thứ III của Đảng đã đề ra. Ngày 14/7/1960, Quốc hội khoá II, kỳ họp thứ nhất đã thông qua Luật Tổ chức Tòa án nhân dân và ngày 23/3/1961 Uỷ ban thường vụ Quốc hội đã thông qua Pháp lệnh quy định cụ thể về tổ chức Tòa án nhân dân tối cao và tổ chức của Tòa án nhân dân địa phương. Theo đó, Tòa án nhân dân cấp huyện hoặc đơn vị hành chính tương đương gồm có Chánh án và thẩm phán, nếu cần thiết thì có Phó Chánh án và có thẩm quyền:

- Hoà giải những việc tranh chấp về dân sự;

- Phân xử những việc hình sự nhỏ không phải mở phiên toà;

- Sơ thẩm những vụ án dân sự;

- Sơ thẩm những vụ án hình sự có thể phạt từ 2 năm trở xuống.

Ngoài ra, Tòa án cấp huyện còn có nhiệm vụ xây dựng tổ chức tư pháp và hướng dẫn công tác hoà giải ở các xã, phường, thị trấn.

Các chức danh pháp lý thẩm phán và hội thẩm nhân dân do Hội đồng nhân dân cùng cấp bầu ra, thẩm phán có nhiệm kỳ 3 năm còn hội thẩm nhân dân có nhiệm kỳ 2 năm.

Ngoài các quy định trên, theo Luật tổ chức Hội đồng Chính phủ năm 1960, Bộ Tư pháp giải thể. Việc quản lý Tòa án nhân dân địa phương được chuyển giao cho Tòa án nhân dân tối cao. Tổ chức bộ máy làm việc và biên chế cụ thể của các Tòa án nhân dân địa phương các cấp do Chánh án Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn thực hiện.

3. Giai đoạn từ 1980 đến 1992

Ngày 13/12/1980, Quốc hội khoá VI, kỳ họp thứ 7, đã thông qua Hiến pháp 1980. Nhìn chung, các quy định về Tòa án nhân dân trong Hiến pháp 1980 kế thừa và phát triển các quy định của Hiến pháp 1959. Trong đó, hệ thống Tòa án nhân dân gồm Tòa án nhân dân tối cao, Tòa án nhân dân cấp tỉnh, Tòa án nhân dân cấp huyện và các Tòa án Quân sự. Ở Tòa án cấp huyện có Chánh án, một hoặc hai Phó Chánh án, các thẩm phán và hội thẩm nhân dân. Về Thẩm quyền, Tòa án cấp huyện được mở rộng so với trước, Tòa án cấp huyện có thẩm quyền xét xử những tội phạm mà Bộ luật hình sự quy định hình phạt tù từ 7 năm trở xuống trừ các tội đặc biệt nguy hiểm xâm phạm an ninh quốc gia và trừ một số tội khác. Về công tác quản lý Tòa án địa phương thuộc thẩm quyền của Bộ Tư pháp sau khi được tái thành lập năm 1981.

4. Giai đoạn từ 1992 đến nay

Đường lối đổi mới được khởi xướng từ Đại hội lần thứ VI của Đảng năm 1986 và tiếp tục được khẳng định và phát triển trong Nghị quyết Đại hội lần thứ VII của Đảng năm 1991 là cơ sở cho việc ban hành Hiến pháp năm 1992 - Hiến pháp của thời kỳ đổi mới. Sau đó, Quốc hội đã thông qua Luật tổ chức Tòa án nhân dân cụ thể hóa các quy định của Hiến pháp 1992, trong đó, tiếp tục kế thừa và phát triển các quy định của Hiến pháp năm 1980 và Luật tổ chức tòa án nhân dân năm 1981. Tuy nhiên có một số quy định mới phù hợp với sự phát triển của thời kỳ đổi mới:

- Trong tổ chức của Tòa án nhân dân cấp tỉnh được thành lập thêm các Tòa án chuyên trách - Tòa kinh tế, hành chính, lao động để giải quyết các khiếu kiện theo quy định của các Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án hành chính, lao động và kinh tế.

- Thực hiện chế độ bổ nhiệm thẩm phán theo nhiệm kỳ 5 năm thay thế chế độ bầu.

- Bộ Tư pháp tiếp tục quản lý về mặt tổ chức các Tòa án địa phương và được giao nhiệm vụ quản lý công tác thi hành án dân sự, hành chính, kinh tế và lao động.

- Về cơ cấu tổ chức của Tòa án cấp huyện vẫn giữ nguyên như trước đây, không có Uỷ ban thẩm phán và các toà chuyên trách. Về thẩm quyền của Tòa án cấp huyện được giao thêm thẩm quyền giải quyết các vụ án hành chính, kinh tế, lao động.

Tuy nhiên, một số quy định về tổ chức, bộ máy và thẩm quyền xét xử của Tòa án các cấp hiện nay không còn phù hợp với sự phát triển mọi mặt về kinh tế - xã hội và sự hội nhập, hợp tác quốc tế. Chính vì vậy, trong mấy năm gần đây, vấn đề đổi mới tổ chức và hoạt động của Tòa án nói chung cùng với việc mở rộng thẩm quyền xét xử của Tòa án cấp huyện nói riêng đang trở thành mối quan tâm nghiên cứu của các nhà lập pháp. Nghị quyết trung ương 3 khoá VIII và Nghị quyết đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX đều nhấn mạnh vấn đề phân định lại thẩm quyền xét xử của Toà án, mở rộng thẩm quyền xét xử của Tòa án cấp huyện và coi đây như là một nội dung của cải cách tư pháp hiện nay. Mặc dù Hiến pháp sửa đổi, bổ sung và Luật tổ chức Tòa án nhân dân năm 2002 chưa thể hiện những quan điểm trên, nhưng định hướng mở rộng Thẩm quyền xét xử là định hướng đúng và cần được thể chế hoá thành pháp luật trong thời gian tới.

III. THỰC TRẠNG NĂNG LỰC XÉT XỬ CỦA TÒA ÁN CẤP HUYỆN HIỆN NAY

1. Thực trạng năng lực của chủ thể tiến hành hoạt động xét xử

Đánh giá thực trạng đội ngũ cán bộ tư pháp, Nghị quyết số 08-NQ/TW của Bộ Chính trị BCHTW Đảng khoá IX khẳng định: “đội ngũ cán bộ tư pháp còn thiếu về số lượng, yếu về trình độ và năng lực nghiệp vụ, một bộ phận tiêu cực, thiếu trách nhiệm, thiếu bản lĩnh, sa sút về phẩm chất đạo đức làm ảnh hưởng đến kỷ cương pháp luật, giảm hiệu lực của bộ máy nhà nước”. Thực trạng những người làm công tác xét xử Tòa án cấp huyện bên cạnh những người có phẩm chất đạo đức, có trình độ năng lực, có tinh thần trách nhiệm thì vẫn còn có những hạn chế, yếu kém nhất định.

Về trình độ chuyên môn nghiệp vụ của đội ngũ cán bộ Toà án cấp huyện, qua khảo sát thực tiễn cho thấy đã có sự phát triển đáng kể, nhìn chung đạt được tiêu chuẩn cần thiết theo quy định của pháp luật. Tuy vậy, vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu của công tác xét xử đặt ra.

Đối với đội ngũ hội thẩm nhân dân cấp huyện hiện nay, thực trạng về trình độ chuyên môn, nghiệp vụ đáng được quan tâm. Đa số hội thẩm nhân dân không qua đào tạo pháp lý và nghiệp vụ xét xử, song các điều kiện tiêu chuẩn chuyên môn, học vấn của hội thẩm nhân dân chưa được pháp luật quy định cụ thể. Ngành Tòa án cũng chưa có kế hoạch cụ thể trong việc mở lớp bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ cho họ. Thường ngay sau khi bắt đầu nhiệm kỳ mới, Tòa án có tổ chức tập huấn cho hội thẩm nhân dân được bầu, sau đó có tập huấn định kỳ. Song thực tế cho thấy điều kiện tham gia của hội thẩm nhân dân có khó khăn, do đó kết quả thu được rất hạn chế. Chính vì vậy, khi tham gia xét xử hội thẩm nhân dân gặp nhiều khó khăn trong việc phân tích đánh giá chứng cứ và áp dụng pháp luật.

Mặc dù trình độ chuyên môn, nghiệp vụ của thẩm phán và hội thẩm nhân dân có được tăng lên nhưng không đồng đều giữa các vùng, miền, dẫn đến có những nhiệm vụ không thuộc loại phức tạp, nhưng Tòa án cấp huyện vẫn không tự giải quyết được mà phải xin ý kiến của cấp tỉnh. Ngược lại, có Tòa án cấp huyện lại có đội ngũ thẩm phán, hội thẩm nhân dân có trình độ cao và có thể đảm đương được nhiệm vụ xét xử thuộc thẩm quyền của Tòa án cấp trên, nhưng lại chưa được mở rộng thẩm quyền.

Về kỹ năng xét xử tại phiên toà, dù các thẩm phán và hội thẩm làm tốt công tác tổ chức phiên toà, thể hiện được vị trí, tư cách của người đại diện cơ quan quyền lực nhà nước. Song ở một số Tòa án, đặc biệt là các toà vùng sâu, chưa thực hiện tốt công tác này… làm ảnh hưởng đến hiệu quả của hoạt động xét xử.

Tình trạng trên dẫn đến nhiều vụ án, tuy bản án, quyết định của Hội đồng xét xử không sai, nhưng vì tổ chức phiên Toà có nhiều thiếu sót, do đó đã gây ra sự hoài nghi của những người tham gia tố tụng, cũng như những người tham dự phiên toà về tính đúng đắn của bản án, hoặc quyết định của Hội đồng xét xử. Nguyên nhân, một phần là do các thẩm phán và hội thẩm nhân dân không được đào tạo một cách cơ bản về kỹ năng xét xử tại phiên toà, công tác kiểm tra, tổ chức tổng kết rút kinh nghiệm để chỉ đạo kịp thời khắc phục các thiếu sót đó của Tòa án cấp trên chưa thực hiện được. Mặt khác, nguyên nhân trên còn xuất phát từ việc pháp luật tố tụng còn có những bất cập, tồn tại cần nghiên cứu hoàn thiện.

2. Cơ cấu, tổ chức của Tòa án cấp huyện

a)Tổ chức, bộ máy của Tòa án cấp huyện

Theo quy định của pháp luật, tòa án cấp huyện gồm Chánh án, một hoặc hai Phó Chánh án, các thẩm phán, hội thẩm nhân dân, thư ký Toà án và có thẩm quyền sơ thẩm. Do cơ cấu của Tòa án cấp huyện không có toà chuyên trách, nên các thẩm phán được phân công chuyên xét xử về hình sự, dân sự, hôn nhân và gia đình, hành chính, kinh tế, lao động dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Chánh án hoặc Phó Chánh án. Cơ cấu này phù hợp với những Tòa án cấp huyện nơi có số lượng xét xử hàng năm thấp, nhưng đối với những Tòa án quận thì gặp nhiều khó khăn trong công tác quản lý.

Cũng giống như các cơ quan hành chính khác, bộ phận văn phòng tuy không tham gia trực tiếp vào công tác xét xử, nhưng đối với ngành Tòa án nó có ảnh hưởng đến công tác xét xử. Song thực tế hiện nay do biên chế có hạn, do đó ở cấp huyện thường kiêm nhiệm các công việc văn thư, lưu trữ, đánh máy, thủ quỹ, bảo vệ, tạp vụ; đối với các đơn vị ít biên chế thì công tác văn phòng do thủ quỹ đảm nhiệm. Đây cũng là vấn đề cần quan tâm, đặc biệt là các Tòa án của các quận thuộc các thành phố lớn trực thuộc trung ương.

b) Về tổ chức lao động

Hiện nay, trong Tòa án cấp huyện có những mối quan hệ tổ chức lao động sau:

- Quan hệ giữa Chánh án và thẩm phán, tồn tại hai mối quan hệ - quan hệ hành chính giữa Thủ trưởng và công chức cấp dưới và quan hệ tố tụng giữa thẩm phán và thẩm phán khi trong một hội đồng xét xử.

- Quan hệ giữa thẩm phán và hội thẩm nhân dân - quan hệ phối hợp làm việc giữa một thẩm phán chuyên môn với người đại điện cho ý chí nguyện vọng của nhân dân tham gia vào hoạt động xét xử.

- Quan hệ giữa thẩm phán và thư ký toà án - quan hệ cùng phối hợp để giải quyết công việc theo trách nhiệm của mỗi người.

Như vậy, để đảm bảo cho hoạt động của Tòa án cấp huyện có hiệu quả vấn đề cần thiết là phải có quy chế làm việc phân công trách nhiệm rõ ràng, làm rõ các mối quan hệ hành chính và tố tụng trong nội bộ toà án.

3. Các yếu tố vật chất ảnh hưởng đến năng lực xét xử của Tòa án cấp huyện

a) Thực trạng cơ sở vật chất của Tòa án cấp huyện

Vấn đề cơ sở vật chất, kỹ thuật và điều kiện làm việc của các cơ quan tư pháp, đặc biệt là cấp huyện trong những năm vừa qua còn gặp nhiều khó khăn và có ảnh hưởng nhất định đến năng lực xét xử. Qua khảo sát và nghiên cứu tình hình cơ sở vật chất kỹ thuật trang thiết bị của Tòa án cấp huyện đặc biệt là ở vùng sâu, vùng xa trong những năm vừa qua cho thấy cơ sở vật chất và điều kiện làm việc của Toà án cấp huyện nhiều nơi trụ sở còn chật chội, phương tiện làm việc vừa thiếu vừa lạc hậu, chính sách đối với cán bộ tư pháp chưa tương xứng với nhiệm vụ và trách nhiệm được giao.

Về trang thiết bị và phương tiện làm việc, trong thời gian qua, các Tòa án cấp huyện đã được trang bị một số phương tiện làm việc thiết yếu, song nhìn chung, trang thiết bị của các Tòa án cấp huyện hiện nay vừa thiếu vừa lạc hậu, chậm được đổi mới đặc biệt là ở những vùng sâu, vùng xa.

Với cơ sở vật chất như hiện nay, thì các Tòa án cấp huyện không đủ điều kiện để đảm bảo hiệu quả của hoạt động xét xử cũng như phục vụ nhiệm vụ tăng thẩm quyền trong tương lai.

b) Các yếu tố vật chất đảm bảo cho các chủ thể tiến hành hoạt động xét xử

Ngoài chế độ chính sách chung, thì cũng cần một chế độ chính sách riêng thích hợp đối với thẩm phán. Tuy nhiên, hiện hành những chế độ đó thực sự còn quá khiêm tốn đối với những người làm công tác xét xử.

- Về chế độ lương: Từ năm 1993, Nhà nước thực hiện chế độ tiền lương mới, hệ thống thang bảng lương của công chức nói chung cũng như của thẩm phán Tòa án các cấp nói riêng có sự thay đổi căn bản. Về lý thuyết thì lương của thẩm phán cao hơn ngạch lương hành chính tương đương, nhưng điều này chỉ đúng với thẩm phán cấp tỉnh, thẩm phán Tối cao, còn lương của thẩm phán cấp huyện so với chuyên viên thì chỉ bằng hoặc chênh lệch không đáng kể, trong khi đó để trở thành thẩm phán thì tiêu chuẩn cũng như các điều kiện, thủ tục bổ nhiệm khó khăn hơn nhiều. Lương của thẩm phán cấp huyện là như vậy, còn lương của thư ký và cán bộ khác của Tòa án cũng như tình trạng chung như công chức Nhà nước nói chung. Đây là một trong những nguyên nhân khiến nhiều năm nay số lượng biên chế Toà án nhân dân địa phương và số lượng thẩm phán không đủ theo số lượng được phân bổ

Hơn nữa, theo quy định của pháp luật, thẩm phán không được tham gia vào các dịch vụ kinh doanh... do vậy, đời sống cán bộ Tòa án càng khó khăn hơn. Một số người không vững vàng đã sa ngã, nhận hối lộ.

- Về chế độ bồi dưỡng phiên tòa đối với thẩm phán. Tuy đã có quy định mức bồi dưỡng phiên tòa áp dụng đối với thẩm phán, thư ký phiên tòa, Kiểm sát viên tham gia phiên tòa, Cảnh sát bảo vệ phiên tòa, Cảnh sát dẫn giải bị can, bị cáo. Song bồi dưỡng này chưa cao, mới chỉ phần nào giải quyết khó khăn về đời sống, động viên, khuyến khích những người trực tiếp tham gia xét xử tại phiên tòa.

4. Thực trạng về sự phối hợp giữa Tòa án nhân dân cấp huyện với các cơ quan tiến hành tố tụng và bổ trợ tư pháp

a) Quan hệ với cơ quan điều tra

Mối quan hệ này chủ yếu tồn tại trong lĩnh vực tố tụng hình sự và chúng có thể chia thành các quan hệ trong tố tụng và quan hệ ngoài tố tụng. Trong tố tụng hình sự quan hệ giữa Tòa án và cơ quan điều tra luôn thông qua một cơ quan trung gian là Viện kiểm sát. Chính vì vậy có thể nói quan hệ giữa cơ quan điều tra và Tòa án trong tố tụng hình sự mặc dù vẫn là quan hệ tố tụng nhưng là quan hệ gián tiếp.

Theo pháp luật tố tụng hình sự, cơ quan điều tra và Toà án chỉ có quan hệ tố tụng trong hai trường hợp: Điều tra vụ án hình sự do Tòa án đã khởi tố và điều tra bổ sung khi có quyết định trả hồ sơ yêu cầu điều tra bổ sung. Trong cả hai trường hợp trên, tích cực và chất lượng điều tra của cơ quan điều tra có ảnh hưởng rất lớn tới chất lượng xét xử cũng như năng lực xét xử của Toà án. Trong qua trình giải quyết các vụ án hình sự, chất lượng điều tra được xem như một bảo đảm quan trọng của chất lượng xét xử. Vì vậy muốn nâng cao năng lực xét xử của Tòa án cấp huyện không thể không nâng cao năng lực điều tra của cơ quan điều tra.

Theo pháp luật tố tụng hình sự hiện nay, Tòa án cấp huyện không tham gia trong giai đoạn điều tra vụ án nhưng là một cơ quan trong khối nội chính Tòa án vẫn có những thông tin về các vụ án đặc biệt là các vụ án điểm, vụ án phức tạp. Để Tòa án nắm được các thông tin về các vụ án ngay trong giai đoạn điều tra, thiết nghĩ cũng cần củng cố mối quan hệ ngoài tố tụng giữa các cơ quan tiến hành tố tụng ngang cấp là toà án, cơ quan điều tra và Viện kiểm sát cấp huyện. Giữa các cơ quan này cần có sự trao đổi thông tin về vụ án, thiết lập chế độ giao ban liên ngành, họp liên ngành đột xuất tạo điều kiện cho từng ngành thực hiện được nhiệm vụ của mình một cách có hiệu quả.

b) Mối quan hệ với Viện kiểm sát cấp huyện và Viện kiểm sát cấp trên

Mối quan hệ này tồn tại trong tất cả các hình thức tố tụng gồm tố tụng hình sự, tố tụng dân sự, tố tụng kinh tế, tố tụng lao động và tố tụng hành chính. Trong bất kì hình thức nào thì mối quan hệ giữa Viện kiểm sát huyện và Tòa án huyện vừa mang tính phối hợp lại vừa mang tính chế ước. Tính phối hợp trong quan hệ giữa hai cơ quan này thể hiện ở chỗ trong phạm vi thẩm quyền của mình, mỗi cơ quan đều thực hiện các hành vi tố tụng khác nhau hướng tới mục đích giải quyết vụ án một cách đúng đắn, khách quan. Tính chế ước trong quan hệ giữa Viện kiểm sát huyện và Tòa án huyện thể hiện ở chỗ Viện kiểm sát thực hiện chức năng kiểm sát việc tuân theo pháp luật của Tòa án trong khi xét xử.

Nghiên cứu mối quan hệ giữa Viện kiểm sát và Tòa án nói chung và quan hệ giữa Viện kiểm sát và Tòa án cấp huyện nói riêng, cho thấy quan hệ phối hợp giữa hai cơ quan này trong tố tụng là rất tốt, nhưng quan hệ chế ước giữa chúng lại là vấn đề cần bàn. Do đó, để tăng cường năng lực xét xử của Tòa án huyện cần thiết phải củng cố hơn nữa mối quan hệ chế ước giữa Viện kiểm sát và Tòa án theo hướng Viện kiểm sát thực hiện đầy đủ chức năng kiểm sát việc tuân theo pháp luật đối với hoạt động điều tra và hoạt động xét xử nhằm ngăn chặn, khắc phục những sai lầm trong khâu điều tra, thu thập chứng cứ về vụ án, xác định Thẩm quyền xét xử, bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của những người tham gia tố tụng và Tòa án phải độc lập trong việc đánh giá các chứng cứ, ra các quyết định khác nhau và ra bản án, không ỉ lại vào các đề nghị, yêu cầu và kết luận của Viện kiểm sát.

c) Quan hệ với Tòa án cấp trên trực tiếp và Tòa án nhân dân tối cao

Trong thực tế giữa các cơ quan này tồn tại hai loại quan hệ: Quan hệ hành chính và quan hệ tố tụng. Quan hệ hành chính giữa Tòa án cấp trên và Tòa án cấp dưới không rộng bằng quan hệ hành chính giữa cấp trên và cấp dưới ở các ngành khác bởi ở đây không có quan hệ mệnh lệnh và quan hệ phục tùng.

Tòa án cấp trên tổng kết công tác xét xử và đề ra đường lối xét xử chứ không được quyền chỉ đạo cấp dưới xét xử theo tội danh, mức án hoặc các quyết định đã định trước. Tuy nhiên, năng lực xét xử của Tòa án huyện phụ thuộc rất nhiều vào các quan điểm, đường lối chỉ đạo công tác xét xử của Tòa án nhân dân tối cao trong các Báo cáo tổng kết hàng năm của ngành, trong các Thông tư hướng dẫn, Nghị quyết của Uỷ ban thẩm phán hoặc Hội đồng thẩm phán.

Pháp luật đều quy định Tòa án cấp trên trực tiếp có thể lấy lên để xét xử các vụ án thuộc thẩm quyền xét xử của Tòa án cấp dưới nếu thấy cần thiết. Chính có quy định này nên hàng năm một số vụ án các loại thuộc thẩm quyền xét xử của Tòa án huyện đã được xét xử ở Tòa án cấp tỉnh. Thực tiễn, xét từ một phía đã khắc phục được tình trạng xét xử không đúng, nhưng xét từ phía khác nó lại làm cho các thẩm phán Tòa án cấp huyện không được "thử sức" trong những việc phức tạp nên càng ngày càng ỉ lại cấp trên hơn và năng lực xét xử không thể nâng cao được. Theo quan điểm của đề tài, Tòa án cấp tỉnh thành phố trực thuộc trung ương chỉ nên lấy lên để xét xử các vụ án thuộc thẩm quyền của Tòa án cấp huyện trong những trường hợp đặc biệt. Mạnh dạn để Tòa án cấp huyện tự lực, độc lập xét xử các vụ án phức tạp đó còn trong trường hợp có sai sót thì Tòa án tỉnh có thể xét xử lại theo trình tự phúc thẩm hoặc giám đốc thẩm của Uỷ ban thẩm phán Tòa án cấp tỉnh trong những bản án này sẽ có giá trị như bài học về chuyên môn nghiệp vụ giúp thẩm phán cấp huyện nói chung và thẩm phán đã xét xử sơ thẩm vụ án nói riêng rất thấm thía và rút kinh nghiệm. Tất cả những việc làm trên rất đơn giản nhưng lại có tác dụng từng bước nâng cao năng lực xét xử của Tòa án huyện trong tương lai.

d) Quan hệ với các cơ quan bổ trợ tư pháp

Trong thời gian qua, sự tham gia của các cơ quan bổ trợ tư pháp trong quá trình giải quyết các vụ án hình sự, dân sự, kinh tế, hành chính, lao động đã mang lại những kết quả tích cực. Tuy nhiên, để nâng cao năng lực xét xử của Tòa án huyện cũng cần tiếp tục củng cố mối quan hệ giữa chúng với Tòa án huyện cũng như tiếp tục hoàn thiện tổ chức bộ máy, nâng cao năng lực công tác của các thành viên thuộc các cơ quan đó.

Hiện nay, trong quá trình giải quyết các vụ án khác nhau, sự tham gia của các cơ quan bổ trợ tư pháp mang tính thụ động. Các công việc do nhân viên của các cơ quan này thực hiện đều trên cơ sở quyết định của cơ quan tiến hành tố tụng hoặc của những người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan tới vụ án. Trong một số vụ án, do nhu cầu thu thập chứng cứ cũng như bảo đảm các quyền và lợi ích hợp pháp của bị can, bị cáo và các đương sự khác nhau, pháp luật quy định bắt buộc phải có sự tham gia trực tiếp hoặc kết luận chuyên môn của các cơ quan bổ trợ tư pháp. Chính vì lẽ trên mà có thể nói rằng hiệu quả hoạt động của các cơ quan bổ trợ tư pháp như một yếu tố quan trọng bảo đảm cho Tòa án cấp huyện thực hiện được chức năng xét xử cũng như nâng cao năng lực xét xử của mình. Tuy nhiên, thực tiễn ở địa bàn huyện chưa có tổ chức luật sư, giám định hoặc công chứng nhà nước, chứ chưa nói tới hoạt động bổ trợ cho hoạt động xét xử của Tòa án cấp huyện, nhất là khi mà trình độ nghiệp vụ của các thẩm phán và hội thẩm nhân dân ở Tòa án cấp huyện còn yếu, tất yếu dẫn tới công tác xét xử đạt hiệu quả không cao và tất yếu trong tình trạng như vậy không thể nói tới việc nâng cao năng lực xét xử của Tòa án cấp huyện.

5. Cơ chế về pháp lý ảnh hưởng đến năng lực xét xử của Tòa án cấp huyện

Hệ thống pháp luật của nước ta đang trong quá trình hoàn thiện để thích ứng với những thay đổi cải cách đang diễn ra trong các lĩnh vực kinh tế-xã hội. Do đó chắc chắn có những vấn đề có thể còn rất mới mẻ cả về lý luận và thực tiễn mà pháp luật chưa kịp điều chỉnh. Ngay cả một số vấn đề tuy đã được điều chỉnh bởi pháp luật những vẫn còn chưa rõ ràng, cụ thể và đồng bộ. Mặt khác, một số quy phạm pháp luật được xây dựng chưa chuẩn, chưa sát với thực tế, hoặc tự thân các quy phạm đó chứa đựng những mâu thuẫn có thể gây ra những cách hiểu khác nhau, trong khi đó việc giải thích của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền còn bị bỏ ngỏ. Ngay cả những quy định về bộ máy và các quy định tố tụng hiện nay liên quan tới hoạt động xét xử cũng chưa được hướng dẫn cụ thể, thống nhất.

a) Về thành phần Hội đồng xét xử sơ thẩm: Theo quy định của pháp luật hiện hành thành phần Hội đồng xét xử sơ thẩm hiện nay gồm:

- Hội đồng xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự, dân sự, hôn nhân và gia đình thành phần hội thẩm tham gia Hội đồng xét xử chiếm đa số.

- Hội đồng xét xử sơ thẩm các vụ án tranh chấp kinh tế thành viên là thẩm phán chiếm đa số trong Hội đồng xét xử.

Chế định hội thẩm nhân dân tham gia hội đồng xét xử là cần thiết, nhưng chiếm đa số trong hội đồng xét xử là chưa phù hợp. Với ý nghĩa là người đại diện cho nhân dân tham gia xét xử, do đó hội thẩm nhân dân không phải là những người hoạt động chuyên trách. Thành phần hội thẩm nhân dân đa dạng bao gồm cán bộ, công chức nhà nước đang công tác, cán bộ đã nghỉ hưu, những người tham gia ở những hội nghề nghiệp, tổ chức quần chúng, các doanh nghiệp...cho nên hầu hết các hội thẩm nhân dân không được đào tạo chuyên môn pháp luật, việc bồi dưỡng pháp luật cũng bị hạn chế. Cũng chính vì không có trình độ chuyên môn nên xảy ra trường hợp người hội thẩm nhân dân thường có tâm lý “buông xuôi”, tuỳ theo nhận định, quyết định của thẩm phán và như vậy, việc tham gia Hội đồng xét xử không phát huy được ý nghĩa của nó. Ngoài ra, với nguyên tắc biểu quyết theo đa số thì trong nhiều trường hợp, đa số đó có thể thuộc về những người ít uyên thâm về pháp luật và nghề nghiệp xét xử. Đây cũng là một trong những nguyên nhân dẫn đến tỷ lệ huỷ, sửa án còn cao.

b) Về thẩm quyền xét xử:

Theo khoản 1 Điều 145 Bộ luật tố tụng hình sự thì thẩm quyền của Tòa án nhân dân cấp huyện về hình sự đối với các khung hình phạt có mức án cao nhất là 7 năm tù, trừ các tội về an ninh quốc gia. Về dân sự và hôn nhân gia đình Tòa án cấp huyện được xét xử tất cả các loại án trừ những vụ án có yếu tố nước ngoài. Về án kinh tế, Tòa án cấp huyện được xét xử những vụ án có giá trị tranh chấp không quá 50 triệu đồng. Về án hành chính và lao động xét xử theo thẩm quyền. Nhìn chung các Tòa án cấp huyện hiện nay chủ yếu tập trung giải quyết án hình sư, dân sự, án hôn nhân, gia đình là chính. Kể cả án hình sự, dân sự và hôn nhân gia đình, nhiều Tòa án cấp huyện ở một số tỉnh trong cả một năm cũng thụ lý, giải quyết rất ít.

Sự phân định thẩm quyền xét xử nói chung và xét xử sơ thẩm hình sự nói riêng giữa Tòa án cấp huyện và Tòa án cấp tỉnh hiện nay là chưa hợp lý. Sự phân định thẩm quyền hiện nay xuất phát từ điều kiện kinh tế - xã hội, năng lực trình độ cán bộ, cơ sở vật chất...của hơn mười năm trước. Nhưng cho đến nay, khi điều kiện kinh tế, xã hội đã có những bước phát triển mới, Nhà nước ta đã và đang tích cực đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, tăng cường cơ sở vật chất, hoàn thiện hệ thống pháp luật... Vì vậy, những quy định về thẩm quyền hiện nay không còn phù hợp.

+ Về hình sự: Theo quy định tại Điều 145 Bộ Luật tố tụng hình sự, Tòa án nhân dân cấp huyện được xử những tội mà Bộ luật hình sự quy định khung hình phạt không quá 7 năm tù (trừ một số trường hợp khác). Đối chiếu với Bộ luật Hình sự thì Tòa án cấp huyện có thẩm quyền xét xử 346/672 khung hình phạt, chiếm tỉ lệ 51%. Vì vậy số lượng án hình sự sơ thẩm giải quyết ở cấp tỉnh là khá lớn. Trong khi đó, Tòa án cấp tỉnh còn phải xét xử phúc thẩm, giám đốc thẩm, tái thẩmvà xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh tế, hành chính và lao động khác. Kéo theo đó là việc dồn án phúc Thẩmlên Tòa án tối cao, làm ánh hưởng đến công tác tổng kết xét xử, hướng dẫn áp dụng thống nhất pháp luật và giám đốc xét xử của Tòa án nhân dân tối cao.

- Việc phân định Thẩm quyền xét xử trong các vụ án khác cũng thể hiện sự không phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế-xã hội của nước ta hiện nay. Chẳng hạn như về Thẩm quyền giải quyết vụ án kinh tế, Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án kinh tế quy định: Tòa án nhân dân huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh (gọi chug là Tòa án cấp huyện) giải quyết theo thủ tục sơ thẩmnhững tranh chấp hợp đồng kinh tế mà giá trị tranh chấp dưới 50 triệu đồng, trừ trường hợp có nhân tố nước ngoài” (khoản 1 điều 13)..Tuy nhiên, một thực tế là những tranh chấp có giá trị dưới 50 triệu đồng thường là những tranh chấp hợp đồng nhỏ, rất ít gặp trong các quan hệ kinh tế và nếu có phát sinh các bên đương sự cũng sẽ hoà giải thoả thuận với nhau về các vấn đề tranh chấp. Mặt khác, với giá trị nhỏ như vậy, các doanh nghiệp rất ngại kiện ra toà vì lý do mặc cảm và mất uy tín trên thương trường. Do đó, các Tòa án cấp huyện hầu như không có vụ việc giải quyết[2] Trong khi đó, nhà nước vẫn phải bổ sung biên chế, trả lương và các chi phí đào tạo, bồi dưỡng cho các cán bộ làm công tác này ở các Tòa án cấp huyện là bất cập không phù hợp với cải cách tư pháp hiện nay.

c) Thủ tục tố tụng hình sự

Qua thực tiễn hoạt động tố tụng hình sự hiện nay, cho thấy thực trạng thực hiện pháp luật còn có những điểm bất cập, thể hiện như số lượng vụ án hình sự ngày càng gia tăng nhất là ở các thành phố lớn như Hà nội, thành phố Hồ chí Minh...dẫn đến án tồn đọng nhiều, các trại tạm giam đều bị quá tải bởi số lượng bị can, bị cáo đang bị tạm giam chờ xử lý quá đông, sự vi phạm các quy định của Bộ luật tố tụng hình sự về thời hạn điều tra, truy tố, xét xử, thời hạn tạm giữ, tạm giam... từ phía các cơ quan pháp luật có xu hướng gia tăng. Chẳng hạn ở thành phố Hồ Chí Minh 9 tháng đầu năm 2000 còn có 247 vụ án đã quá thời hạn xét xử nhưng chưa xét xử được. Riêng đối với cấp phúc thẩm ở Tòa án nhân dân tối cao thì số vụ án còn lại tương đối lớn: 1526 vụ với 3.623 bị cáo[3]. Thực tế, có nhiều vụ án hình sự đơn giản, sự việc phạm tội quả tang, rõ ràng, chứng cứ đã đầy đủ, tội đã phạm không lớn lắm, để vừa tránh mất nhiều thời gian vừa xử lý nhanh chóng, kịp thời, chính xác vụ án bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của công dân và tiết kiệm tiền của cho Nhà nước, nên thiết nghĩ đối với các vụ án này không cần thiết phải tiến hành đầy đủ các bước, các khâu, làm đầy đủ các thủ tục như Bộ luật tố tụng hình sự hiện hành quy định, mà nên giản lược một số thủ tục cũng như rút gọn thời hạn của các giai đoạn điều tra, truy tố và xét xử.

Mặt khác, hiện nay đội ngũ cán bộ bảo vệ pháp luật ở nước ta đã được kiện toàn, trình độ chuyên môn nghiệp vụ đã nâng cao, cơ sở vật chất, phương tiện bảo đảm cho hoạt động tố tụng của các cơ quan pháp luật ngày càng được tăng cường. Đây cũng là những điều kiện hết sức thuận lợi đáp ứng cho việc xử lý nhanh chóng, kịp thời và đảm bảo chất lượng cho các vụ án. Hơn nữa chúng ta đã có một số kinh nghiệm trong việc áp dụng thủ tục này. Trước khi có Bộ luật tố tụng hình sự năm 1988, ở nước ta đã có những văn bản quy định về thủ tục rút gọn và trên thực tế nó cũng đã được áp dụng. Ngày 8/7/1974 Tòa án nhân dân tối cao đã ra Thông tư số 10/TANDTC quy định về thủ tục rút gọn trong việc điều tra, truy tố, xét xử một số vụ án hình sự ít quan trọng, phạm pháp quả tang, đơn giản, rõ ràng, trong đó xác định rõ những điều kiện để áp dụng thủ tục rút gọn, những loại án nào có thể áp dụng thủ tục rút gọn, những loại án nào không được áp dụng và những nét chung về thủ tục tố tụng trong trường hợp áp dụng thủ tục rút gọn. Sau đó ngày17/8/1974 Bộ Công an ra Chỉ thị số 954/CP về áp dụng thủ tục rút gọn, trong đó xác định các tiêu chuẩn và loại tội có thể điều tra theo thủ tục rút gọn, những trường hợp không áp dụng thủ tục rút gọn và thẩm quyền cũng như thủ tục điều tra vụ án theo thủ tục rút gọn.

Từ thực trạng và việc tổ chức thực hiện pháp luật như trên cho thấy cần quy định trong Bộ luật tố tụng hình sự thủ tục và trình tự rút gọn nhằm giải quyết nhanh chóng, kịp thời một số lượng lớn các loại án hình sự đơn giản, rõ ràng, không cần thiết phải thông qua các thủ tục như đối với các vụ án phức tạp.

đ) Về các quy định về nghi thức tại phiên toà:

Hoạt động xét xử không chỉ đảm bảo đúng người, đúng tội, hợp tình, hợp lý, tuân thủ các quy định về tố tụng mà luật tố tụng quy định mà trên thực tế xét xử, các Tòa án phải làm tốt công tác tổ chức nghi thức trong phiên toà nhằm thể hiện tính nghiêm minh, bảo đảm duy trì trật tự để việc xét xử đạt hiệu quả cao.

Qua nghiên cứu pháp luật hiện hành cho thấy các quy định hiện hành mới chỉ tập trung quy định việc điều khiển, duy trì trật tự, việc tổ chức, bảo vệ và xử lý vi phạm trật tự tại phiên toà mà chưa có qu định về nghi thức tại phiên toà, chẳng hạn như các quy định về vị trí những người tham gia tố tụng, cách trang trí phòng xử án, trang phục Hội đồng xét xử, cách xưng hô tại phiên toà…

Việc thực hiện các nghi thức tại các toà ở cấp trung ương, cấp tỉnh nhìn chung đảm bảo tính uy nghiêm của Nhà nước, tuy nhiên, tại phiên toà cấp huyện, đặc biệt là ở các vùng sâu, vùng xa, chưa được thực hiện một cách nghiêm túc, bài bản, thể hiện sự quyền uy, trang nghiêm của hoạt động xét xử. Có trường hợp, khi chủ toạ bắt bị cáo đứng vào vành móng ngựa thì y không chịu và y lập luận là ”đứng vào đó coi như là có tội rồi”, mà y thì không nhận tội. Giải thích, thuyết phục thì y cãi cùn “văn bản pháp luật nào quy định bị cáo phải đứng vào vành móng ngựa”. Lại có trường hợp, bị cáo nhất định không nghe lời giải thích của chủ toạ phiên toà phải “Thưa Hội đồng xét xử” hoặc thưa quý toà mà y cứ “Thưa ông”, “Thưa bà”, “Thưa anh”… và lập luận rằng ai hỏi thì tôi trả lời, người đó vào đáng tuổi nào thì tôi xưng hô như vậy. Tất nhiên, những trường hợp đó chỉ chiếm số ít, nhưng cái mắc phổ biến hiện nay là nếu không được giải thích, người tham gia tố tụng vẫn lúng túng trong việc xưng hô, còn cán bộ xét xử nếu tuỳ tiện trong cách xưng hô sẽ mất tính uy nghiêm của nhà nước trong hoạt động xét xử…

Từ thực trạng trên cho thấy, cần phải có một chế định pháp lý quy định cụ thể về các nghi lễ tại phiên toà để đảm bảo cho hoạt động xét xử thể hiện sự nghiêm minh của pháp luật, góp phần đổi mới và nâng cao hiệu quả hoạt động tư pháp nói chung, hoạt động của Tòa án nói riêng, đồng thời nâng cao nhận thức pháp luật của nhân dân. Đó là những hoạt động cần thiết nhằm tăng cường việc xây dựng nhà nước pháp quyền hiện nay.

6. Thực hiện đúng sự lãnh đạo của Đảng đối với ngành Tòa án để tăng cường năng lực xét xử cho Tòa án cấp huyện

Trải qua hàng chục năm lãnh đạo ngành toà án, Đảng cũng tích luỹ được nhiều kinh nghiệm quý, tuy nhiên cũng còn một số tồn tại sau:

- Cấp uỷ can thiệp quá sâu vào hoạt động chuyên môn của toà án, cách làm này làm cho cán bộ Tòa án thói quen ỉ lại, dựa dẫm cấp uỷ, vi phạm nguyên tắc pháp chế, nguyên tắc độc lập xét xử, sự công bằng xã hội. Mặt khác do cấp uỷ không phải lúc nào cũng cho ý kiến ngay được, dẫn đến việc xét xử bị chậm, vi phạm thời hạn tố tụng

- Ở một số địa phương cấp uỷ coi nhẹ vai trò của Toà án, buông lỏng lãnh đạo. Tòa án không được sự quan tâm đúng mức và tạo điều kiện về cơ sở vật chất và sự hỗ trợ cần thiết của các cấp, các ngành địa phương.

- Ở một số địa phương, có người cho rằng tăng cường cho Tòa án là đưa cán bộ ngành khác (tuy có học đại học tại chức luật) không có nghiệp vụ, kinh nghiệm chuyên môn sang để bổ nhiệm thẩm phán hoặc đưa “đồng chí cấp uỷ” sang làm Chánh án, mà không chú ý đào tạo, bồi dưỡng đưa Chánh án trong ngành Tòa án vào cơ cấu cấp uỷ.

- Đối với quan hệ giữa Tòa án với cấp uỷ cũng có một số tồn tại: Có Tòa án quá ỉ lại cấp uỷ, sợ trách nhiệm do đó việc gì cũng xin ý kiến cấp uỷ, ngại đấu tranh, thiếu trách nhiệm, không thực hiện đúng nguyên tắc, độc lập và chỉ tuân theo pháp luật.

Những sai lệch trên ít nhiều ảnh hưởng đến chất lượng hoạt động của Tòa án cấp huyện vì vậy cần phải được xem xét nghiêm túc và rút ra được những kinh nghiệm cụ thể, để đảm bảo hiệu quả công tác lãnh đạo Tòa án cấp huyện của các cấp uỷ đảng địa phương.

IV. CÁC GIẢI PHÁP NHẰM TĂNG CƯỜNG NĂNG LỰC XÉT XỬ CỦA CHỦ THỂ TIẾN HÀNH HOẠT ĐỘNG XÉT XỬ

Trong giai đoạn hiện nay, việc tăng cường năng lực xét xử của chủ thể tiến hành hoạt động xét xử có ý nghĩa và vai trò đặc biệt quan trọng nhằm nâng cao năng lực xét xử của Tòa án cấp huyện, vấn đề này không chỉ phụ thuộc vào sự tự học hỏi, cố gắng rèn luyện, phấn đấu của mỗi thẩm phán và hội thẩm nhân dân mà còn đòi hỏi từ phía các cơ quan quản lý phải có phương hướng, kế hoạch chiến lược, xây dựng, phát triển đội ngũ những người làm công tác xét xử trong giai đoạn hiện tại và tương lai.

Xét về góc độ quản lý, để năng cao năng lực xét xử của đội ngũ thẩm phán và hội thẩm nhân dân Tòa án cấp huyện cần phải tiến hành các giải pháp cụ thể sau đây:

1.1. Thực hiện chặt chẽ việc tiêu chuẩn hoá thẩm phán và hội thẩm nhân dân theo quy định của Luật tổ chức Tòa án nhân dân năm 2002 và Pháp lệnh thẩm phán, hội thẩm nhân dân năm 1993 đồng thời từng bước nâng cao tiêu chuẩn đối với thẩm phán chuyên nghiệp.

Trước khi ban hành Pháp lệnh thẩm phán và hội thẩm nhân dân, việc tiêu chuẩn hoá những người làm công tác xét xử nói chung và cấp huyện nói riêng chưa được chú trọng đúng mức, nên đã dẫn đến những khó khăn và tồn tại mà hiện nay chúng ta đang phải khắc phục trong quá trình xây dựng đội ngũ thẩm phán và Tòa án cấp huyện. Thực tế đó được chứng minh là có gần một nửa số thẩm phán Tòa án cấp huyện đương nhiệm trong suốt hai nhiệm kỳ thẩm phán vừa qua vừa phải làm vừa phải học chương trình đại học luật tại chức hoặc luân huấn pháp lý để trả nợ tiêu chuẩn về trình độ pháp lý theo quy định của pháp luật. Với thực trạng như vậy thì việc có những bản án, quyết định không đảm bảo chất lượng, thậm chí còn để xẩy ra những trường hợp oan, sai, khiếu kiện kéo dài, làm cho người dân chưa thật sự an tâm với hoạt động xét xử của Tòa án cũng là điều dễ hiểu. Chính vì vậy, phải tiêu chuẩn hoá đội ngũ thẩm phán mới có cơ sở để tuyển chọn được những người có đủ tài, đức làm công tác xét xử.

Trong giai đoạn hiện nay, vấn đề về trình độ đào tạo được đặc biệt coi trọng trong việc xác định tiêu chuẩn thẩm phán. Khoản 1 Điều 37 Luật tổ chức Tòa án nhân dân năm 2002 quy định: thẩm phán phải có trình độ cử nhân luật và đã được đào tạo về nghiệp vụ xét xử. Với quy định đó đòi hỏi sắp tới phải sửa đổi, bổ sung Pháp lệnh Thẩm phán, hội thẩm nhân dân năm 1993 cho phù hợp. Như vậy theo quy định của pháp luật hiện hành về tiêu chuẩn của thẩm phán như các yêu cầu về phẩm chất đạo đức, quốc tịch, thời gian công tác, sức khoẻ, thì về trình độ một người muốn được bổ nhiệm thẩm phán phải có bằng cử nhân luật và chứng chỉ nghề nghiệp. Quy định đó đòi hỏi ngành Tòa án cần phải xây dựng chiến lược phát triển đội ngũ thẩm phán, thư ký, để đảm bảo đáp ứng được yêu cầu trước mắt và lâu dài về nâng cao trình độ của đội ngũ thẩm phán.

Biện pháp cụ thể trước mắt những người đã được bổ nhiệm thẩm phán nhưng chưa có trình độ cử nhân luật thì bố trí và tạo điều kiện cho họ đi học Đại học luật.

Ngược lại, đối với những người đã có bằng cử nhân luật nhưng chưa có chứng chỉ nghề nghiệp thì Tòa án nhân dân tối cao cần phối hợp với Bộ Tư pháp trong việc đào tạo các chức danh tư pháp (theo quy định mới tại Điều 17 Luật tổ chức Tòa án nhân nhân năm 2002 thì Tòa án nhân dân tối cao quản lý các Tòa án nhân dân địa phương). Nhằm thống nhất kế hoạch đào tạo theo các chức danh pháp lý như thẩm phán, thư ký với mục đích tạo nguồn cán bộ để khi bổ nhiệm thẩm phán lần đầu có đầy đủ tiêu chuẩn như pháp luật đã quy định.

Đồng thời, theo tiêu chuẩn như trên thì việc tuyển chọn người bổ sung cho nguồn cán bộ Tòa án hiện nay về trình độ phải có bằng cử nhân luật kể cả những người là chuyên viên hay thư ký. Ngoài ra trong quá trình tuyển chọn sắp xếp bố trí thẩm phán cũng cần chú trọng đến lĩnh vực đào tạo theo các chuyên ngành: hình sự, kinh tế, hành chính, lao động... Để họ có điều kiện phát huy hết khả năng kiến thức học tập của mình. Tuy nhiên, trong tình hình thực tiễn nhân sự hiện nay ở nhiều Tòa án cấp huyện còn có những bất cập nhất định, cho nên khi áp dụng nguyên tắc đối với những người đang công tác cần phải được xem xét từng trường hợp cụ thể, từng địa phương cụ thể, ở những nơi mà nguồn nhân sự thẩm phán cấp huyện đang thiếu thì trước mắt không thể đáp ứng được yêu cầu này.

1.2. Thường xuyên bồi dưỡng, nâng cao trình độ nghiệp vụ, năng lực xét xử cho thẩm phán và hội thẩm nhân dân của Tòa án cấp huyện.

Việc bồi dưỡng nâng cao năng lực xét xử cho thẩm phán và hội thẩm nhân dân cấp huyện nói riêng là một việc làm cần thiết không thể thiếu được và phải tiến hành thường xuyên. Vấn đề này xuất phát từ yêu cầu thực tiễn đặt ra là cho dù một thẩm phán khi đã được bổ nhiệm, hội thẩm nhân dân khi đã được cử hoặc bầu có đầy đủ tiêu chuẩn, nhưng nếu không được thường xuyên trau dồi nghiệp vụ, nâng cao trình độ chuyên môn thì không thể đảm đương được nhiệm vụ.

Hiện nay việc đào tạo và bồi dưỡng nghiệp vụ cho thẩm phán và hội thẩm nhân dân do Trường cán bộ Tòa án đảm nhiệm, nhưng việc này lại không được tiến hành thường xuyên mà phụ thuộc vào các yếu tố khách quan, chủ quan, có nơi được bồi dưỡng nhiều, có nơi lại không được bồi dưỡng lần nào. Chương trình, nội dung, kế hoạch bồi dưỡng còn thụ động, đội ngũ giáo viên vừa yếu vừa phải kiêm chức, vì vậy còn có những hạn chế nhất định.

Để đảm bảo công tác đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ cho thẩm phán, hội thẩm nhân dân có hiệu quả, đáp ứng được yêu cầu nâng cao năng lực xét xử hiện nay, đòi hỏi Tòa án nhân dân tối cao phải kiện toàn, củng cố lại trường cán bộ toà án, đổi mới chương trình đào tạo, bồi dưỡng, phù hợp với từng đối tượng, từng lĩnh vực xét xử, lựa chọn những giáo viên giỏi có trách nhiệm để tham gia giảng dạy.

Đối với thẩm phán sau khi đã được bổ nhiệm được phân công xét xử thuộc lĩnh vực nào thì cần phải được tập huấn về kỹ năng xét xử thuộc lĩnh vực đó với thời gian từ 20 ngày đến 1 tháng. Khi có các văn bản pháp luật mới được ban hành hoặc được sửa đổi bổ sung văn bản hướng dẫn thi hành thì tuỳ thuộc vào hoàn cảnh và điều kiện cụ thể mà Tòa án nhân dân tối cao có kế hoạch tập huấn ngắn ngày, dài ngày, tập trung theo từng vùng, từng miền với mục đích là đảm bảo cho đội ngũ thẩm phán cấp huyện có điều kiện thuận lợi để tham gia. Ngoài ra Tòa án nhân dân tối cao cũng phải xây dựng kế hoạch ổn định để đảm bảo chương trình tập huấn định kỳ, sao cho mỗi thẩm phán trong một nhiệm kỳ tham gia tập huấn được khoảng 2 đến 3 tháng.

Đối với hội thẩm nhân dân việc tập trung để bồi dưỡng nghiệp vụ gặp rất nhiều khó khăn, do đó càng cần phải được quan tâm chú trọng hơn. Để đảm bảo chất lượng và hiệu quả chúng ta nên tổ chức thành lớp riêng và thời gian chỉ trong khoảng một tuần. Nội dung, chương trình bồi dưỡng cho hội thẩm nhân dân chủ yếu là các văn bản pháp luật mới, văn bản pháp luật sửa đổi, bổ sung văn bản hướng dẫn thi hành. Vì điều kiện thời gian tập huấn, bồi dưỡng cho hội thẩm thường có hạn, vì vậy cần cung cấp thêm tài liệu cho họ tự nghiên cứu nhằm đảm bảo cho họ thực hiện được nguyên tắc khi tham gia xét xử “Độc lập chỉ tuân theo pháp luật”. Mặt khác, Hội đồng nhân dân cùng cấp phải lựa chọn bầu những hội thẩm nhân dân có đủ sức khoẻ, nhiệt tình công tác, có kiến thức và am hiểu pháp luật và lĩnh vực mà mình đảm nhận cùng là một trong những điều kiện quan trọng, tạo điều kiện thuận lợi ban đầu cho hội thẩm tham gia xét xử.

Đối với thư ký toà án: thư ký Tòa án là nguồn để bổ nhiệm thẩm phán. Tại phiên toà thư ký cũng là người tiến hành tố tụng, chịu trách nhiệm ghi chép lại toàn bộ diễn biến của phiên toà và thực hiện một số hành vi tố tụng khác. Vì vậy, Tòa án nhân dân tối cao cũng cần phải thường mở lớp đào tạo nâng cao trình độ nghiệp vụ, kỹ năng xây dựng hồ sơ, phương pháp ghi biên bản tại phiên toà và quán triệt các văn bản pháp luật, văn bản áp dụng pháp luật mới được ban hành liên quan đến công tác thư ký, nhằm đảm bảo cho họ hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao. Ngoài việc được đào tạo bồi dưỡng nghiệp vụ các thẩm phán, thư ký còn phải được đào tạo bồi dưỡng lý luận chính trị cao cấp hoặc trung cấp; các kiến thức về quản lý hành chính, kiến thức về vi tính, ngoại ngữ; nhằm đảo bảo cho họ vừa có năng lực xét xử chuyên môn, phẩm chất đạo đức tốt vừa có năng lực quản lý, chỉ đạo điều hành hoạt động của đơn vị .

1.3. Ban hành quy chế về đạo đức nghề nghiệp của thẩm phán.

Đạo đức, lương tâm nghề nghiệp luôn luôn là một tiêu chuẩn quan trọng của thẩm phán. Chính vì vậy, mà Cơ quan có thẩm quyền cần phải ban hành quy chế để quy định vấn đề này. Quy chế về đạo đức nghề nghiệp không chỉ đề ra các chuẩn mực về ý thức, trách nhiệm nghề nghiệp của thẩm phán mà còn phải có quy định đối với các hành vi giao tiếp, ứng xử của thẩm phán trong công tác cũng như trong sinh hoạt cuộc sống hằng ngày, đặc biệt là tác phong, thái độ của thẩm phán trong khi tiếp xúc với nhân dân, với đương sự và những người tham gia tố tụng trong mỗi vụ án; bản lĩnh nghề nghiệp, những việc mà thẩm phán được làm hoặc không được làm để phòng tránh việc giải quyết không vô tư, khách quan các vụ án hoặc các vi phạm pháp luật cũng là những vấn đề cần được đề cập và làm rõ trong quy chế này.

V. CÁC GIẢI PHÁP VỀ CƠ CẤU BỘ MÁY VÀ TỔ CHỨC PHÂN CÔNG LAO ĐỘNG TRONG TÒA ÁN CẤP HUYỆN

Hiện nay theo quy định của Luật tổ chức Tòa án nhân dân năm 2002, công tác quản lý các Tòa án nhân dân địa phương do Tòa án nhân dân tối cao đảm nhận.

Thẩm phán các Tòa án nhân dân địa phương, Tòa án quân sự khu vực và tương đương do Chánh án Tòa án nhân dân tối cao bổ nhiệm, miễn nhiệm cách chức theo đề nghị của Hội đồng tuyển chọn thẩm phán. Chính vì vậy mà từ nay cho đến năm 2005 Tòa án nhân dân tối cao cần có một kế hoạch cụ thể bổ sung biên chế cho Tòa án cấp huyện từ 500 - 700 người như phần thực trạng đã nêu. Chánh án Tòa án nhân dân tối cao thông qua Hội đồng tuyển chọn cần nhanh chóng bổ nhiệm khoảng 700 thẩm phán. Đây là số lượng thẩm phán hiện tại đang thiếu mà đã được Chánh án Tòa án nhân dân tối cao nhiều lần trình bày trước Quốc hội. Việc bổ sung biên chế và bổ nhiệm thẩm phán trước mắt phải đảm bảo cho một Tòa án cấp huyện ngoài lãnh đạo còn phải có ít nhất là 3 thẩm phán, hai thư ký và chuyên viên giúp việc, cán bộ văn phòng. Đối với các Tòa án quận, thành phố thuộc tỉnh, tuỳ theo số lượng vụ việc, tính chất công việc phải giải quyết biên chế cho phù hợp. Việc tăng biên chế, bổ nhiệm thẩm phán là xuất phát từ yêu cầu để đảm bảo được hoạt động bình thường của Tòa án cấp huyện và yêu cầu của cải cách tư pháp hiện nay.

Cần phải thành lập văn phòng trong bộ máy của Tòa án cấp huyện để hổ trợ cho công tác xét xử. ở những Tòa án huyện hàng năm có số lượng án phải giải quyết ít thì bố trí một cán bộ làm công tác văn phòng. Còn ở những Tòa án quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh có số lượng án giải quyết nhiều thì cần phải thành lập bộ phận văn phòng từ 3 - 4 biên chế không kể bảo vệ và tạp vụ, trong đó có một văn thư, một kế toán, một đến hai nhân viên đánh máy.

Tòa án nhân dân tối cao cần nghiên cứu để tiến tới thành lập thí điểm các toà chuyên trách ở Tòa án cấp quận, làm cơ sở cho việc mở rộng thẩm quyền xét xử của Tòa án cấp huyện trong những năm sắp tới và yêu cầu kiến thức “chuyên sâu một loại việc, biết nhiều loại việc”.

Tòa án nhân dân tối cao cần nhanh chóng tổ chức xây dựng và thực hiện quy chế làm việc của từng bộ phận trong Toà án. Quy chế này cần chứa đựng những quy định về phạm vi trách nhiệm công tác, tạo cơ sở cho việc phân công lao động và sử dụng lao động hợp lý, phân định rõ ràng các mối quan hệ công tác giữa lãnh đạo của Tòa án với thẩm phán xét xử, hội thẩm, thư ký và các cán bộ khác của Toà án, giữa thẩm phán với nhau và các cán bộ khác của toà án. Chỉ có trên cơ sở tổ chức phân công công việc khoa học và quan hệ phối hợp công tác hợp lý tôn trọng triệt để nguyên tắc “ Khi xét xử thẩm phán và hội thẩm nhân dân độc lập và chỉ tuân theo pháp luật” thì mới đảm bảo được chất lượng và hiệu quả của hoạt động xét xử của Toà án, trong đó có Tòa án cấp huyện.

VI. CÁC GIẢI PHÁP VỀ TĂNG CƯỜNG CƠ SỞ VẬT CHẤT, KỸ THUẬT CHO TÒA ÁN CẤP HUYỆN

Vấn đề về cơ sở vật chất và điều kiện của các cơ quan tư pháp đặc biệt là cấp huyện trong những năm gần đây được Đảng và Nhà nước ta đặc biệt quan tâm và được coi như là một nội dung của công cuộc cải cách tư pháp hiện nay và được thể hiện trong các Chỉ thị, Nghị quyết của Đảng. Gần đây Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày 02/01/2002 của Bộ Chính trị Ban chấp hành Trung ương Đảng khoá IX “về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới” điểm 4 Mục I đã khẳng định: “Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất bảo đảm cho các cơ quan tư pháp có đủ điều kiện để hoàn thành nhiệm vụ, có chế độ chính sách hợp lý đối với cán bộ tư pháp”. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất, kinh phí, phương tiện làm việc, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, từng bước hiện đại hoá các cơ quan tư pháp, phấn đấu đến năm 2005 xây dựng đủ trụ sở và cơ sở làm việc của các cơ quan tư pháp từ Trung ương đến cấp huyện”. Về biện pháp tổ chức thực hiện Điều 3 Mục II Nghị quyết 08 đã chỉ rõ “Ban Cán sự Đảng, Chính phủ chủ trì cùng Ban cán sự Đảng Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao xác định rõ khoản ngân sách hàng năm cho các cơ quan tư pháp theo hướng tăng thêm để đáp ứng kịp thời, đầy đủ kinh phí, điều kiện cơ sở vật chất, phương tiện hoạt động cho các cơ quan tư pháp các cấp, trước mắt cần xây dựng trụ sở làm việc của cơ quan tư pháp cấp huyện” Quán triệt tinh thần chỉ đạo mà Nghị quyết số 08 của Bộ Chính trị Ban Chấp hành Trung ương Đảng khoá IX đã đề ra. Xuất phát từ thực trạng tình hình cơ sở vật chất, kỹ thuật của các Tòa án cấp huyện như đã được đánh giá ở trên, đề tài đề xuất những giải pháp cụ thể như sau:

1. Giải pháp về tăng cường xây dựng cơ sở vật chất nhằm tạo ra môi trường cho hoạt động xét xử có hiệu quả

Vấn đề phải được quan tâm hàng đầu trong quá trình tăng cường cơ sở vật chất kỹ thuật cho Tòa án cấp huyện chính là đầu tư xây dựng cơ bản. Tòa án cấp huyện là cơ quan xét xử gần dân nhất, do đó phải được thiết kế phù hợp với đặc thù của hoạt động xét xử, tương xứng với cảnh quan đô thị của từng địa phương và đặc biệt phải đảm bảo tính trang nghiêm của cơ quan xét xử. Các mẫu thiết kế trụ sở Tòa án cấp huyện hiện nay mới chỉ đảm bảo tính kiên cố, chưa toát lên được sự bề thế của nơi công đường đặc biệt là chưa có nét hiện đại và phù hợp với sự phát triển của kinh tế - xã hội. Mặt khác về cơ bản đa số các mẫu thiết kế này không đảm bảo tính tồn tại lâu dài, có trụ sở Tòa án mới xây dựng xong đã có những chi tiết lạc hậu, không đáp ứng được yêu cầu của hiện tại. Người thiết kế các mẫu trụ sở làm việc của Tòa án cấp huyện còn lệ thuộc nhiều vào các nguồn tài chính chưa tính đến hiệu quả của đầu tư, chiến lược, và hướng phát triển của Tòa án cấp huyện. Đứng trước yêu cầu đổi mới tổ chức và hoạt động của Tòa án cấp huyện theo tinh thần cải cách tư pháp hiện nay và việc quản lý Tòa án địa phương đã được chuyển giao lại cho Tòa án nhân dân tối cao đòi hỏi Tòa án nhân dân tối cao cần có phương hướng kế hoạch cụ thể về tăng cường cơ sở vật chất, kỹ thuật cho Tòa án cấp huyện và phải được triển khai nhanh chóng kịp thời thì mới đảm bảo thực hiện được tinh thần mà Nghị quyết số 08 của Bộ Chính trị đã đề ra là đến năm 2005 cơ bản hoàn thành xây dựng xong trụ sở các Tòa án cấp huyện. Với mô hình tổ chức Tòa án cấp huyện có tối thiểu từ trên 10 biên chế trở lên, diện tích xây dựng trụ sở làm việc của Tòa án cấp huyện cần có ít nhất 2000 m² với chiều dài mặt tiền trên 40 m trở lên.

Về diện tích trụ sở dùng để làm việc căn cứ theo quy định tại Quyết định số 147/1999/QĐ-TTG ngày 5/7/1999 của Thủ tướng Chính phủ. Tuy nhiên, do tính đặc thù của Tòa án cấp huyện đòi hỏi phải có ít nhất 2 phòng xét xử, một phòng họp với diện tích mỗi phòng rộng khoảng 50m², phần tiền sảch phải đạt được giáng vóc bề thế và phải đảm bảo công năng sử dụng được từ 50 năm trở lên. Như vậy diện tích trụ sở của Tòa án cấp huyện bao gồm nơi làm việc, hội họp, phòng xét xử tối thiểu phải có từ 250m² trở lên.

Về trang thiết bị phục vụ cho hoạt động của Tòa án cấp huyện, trước hết cho rằng Tòa án nhân dân tối cao cần ban hành văn bản quy định thống nhất về số lượng, chủng loại chất lượng các phương tiện trang thiết bị phục vụ cho hoạt động xét xử và kế hoạch trang bị hàng năm cho các Tòa án cấp huyện.

Theo yêu cầu của công cuộc đổi mới của đất nước, quá trình cải cách tư pháp và hội nhập quốc tế, việc trang bị cho các Tòa án các phương tiện kỹ thuật phải có tính hiện đại, tính hiệu quả. Trước mắt cần trang bị cho Tòa án tủ, bàn ghế làm việc theo kiểu mới, máy vi tính để tiến tới nối mạng toàn ngành, máy phô tô, loa, âm ly, micro ở hội trường xét xử và xe máy phục vụ cho công tác điều tra, xác minh. Đồng thời đi đôi với việc đầu tư mở rộng trụ sở, mua sắm trang thiết bị, Tòa án nhân dân tối cao cần tăng kinh phí để đảm bảo cho Tòa án cấp huyện đủ mức cần thiết để hoạt động.

2. Giải pháp đảm bảo chế độ, chính sách cho các chủ thể tiến hành hoạt động xét xử

Vấn đề về chế độ chính sách đối với các cán bộ của các cơ quan tư pháp nói chung và của cơ quan Tòa án trong đó có Tòa án cấp huyện hiện nay đang được Đảng và Nhà nước ta hết sức quan tâm và được khẳng định trong các Chỉ thị, Nghị quyết của Đảng. Quán triệt tinh thần, tư tưởng chỉ đạo của Đảng, chúng tôi cho rằng giải pháp đổi mới chế độ, chính sách đối với những người tham gia công tác xét xử cần hướng tới những mục đích và yêu cầu sau:

Tiếp tục nghiên cứu và cải tiến thang lương đối với ngạch thẩm phán Tòa án dân nhân cấp huyện cho phù hợp, nhằm đảm bảo cuộc sống ổn định bình thường của họ và gia đình họ. Trước mắt cần điều chỉnh sự cách biệt vô lý giữa mức lương của thẩm phán theo hướng tăng hệ số mức lương cho thẩm phán Tòa án cấp huyện. Đồng thời thiết kế lại ngạch lương thư ký theo hướng tiêu chuẩn thư ký Toà án, tốt nghiệp Đại học luật (công chức loại A), tốt nghiệp trung cấp (công chức loại B). đối với công chức loại A là nguồn bổ nhiệm thẩm phán và những công chức này phải được đào tạo chuyên môn nghiệp vụ, do đó lương của thư ký phải cao hơn lương hiện hành.

Nên quy định phụ cấp lương vượt khung đối với các trường hợp đã hưởng hệ số lương tối đa. Ví dụ sau 3 năm được nhận phụ cấp 5% và tiếp theo được tính cứ 1 năm cộng thêm 1%. Cần có chế độ chính sách ưu đãi để thu hút động viên những người đến nhận công tác ở các Tòa án vùng sâu, vùng xa, miền núi, hải đảo. Cụ thể là có chế độ trợ cấp lần đầu 3 tháng lương tối thiểu.

Đối với những cán bộ có đủ thời gian công tác 10 năm liên tục ở các vùng nói trên cần có quy định ưu tiên đối với họ trong việc chuyển vùng công tác.

Ngoài ra, các chế độ đãi ngộ khác đối với thẩm phán và công chức Tòa án phải được cụ thể rõ ràng đảm bảo tính chính xác và kịp thời. Đặc biệt, nên tránh tạo ra sự bất bình đẳng giữa các công chức, nhất là những người trực tiếp tham gia tố tụng.

VI. CÁC GIẢI PHÁP THUỘC VỀ CƠ CHẾ PHÁP LÝ

1. Về thành phần hội đồng xét xử

Xuất phát từ thực tiễn xét xử và trước yêu cầu của cải cách tư pháp hiện nay vấn đề đặt ra là các hoạt động phiên toà cần có những đổi mới đảm bảo chân lý khách quan được xem xét bằng tri thức pháp luật tại phiên toà. Do đó, khi nghiên cứu về thành phần Hội đồng xét xử đề nghị cơ cấu Hội đồng xét xử sơ thẩm gồm 2 thẩm phán và 1 hội thẩm nhân dân. Nếu như Hội đồng xét xử có 5 thành viên thì có 3 thẩm phán và 2 hội thẩm nhân dân.

2. Phân định lại thẩm quyền xét xử theo hướng tăng thẩm quyền của Tòa án cấp huyện

Vấn đề phân định lại thẩm quyền xét xử theo hướng tăng thẩm quyền xét xử cho Tòa án cấp huyện đã được thể hiện trong Nghị quyết Hội nghị Trung ương lần thứ 8 khoá VII ngày 23 tháng 1 năm 1995 và được tiếp tục khẳng định trong các Chỉ thị, Nghị quyết khác của Đảng trong những năm gần đây và cũng là một trong những nội dung của chương trình cải cách tư pháp hiện nay. Song phân định lại như thế nào? và giao như thế nào lại có ý kiến khác nhau?. Cũng chính vì vậy tại kỳ họp Quốc hội thứ IX khoá X vừa qua khi xem xét sửa đổi một số điều của Bộ luật tố tụng hình sự đã không thông qua được việc sửa đổi Điều 145 Bộ luật tố tụng hình sự. Như vậy, dự thảo dự án luật chỉ đưa ra để Quốc hội xem xét sửa đổi Điều 145 theo hướng tăng thẩm quyền xét xử cho Tòa án cấp huyện mà không xem xét việc phân định lại thẩm quyền xét xử đối với cả Tòa án cấp tỉnh và Tòa án nhân dân tối cao, mặt khác lại chưa có những thống kê chính xác về chất lượng xét xử của Tòa án cấp huyện trong cả nước, nên không được sự đồng tình của các Đại biểu Quốc hội đang công tác ở các địa phương. Trong giai đoạn hiện nay việc tăng thêm Thẩm quyền cho cấp huyện không chỉ trong việc xét xử các vụ án hình sự mà còn các loại án khác là một yêu cầu cấp bách, nhưng nó phải được xem xét trong mối quan hệ giữa Tòa án các cấp trong hệ thống toà án, giữa Tòa án cấp huyện với các cơ quan tiến hành tố tụng khác. Đồng thời việc tăng thẩm quyền cho cấp huyện gắn liền với việc nâng cao năng lực của các cơ quan tiến hành tố tụng cấp huyện.

Việc tăng thẩm quyền xét xử cho các Tòa án cấp huyện là cần thiết và có thể thực hiện được. Tuy nhiên việc tăng thẩm quyền như thế nào? phương thức thực hiện ra sao? một mặt phải quán triệt được các quan điểm của Đảng về vấn đề này, mặt khác phải xác định rõ mục đích của việc tăng thẩm quyền cho Tòa án cấp huyện. Về vấn đề này tuy còn nhiều quan điểm khác nhau nhưng hiện nay, thì chỉ mở rộng thẩm quyền xét xử của Tòa án cấp huyện trong lĩnh vực tố tụng sau đây:

+ Trong lĩnh vực tố tụng hình sự nên giao cho Tòa án cấp huyện xét xử sơ thẩm những tội phạm mà Bộ luật hình sự quy định hình phạt từ 15 năm tù trở xuống trừ các tội xâm phạm an ninh quốc gia và các tội phạm do người nước ngoài thực hiện trên lãnh thổ Việt Nam.

+ Trong lĩnh vực tố tụng kinh tế cần mở rộng thêm thẩm quyền giải quyết các vụ án kinh tế, trên cơ sở tăng thêm các loại việc được giải quyết và tăng thẩm quyền cho Tòa án cấp huyện giải quyết tranh chấp có giá trị đến 100.000.000 hoặc 200.000.000 đồng (hiện nay là 50.000.000 đồng).

+ Trong lĩnh vực tố tụng hành chính việc mở rộng thẩm quyền giải quyết các khiếu kiện hành chính trong hai lĩnh vực đó là : Xử phạt vi phạm hành chính và quản lý đất đai. Đây là hai loại việc có khiếu kiện nhiều nhất và trong Chỉ thị số 35/1998/CT-TTg ngày 09/10/1999 Thủ tướng Chính phủ đề nghị Tòa án nhân dân tối cao phối hợp với Bộ Tư pháp “Nghiên cứu đề xuất chủ trương, biện pháp mở rộng thẩm quyền xét xử và kiện toàn tổ chức, cán bộ toà hành chính, đi đôi với bổ sung pháp luật, thể chế làm cơ sở cho việc xét xử nhằm từng bước chuyển các khiếu kiện của công dân đối với các cơ quan, công chức hành chính sang phương thức tranh tụng, xét xử tại toà án”.

Như vậy, theo quan điểm của Đảng và tinh thần chỉ đạo như trên của Thủ tướng Chính phủ thì việc mở rộng thẩm quyền xét xử các vụ án hành chính cho Tòa án nói chung và Tòa án cấp huyện nói riêng là hết sức cần thiết.

Về phương pháp tổ chức thực hiện để đảm bảo cho việc mở rộng thẩm quyền xét xử cho Tòa án cấp huyện có cơ sở pháp lý và thực tiễn chúng tôi cho rằng khi triển khai thực hiện chỉ nên giao trước cho các Tòa án cấp huyện có đủ điều kiện đảm đương việc xét các vụ án, các loại vịêc theo thẩm quyền mới. Từ kết quả thực tiễn, Tòa án nhân dân tối cao sẽ tiến hành tổng kết, tổ chức rút kinh nghiệm dần dần sẽ giao cho tất cả các Tòa án cấp huyện như ý kiến chỉ đạo của Bộ Chính trị tại Thông báo số 36-TB/TW ngày 15 tháng 01 năm 1996 đã chỉ rõ “từng bước mở rộng thẩm quyền xét xử sơ thẩm của Tòa án cấp huyện trên cơ sở kiện toàn tổ chức và cán bộ cho Tòa án cấp này, kiện toàn đến đâu, mở rộng thẩm quyền xét xử đến đó”. Cùng với việc tăng thẩm quyền xét xử cho Tòa án cấp huyện cần củng cố và tăng cường công tác giám đốc xét xử của Tòa án nhân dân tối cao và của Tòa án nhân dân cấp tỉnh đối với những bản án, quyết định của Tòa án nhân dân cấp huyện đã có hiệu lực pháp luật, nhưng phát hiện có sai lầm nghiêm trọng.

VII. MỘT SỐ KIẾN NGHỊ CỤ THỂ KHÁC

1. Về thủ tục rút gọn trong tố tụng hình sự

Vấn đề về thủ tục rút gọn trong tố tụng hình sự trước đây đã có thời kỳ áp dụng nhưng theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự hiện hành thì đã bị loại bỏ. Trong điều kiện hiện nay xuất phát từ yêu cầu của công tác đấu tranh phòng và chống tội phạm và giảm bớt án tồn đọng thì trong thực tế một số vụ án thuộc Thẩm quyền xét xử của Tòa án cấp huyện như các vụ án hình sự ít nghiêm trọng, phạm tội quả tang, đơn giản rõ ràng, chứng cứ đầy đủ... thì không cần phải áp dụng thủ tục đầy đủ mà nên áp dụng thủ tục rút gọn. Chính vì vậy trong Bộ luật tố tụng hình sự mới (hiện nay đang tích cực soạn thảo) cần có quy định về thủ tục này. Tuy nhiên để tránh sự tuỳ tiện trong việc áp dụng cần phải quy định cụ thể các điều kiện mà các cơ quan tố tụng cần phải tuân thủ đó là: ấn định cụ thể các loại án được áp dụng thủ tục rút ngắn, phạm tội quả tang, chứng cứ đầy đủ, khi xét xử phải có sự tham gia đầy đủ của những người tham gia tố tụng và một số yêu cầu cần thiết khác. Với việc tăng cường năng lực xét xử cho Tòa án cấp huyện thì việc áp dụng thủ tục tố tụng rút gọn trong tình hình hiện nay là hợp lý

2. Tòa án nhân dân tối cao cần nghiên cứu, xây dựng các văn bản hướng dẫn việc thực hiện các nghi thức phiên toà

Khi xét xử các vụ án hình sự, dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh tế, lao động, hành chính, Tòa án nhân danh nhà nước, vì vậy, phiên toà dù có đại biểu và nhân dân tham dự hay không đều không được xem nhẹ vấn đề nghi thức. Việc quy định thống nhất về nghi thức phiên toà để các Tòa án áp dụng là hết sức cần thiết, đặc biệt là Tòa án cấp huyện là cấp Tòa án gần dân nhất. Việc xây dựng các văn bản hướng dẫn việc thực hiện nghi thức phiên toà có thể bao gồm:

Trang trí phòng xét xử, trang phục của Hội đồng xét xử, vị trí trong phòng xét xử của những người tiến hành tố tụng, những người tham gia tố tụng, những người tham gia phiên toà, những người bảo vệ phiên toà...

Đồng thời, cần quy định về nghi thức, thủ tục khi Hội đồng xét xử vào phòng xử án, cách xưng hô tại phiên toà, quyền và nghĩa vụ của những người được triệu tập và những người khác trong việc trình bày ý kiến của mình, quyền hạn và nghĩa vụ của những người có hoạt động liên quan tới việc xét xử...

3. Tăng cường phối hợp giữa Tòa án cấp huyện với các cơ quan tiến hành tố tụng và các cơ quan bổ trợ tư pháp khác

Hoạt động xét xử của Tòa án cấp huyện là giai đoạn tiếp theo của các hoạt động điều tra và truy tố do đó nó mang tính chất độc lập tương đối. Chính vì vậy việc tăng cường sự phối hợp giữa Tòa án cấp huyện với các cơ quan tiến hành tố tụng cùng cấp và các cơ quan bổ trợ tư pháp khác cũng là một trong những điều kiện cần thiết để nâng cao năng lực xét xử của Tòa án cấp huyện. Trong quá trình nghiên cứu hồ sơ vụ án chuẩn bị xét xử hoặc trước và trong quá trình xét xử trong một số trường hợp đòi hỏi thẩm phán cần phải có những hoạt động nhất định để trao đổi, phối hợp với cơ quan điều tra và Viện kiểm sát nhằm giải quyết các vấn đề liên quan như: yêu cầu điều tra bổ sung, thu thập thêm chứng cứ, kê biên tài sản để đảm bảo, bảo vệ phiên toà, tổ chức các phiên toà lưu động… Đây là những vấn đề rất quan trọng đảm bảo cho việc xét xử vụ án đúng pháp luật, nghiêm minh và kịp thời.

Ngoài việc phối hợp với các cơ quan tiến hành tố tụng thì việc Tòa án cấp huyện phối hợp với các cơ quan bổ trợ tư pháp như: Cơ quan giám định, Hội đồng định giá tài sản, cơ quan quản lý hộ tịch... cũng hết sức cần thiết, nhằm đảm bảo cho hoạt động xét xử của Tòa án có chất lượng và hiệu quả.

4. Tăng cường sự lãnh đạo của cấp uỷ Đảng địa phương đối với hoạt động xét xử của Tòa án cấp huyện

Đảm bảo sự lãnh đạo của cấp uỷ Đảng địa phương đối với hoạt động của Tòa án cấp huyện cũng là một trong những yếu tố quan trọng nhằm nâng cao năng lực xét xử của Tòa án cấp huyện. Song để đạt được mục đích đó cần có một cơ chế đúng đắn về vai trò lãnh đạo của Đảng đối với hoạt động xét xử của Tòa án cấp huyện. Về vấn đề này chúng ta cần trở lại những nguyên lý về phương pháp và hình thức lãnh đạo của Đảng với bộ máy nhà nước. Đảng thực hiện quyền lãnh đạo của mình bằng việc ra đường lối, phương pháp hoạt động của Nhà nước, quyết định những vấn đề quan trọng về bộ máy và cán bộ, bố trí những cán bộ có năng lực, làm nòng cốt trong các cơ quan nhà nước, kiểm tra việc thực hiện đường lối, chủ trương...sự lãnh đạo của Đảng với Nhà nước là từ đầu quá trình (đề ra đường lối chủ trương) đến cuối quá trình (tức làm cho đường lối chính sách thành hiện thực).

Tòa án là cơ quan chức năng, sự lãnh đạo của Đảng cần phản ánh được tính đặc thù của ngành, với suy nghĩ đó, vận dụng các nguyên tắc chung nêu trên vào lĩnh vực Toà án, trong xu thế đổi mới hiện nay, chúng tôi thấy sự lãnh đạo của Đảng đối với các Tòa án địa phương nên thực hiện như sau:

Cấp uỷ Đảng cần làm cho cán bộ Đảng viên các ngành ở địa phương quán triệt những quan điểm của Đảng ta về nhà nước và pháp luật. Giáo dục cán bộ Đảng viên, quần chúng nhân dân thực hiện pháp luật, hiểu được vai trò, vị trí của Tòa án trong bộ máy nhà nước và trách nhiệm phối hợp trong hành động.

Đề ra chủ trương, biện pháp lớn bảo đảm sự phối hợp, hỗ trợ giữa các cơ quan thông tin, tuyên truyền ở địa phương để tuyên truyền pháp luật qua thực tế diễn biến tại phiên toà.

Đề ra chủ trương và chỉ đạo sự phối hợp của các cơ quan trong khối nội chính, trên cơ sở sử dụng các cơ quan này làm tham mưu, đề ra phương hướng tăng cường pháp chế. Tuy tình hình địa phương, trong từng thời gian lại có những chỉ đạo cụ thể. Ví dụ ra chỉ thị về cải tiến công tác bảo vệ trật tự pháp luật và tăng cường đấu tranh chống các phạm tội và vi phạm pháp luật, phục vụ yêu cầu chính trị tại địa phương. Trong chỉ thị cần nêu rõ mục tiêu, yêu cầu, nội dung, trách nhiệm của các ngành, các cấp, các cơ quan và trách nhiệm cụ thể của các cơ quan bảo vệ pháp luật, trong đó có Tòa án cấp huyện.

Đảng lãnh đạo thông qua chi bộ Đảng cơ quan Tòa án để quán triệt các chủ trương, đường lối mới của Đảng và Nhà nước tới cán bộ Đảng viên trong ngành. Xây dựng các tổ chức Đảng vững mạnh trong Toà án, kiểm tra các Đảng viên làm việc trong toà án.

Đối với những vụ án trọng điểm, cấp uỷ cần sử dụng tốt vai trò tham mưu của các cơ quan nội chính, để các cơ quan này đề xuất ý kiến của mình. Cấp uỷ sẽ quyết định về mục tiêu, yêu cầu phải đạt khi xét xử chứ không nên ra các chỉ thị cụ thể về đường lối xử lý như tội danh, hình phạt, cho hay không cho ly hôn, chia tài sản như thế nào v.v..

Đối với Tòa án phải nhận thức rõ trách nhiệm làm tham mưu cho cấp uỷ, chịu sự lãnh đạo của cấp uỷ về mặt đường lối chính sách nói chung, phải nêu cao tinh thần trách nhiệm, chỉ đưa sang cấp uỷ xin ý kiến những vấn đề có ảnh hưởng lớn trong địa phương, ví dụ như các vụ án mà bị cáo là người đứng đầu các tổ chức tôn giáo hay người có uy tín lớn trong vùng dân tộc thiểu số....Thẩm phán phải có suy nghĩ chuẩn bị kỹ từ trước, chủ động đề xuất hướng giải quyết. Những vấn đề phức tạp trước khi đưa ra cấp uỷ cần bàn bạc trao đổi với các ngành trong khối nội chính, tránh tình trạng không chuẩn bị kỹ, cấp uỷ mất nhiều thời gian bàn bạc, hiệu quả công việc lại không cao.

Tòa án là một bộ phận trong bộ máy nhà nước, muốn tăng cường hiệu lực nhà nước cần quan tâm cho ngành Tòa án vững mạnh, nâng cao được năng lực xét xử. Vì vậy sự lãnh đạo của Đảng đối với Tòa án là đòi hỏi tất yếu khách quan do chính hoạt động xét xử đặt ra.

[1] Từ điển Tiếng Việt, Nhà xuất bản Đà Nẵng, 1998, tr 639.

[2] Trong năm 2000, TOà án nhân dân cấp huyện chỉ thụ lý 74 vụ án kinh tế - Báo cáo công tác xét xử của Toà án năm 2000, Toà án nhân dân tối cao.

[3] Báo cáo của Chánh án Toà án nhân dân tối cao tại kỳ họp thứ 8 Quốc hội khoá X về công tác Toà án.

Đề tài - Đề án

Luận án - luận văn

Đặc san thông tin KHPL

Tài liệu hội thảo khoa học

Bài trích tạp chí

Sách

Tài liệu xem nhiều nhất

CƠ SỞ DỮ LIỆU TƯ LIỆU TÀI LIỆU KHOA HỌC PHÁP LÝ