Cơ sở lý luận và thực tiễn xây dựng và hoàn thiện tổ chức và hoạt động công chứng ở Việt Nam

Công chứng là một thể chế có từ hàng trăm năm ở các nước phát triển trên thế giới. Công chứng - hoạt động bổ trợ tích cực về mặt pháp lý để bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của công dân và giữ gìn kỷ cương pháp luật, đặc biệt, trong xã hội đa dạng về sở hữu, có nền kinh tế hàng hoá vận động theo cơ chế thị trường và Nhà nước pháp quyền. Do đó ở Việt Nam hiện nay, cùng với xúc tiến việc đổi mới và hoàn thiện nền tư pháp, thì việc xây dựng và hoàn thiện tổ chức, hoạt động công chứng đang được Nhà nước ta quan tâm. Đối với nước ta, công chứng là một lĩnh vực rất mới mẻ, cả về mặt lý luận và thực tiễn, do từ trước đến nay chưa có một đề tài khoa học nào nghiên cứu về công tác công chứng. Chính vì vậy, được sự đồng ý của Bộ Tư pháp và Bộ Khoa học, Công nghệ và Môi trường, Viện Nghiên cứu Khoa học Pháp lý tổ chức nghiên cứu đề tài: “Cơ sở lý luận và thực tiễn xây dựng và hoàn thiện tổ chức và hoạt động Công chứng ở Việt Nam”.

Để góp phần nghiên cứu toàn diện và sâu sắc về công chứng, phạm vi nghiên cứu của đề tài chỉ đưa ra những luật cứ khoa học bước đầu, trên cơ sở đó, căn cứ vào điều kiện, hoàn cảnh cụ thể của nước ta, đưa ra những kiến nghị cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả của hoạt động công chứng, góp phần đáp ứng kịp thời nhu cầu về công chứng ngày càng phát triển của xã hội.

PHẦN I - LÝ LUẬN VỀ CÔNG CHỨNG

I. KHÁI NIỆM “CÔNG CHỨNG”

1. Bản chất của công chứng

Notarie - tiếng Pháp, Notary - tiếng Anh, Notariat - tiếng Đức, Hottapiat - tiếng Nga, đều có gốc La tinh là Notarius, có nghĩa là viết, ghi chép. Vậy công chứng viên là người viết hoặc với nghĩa rộng là lập các văn bản.

Ở Việt Nam, trước đây trong thời thuộc Pháp và dưới chế độ Ngụy quyền Sài Gòn, dùng từ chưởng khế, có nghĩa là người giữ các văn bản.

Thuật ngữ “công chứng” được chính thức sử dụng sau khi thành lập nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, trong Nghị định ngày 1/10/1945 của Bộ trưởng Bộ Tư pháp nước Việt Nam dân chủ công hoà bổ nhiệm ông Vũ Quý Vĩ làm công chứng tại Hà Nội. Sau đó thuật ngữ “công chứng” được sử dụng trong Nghị định số 143-HĐBT ngày 20/11/1981 của Hội đồng bộ trưởng quy định về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và tổ chức Bộ Tư pháp, và Nghị định số 45-HĐBT ngày 27/2/1991 của Hội đồng Bộ trưởng về “tổ chức và hoạt động công chứng nhà nước.

Xét về chức năng, mục đích của hoạt động này, thì thuật ngữ “công chứng” sát nghĩa hơn. Vậy bản chất của công chứng là gì?

Ở Cộng hoà Pháp, theo Điều 1 Sắc lệnh số 45-2390 ngày 2/11/1945. Theo đó, “công chứng viên là công chức được bổ nhiệm để tiếp nhận các văn bản và hợp đồng mà các bên đương sự phải hoặc muốn tạo cho chúng tính xác thực giống như các văn bản của chính quyền và để đảm bảo đúng ngày tháng lưu giữ các văn bản, hợp đồng và cấp các bản sao của văn bản và hợp đồng đó.

Lệnh số 48/PQ của Tổng thống Công hoà Bê-nanh ban hành “Điều lệ công chứng” cũng chép lại gần như nguyên văn điều luật trên của Cộng hoà Pháp.

Ở vương quốc Anh, Luật Công chứng quy định: công chứng viên là công chức được bổ nhiệm. Công chứng viên thực hiện các hành vi công chứng sau: soạn thảo, chứng nhận hoặc xác nhận, chứng thư và các giấy tờ khác (bao gồm giấy tờ chuyển nhượng bất động sản và tài sản cá nhân, giấy Ủy quyền liên quan đến bất động sản và tài sản cá nhân ở Anh, xứ Wales, các nước khác thuộc khối thịnh vượng chung của Anh hoặc ở nước ngoài); chứng nhận hoặc xác nhận các văn bản giao dịch, soạn thảo di chúc hoặc các giấy tờ liên quan đến di chúc, lập kháng nghị hàng hải về sự cố xảy ra đối với tầu và hàng hóa trên tầu trong thời gian tàu đi trên biển....

Theo Luật Công chứng nhà nước năm 1973 của Liên Xô (cũ), tại Điều 1 quy định: nhiệm vụ của công chứng nhà nước là (i) bảo vệ sở hữu xã hội chủ nghĩa, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, các cơ quan nhà nước, xí nghiệp, các nông trang tập thể, các tổ chức xã hội và các tổ chức hợp pháp khác; (ii) củng cố pháp chế xã hội chủ nghĩa và kỷ cương pháp luật; (iii) phòng ngừa những vi phạm pháp luật. Để thực hiện nhiệm vụ này, công chứng viên phải chứng thực kịp thời, chính xác những hợp đồng và những giao ước pháp lý khác, làm thủ tục quyền thừa kế, cấp giấy chứng thực đòi nợ và thực hiện những việc công chứng khác.

Theo Điều 6 của Dụ số 43 ngày 29/11/1954 của chính quyền Ngụy quyền Sài Gòn, thì chưởng khế có nhiệm vụ: (i) Lập tất cả những văn kiện và khế ước mà những đương sự trước các Toà án buộc phải làm; (ii) Lập những văn kiện và khế ước mà các đương sự này muốn cho có tính cách công chứng y như các văn kiện do công quyền lập ra; (iii) Xác định niên hiệu những văn kiên và khế ước ấy; (iv) Quản thủ những văn kiện này; (v) Cấp các bản trích sao và toàn sao.

Xét về phương pháp thể hiện và nội dung chi tiết của khái niệm về công chứng trong pháp luật của các nước trên thế giới có những điểm khác nhau, nhưng về bản chất của khái niệm đó là giống nhau. Bản chất của công chứng là tạo lập nên một loại chứng cứ bằng văn bản có giá trị pháp lý cao hơn hẳn những loại chứng cứ khác, bởi nó mang dấu ấn của công quyền và được bảo đảm bằng trách nhiệm đặc biệt của công chứng viên - là một công chức do Nhà nước bổ nhiệm để thực hiện chức năng công chứng.

Những chứng cứ bằng văn bản do công chứng tạo lập ra đáng tin cậy, bởi chúng được công chứng viên lưu giữ bảo quản tuyệt đối an toàn, bí mật, và khi có yêu cầu thì đích thân công chứng viên sẽ cung cấp những chứng cứ đó cho công dân, tổ chức hoặc cơ quan nhà nước có thẩm quyền (đặc biệt là Toà án).

Như vậy để bảo đảm mục đích của công chứng là cung cấp một loại chứng cứ đáng tin cậy và không thể phản bác, thì nội dung của công chứng phải bao gồm những công đoạn sau đây:

- Lập văn bản công chứng. Lập văn bản công chứng được hiểu là công chứng viên giúp đương sự thể hiện ý chí của họ bằng văn bản; công chứng viên có thể giúp đương sự thảo văn bản, có thể đương sự tự thảo văn bản, công chứng viên kiểm tra để khẳng định ý chí của đương sự, kiểm tra tính hợp pháp của văn bản do đương sự tự thảo... Trong cả hai trường hợp công chứng viên cùng với đương sự ký vào văn bản. Văn bản đó được gọi là “văn bản công chứng”.

- Lưu giữ bản gốc của văn bản công chứng một cách tuyệt đối an toàn, bí mật;

- Cấp bản toàn sao hoặc trích sao cho đương sự, toà án hoặc các cơ quan nhà nước có thẩm quyền.

2. Vai trò của công chứng, vị trí của hoạt động công chứng trong quản lý xã hội

Bằng cách tạo nên và cung cấp những chứng cứ đáng tin cậy và không thể phản bác trong các quan hệ dân sự, thương mại (đặc biệt là các quan hệ về gia đình, tài sản), công chứng đã tạo ra một sự bảo đảm an toàn pháp lý cho công dân, tổ chức, khi họ tham gia các quan hệ đó. Đây là một biện pháp hữu hiệu và ít tốn kém nhất bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, tổ chức; đặc biệt trong xã hội có nhiểu thành phần kinh tế, nhiều hình thức sở hữu, trong đó sở hữu tư nhân được pháp luật công nhận và bảo vệ.

Công chứng còn có vai trò rất quan trọng trong việc phòng ngừa và hạn chế những tranh chấp, kiện tụng trong xã hội. Sự đáng tin cậy và không thể phản bác của văn bản công chứng buộc công dân phải tự nguyện thi hành những nghĩa vụ và giúp họ đương nhiên được hưởng những quyền lợi mà văn bản công chứng đã xác nhận, mà không phải nhờ đến sự phán xét của toà án. Ở đâu có hoạt động công chứng phát triển, những vụ tranh chấp, kiện cáo về dân sự giảm đi đáng kể.

Khi yêu cầu công chứng, công dân còn được tư vấn để xử sự đúng pháp luật, để dàn xếp, hòa giải những mâu thuẫn về quyền lợi và nghĩa vụ. Ở các nước có nền công chứng phát triển, đặc biệt các nước theo luật tập quán (Conmon law), vai trò tư vấn của công chứng ngày càng được coi trọng và mở rộng.

Với chức năng và vai trò nêu trên, công chứng được coi là một trong các hoạt động bổ trợ tư pháp, với nghĩa hẹp là hỗ trợ cho hoạt động xét xử của toà án, và với nghĩa rộng là hỗ trợ (góp phần) vào việc duy trì kỷ cương pháp luật trong xã hội.

3. Các trường phái công chứng trên thế giới

Tuy chức năng, mục đích như nhau, nhưng nếu xét về những khía cạnh cụ thể như quan niệm về các việc công chứng, về ý nghĩa pháp lý của văn bản công chứng, về tổ chức công chứng, thì trên thế giới hiện nay có hai trường phái công chứng.

a) Trường phái công chứng của các nước hệ thống pháp luật La tinh - luật viết (bao gồm các nước lục địa Châu Âu, Châu Phi và một số nước chịu ảnh hưởng của hệ thống luật La tinh), có những đặc điểm nổi bật sau đây:

- Nội dung, trình tự, thủ tục công chứng được quy định cụ thể và chặt chẽ;

- Phạm vi các việc công chứng được pháp luật giới hạn (việc cụ thể hoặc nhóm việc);

- Ý nghĩa pháp lý của văn bản công chứng rất cao. Nếu không có kiện cáo về tính khách quan, đúng đắn của công chứng viên khi lập văn bản công chứng, thì hợp đồng được coi như một phán quyết của Toà án, buộc các bên phải thi hành. Bởi vậy người ta gọi “công chứng viên” là “thẩm phán về hợp đồng”.

- Công chứng viên là công chức do Nhà nước bổ nhiệm. Tuy vậy, tổ chức công chứng có thể là cơ quan nhà nước, có thể là tổ chức hành nghề tự do. Do đó, công chứng viên có thể là viên chức trong bộ máy nhà nước, có thể là người được Nhà nước bổ nhiệm nhưng hành nghề tự do (không phải là viên chức nhà nước). Trong cả hai trường hợp công chứng viên đều phải hoạt động chuyên trách, không được kiêm nhiệm.

b) Trường phái công chứng của các nước theo luật tập quán (Common law).

Do ảnh hưởng của hệ thống luật tập quán, nên công chứng ở các nước này cũng mang tính chất mềm dẻo, linh hoạt hơn, với những đặc điểm nổi bật sau đây:

- Pháp luật không quy định chi tiết, chặt chẽ về công chứng;

- Các việc công chứng không bó hẹp trong một phạm vi rõ ràng;

- Văn bản công chứng chỉ có giá trị là chứng cứ, chứ không có hiệu lực buộc các người có liên quan phải thực hiện;

- Công chứng là một nghề tự do hoàn toàn, tương tự như nghề luật sư; luật sư có thể đồng thời là công chứng viên.

Ngoài ra còn phải kể đến nhóm công chứng của các nước thuộc hệ thống xã hội chủ nghĩa (trước đây). Trong điều kiển chỉ khuyến khích và phát triển hai thành phần kinh tế nhà nước và tập thể, trong cơ chế hành chính - bao cấp, vai trò công chứng không được coi trọng và không có cơ sở để phát triển. Vì vậy công chứng ở các nước xã hội chủ nghĩa (trước đây) nhìn chung mang nặng tính chất hình thức, khó phân biệt hoạt động công chứng với việc thực thi hành chính của chính quyền. Xuất phát từ những đặc điểm trên đây, công chứng ở các nước thuộc hệ thống xã hội chủ nghĩa có những đặc trưng sau đây:

- Công chứng ở các nước thuộc hệ thống xã hội chủ nghĩa (trước đây) đều là công chứng nhà nước. Công chứng viên là viên chức trong bộ máy nhà nước; tổ chức công chứng là cơ quan nhà nước và được lập theo đơn vị hành chính; những nơi chưa lập tổ chức công chứng thì giao cho chính quyền thực hiện công chứng;

- Ý nghĩa của văn bản công chứng không được coi trọng, vai trò của công chứng viên không được đề cao, trách nhiệm bồi thường dân sự của công chứng hầu như không được nhắc đến.

II. Ý NGHĨA PHÁP LÝ VÀ HÌNH THỨC CỦA VĂN BẢN CÔNG CHỨNG

1. Ý nghĩa pháp lý của văn bản công chứng

Văn bản được làm theo thủ tục công chứng có ý nghĩa pháp lý đặc biệt, khác với các văn bản mang tính chất thị thực hay quyết định của chính quyền.

Một văn bản công chứng ở bất cứ nước nào thuộc hai trường phái công chứng trên thế giới, đều có ý nghĩa sau đây:

- Ngày, tháng, năm lập văn bản được coi như chính xác không thể tranh cãi;

- Trước các toà án, văn bản công chứng là những chứng cứ hoàn toàn được tin cậy về những điều mà các đương sự đã thỏa thuận được ghi trong văn bản.

Tuy vậy hai trường phái công chứng có quan niệm khác nhau về mức độ giá trị của văn bản công chứng:

- Trường phái công chứng theo hệ thống pháp luật La tinh cho rằng, văn bản công chứng có giá trị như văn bản của chính quyền. Văn bản công chứng hợp đồng có hiệu lực thực hiện đối với các bên ngang với phán quyết toà án.

- Trường phái công chứng theo hệ thống luật tập quán thì văn bản công chứng chỉ đơn thuần có giá trị chứng cứ ở mức độ cao.

2. Hình thức văn bản được công chứng và thủ tục lập văn bản công chứng

Pháp luật các nước, đặc biệt các nước theo hệ thống luật viết, quy định rất chặt chẽ về hình thưc văn bản công chứng và thủ tục lập văn bản công chứng. Các văn bản do một công chứng viên lập, trừ một số trường hợp (di chúc, tặng cho bất động sản, đương sự không biết hoặc không thể ký) phải do hai công chứng viên, hoặc một công chứng viên lập có hai hoặc bốn người làm chứng.

Về hình thức các văn bản phải:

- Ghi tên công chứng viên và tên văn phòng công chứng; tên, họ, tư cách và chỗ ở của các đương sự và các nhân chứng; ngày, tháng, năm lập văn bản;

- Viết tay hoặc đánh máy bằng loại mực không phai, viết liền làm một văn bản, chữ viết phải rõ ràng, không viết tắt, không viết chữ chồng lên nhau, không viết xen giữa hai dòng chữ, không để khoảng cách trắng. Bản đánh máy phải là bản đánh đầu tiên, không do giấy than đánh ra. Các số tiền, ngày tháng phải viết bằng chữ.

- Đương sự, nhân chứng, công chứng viên phải cùng ký tên. Phải ghi chú đã đọc văn bản cho mọi người nghe. Nếu văn bản không do viết tay, đương sự, nhân chứng và công chứng viên phải ký tắt dưới mỗi trang.

- Những chữ thêm phải ghi vào bên lề, mọi người phải ký tên hoặc ký tắt dưới chữ đó. Phải tính số chữ đã gạch bỏ ra lề hoặc dưới văn bản.

Văn bản lập ra không tuân thủ các quy định trên thì bị coi là vô hiệu. Nếu không có chữ ký của những người tham dự thì văn bản chỉ có giá trị như một tư chứng thư.

Công chứng viên phải giữ lại nguyên bản các văn bản mà họ lập ra. Tuy nhiên, một số văn bản, như Ủy quyền, có thể làm văn bản chính cấp, không phải giữ nguyên bản.

Chỉ có công chứng viên giữ nguyên bản mới có quyền cấp bản trích sao hay bản toàn sao. Công chứng viên không được giao nguyên bản cho ai, trừ khi có một bản án cho phép. Không được cấp bản trích sao lần thứ hai. Không được cấp bản trích sao hay bản toàn sao hay tiết lộ nội dung của văn bản mình giữ cho người khác biết, nếu không có lệnh của toà án, trừ đương sự, những người thừa kế của đương sự hay những người đã được họ nhượng quyền.

III. PHẠM VI CÁC VIỆC CÔNG CHỨNG

Ở các nước việc lựa chọn việc nào là việc công chứng có sự khác nhau.

Tại Cộng hoà Pháp, công chứng viên được giao trách nhiệm tiếp nhận các văn bản và hợp đồng mà các bên đương sự phải hoặc muốn có tính chất công chứng. Pháp luật về công chứng chỉ quy định chung như vậy, còn văn bản và hợp đồng nào phải công chứng thì được quy định tại văn bản pháp luật khác. Chẳng hạn đối với những loại hợp đồng sau đây bắt buộc phải thực hiện công chứng: (i) Hợp đồng cho, biếu bất động sản, loại tài sản có giá trị lớn; (ii) Hợp đồng hôn nhân; (iii) Hợp đồng cầm cố; (iv) Tất cả Ủy quyền; (v) Hợp đồng bán nhà sắp xây dựng; (vi) Hợp đồng cho, biếu có chia sẻ.

Kể cả những việc do pháp luật buộc phải công chứng và những việc pháp luật không buộc phải công chứng, trong thực tiễn công chứng ở Pháp và một số nước, người ta chia thành 3 nhóm việc công chứng. Đó là:

- Nhóm việc công chứng về quan hệ gia định, gồm hợp đồng hôn nhân, các việc về thừa kế, cho, tặng tài sản trong gia đình...

- Nhóm việc về tài sản gồm các hợp đồng chuyển nhượng tài sản, đặc biệt là những hợp đồng mua bán, cho thuê bất động sản...

- Nhóm việc về kinh doanh, doanh nghiệp bao gồm khai trình vốn, điều lệ công ty...

Ở Liên Xô (cũ) các việc công chứng được liệt kê rất chi tiết cụ thể, bao gồm:

- Chứng nhận các giao ước (hợp đồng, di chúc, giấy Ủy quyền...),

- Quyết định các biện pháp bảo vệ tài sản thừa kế;

- Cấp giấy chứng nhận quyền thừa kế;

- Cấp giấy chứng nhận quyền sở hữu một phần trong tài sản chung của vợ chồng;

- Ra lệnh cấm chuyển nhượng nhà ở;

- Chứng thực bản sao tài liệu và trích lục văn bản;

- Chứng nhận chữ ký trên giấy tờ;

- Chứng nhận bản dịch tài liệu từ tiếng này sang tiếng khác;

- Chứng nhận công dân còn sống;

- Chứng nhận công dân đang ở một nơi nhất định;

- Chứng nhận công dân là người trong ảnh;

- Chứng nhận thời gian xuất trình giấy tờ;

- Chuyển đơn từ của công dân, các cơ quan nhà nước, xí nghiệp, tổ chức, nông trang tập thể, hợp tác xã và tổ chức xã hội cho các công dân khác, các cơ quan nhà nước, xí nghiệp, các tổ chức khác.

- Nhận gửi tiền trả nợ và ngân phiếu trả nợ;

- Cấp giấy chứng thực đòi nợ;

- Làm chứng thư cự tuyệt hối phiếu;

- Đưa séc để thanh toán và chứng thực séc chưa được thanh toán;

- Nhận giữ giấy tờ;

- Lập kháng nghị hàng hải;

- Pháp luật Liên Xô có thể quy định các việc công chứng khác.

Nói chung, việc công chứng liên quan chặt chẽ đến luật dân sự. Bộ luật Dân sự là cơ sở pháp lý chủ yếu của hoạt động công chứng.

Nói tóm lại, căn cứ vào tính chất của quan hệ có thể chia thành 2 nhóm việc công chứng:

- Nhóm thứ nhất. Các việc công chứng mà đương sụ muốn được công chứng hay còn gọi là công chứng tự nguyện. Khi đương sự yêu cầu thì công chứng viên thực hiện, không được từ chối, nếu nội dung công chứng không trái pháp luật.

- Nhóm thứ hai. Pháp luật quy định một số việc bắt buộc phải thực hiện công chứng (như chuyển sở hữu bất động sản hoặc những việc quan trọng khác).

Căn cứ vào nội dung các quan hệ, có thể chia thành 3 nhóm việc công chứng sau:

- Những việc công chứng về quan hệ gia đình;

- Những việc công chứng về quan hệ tài sản, đặc biệt là bất động sản;

- Những việc công chứng có liên quan đến doanh nghiệp và hoạt động kinh doanh.

IV. VẤN ĐỀ TRÁCH NHIỆM CỦA CÔNG CHỨNG

Tất cả các nước có thể chế công chứng đều nói tới vấn đề trách nhiệm của công chứng. Trách nhiệm của công chứng bao gồm trách nhiệm bồi thường thiệt hại dân sự và trách nhiệm kỷ luật. Tuỳ theo công chứng viên là người làm nghề tự do hay là viên chức trong bộ máy nhà nước, mà việc xác định trách nhiệm công chứng khác nhau.

- Công chứng tự do, công chứng viên phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại cho đương sự do lỗi của công chứng viên gây ra khi thực hiện công chứng, vừa phải chịu trách nhiệm kỷ luật (do tổ chức hiệp hội công chứng xem xét và quyết định). Công chứng viên phải nộp một khoản tiền, ký quỹ hoặc phải mua bảo hiểm trách nhiệm nghề nghiệp để bảo đảm bồi thường thiệt hại cho đương sự.

- Công chứng nhà nước, tức là Nhà nước đứng ra làm công chứng, thì Nhà nước chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại về những lỗi do công chứng viên phạm phải khi hành sự hay những công việc họ được giao phó vì nhiệm vụ công chứng của họ. Được coi là lỗi về công vụ tất cả những lỗi công chứng viên đã phạm do vô ý trong khi thi hành công vụ. Cũng được coi như là lỗi về công vụ khi có sự gian dối mà công chứng viên phạm phải. Trách nhiệm vật chất của Nhà nước đối với người thứ ba hay đương sự bị tổn thất sẽ được bảo đảm bằng một quỹ riêng gọi là “Quỹ bảo đảm” mở tại Ngân hàng. Quỹ này được lập bằng cách trích một tỷ lệ nhất định của số lệ phí và tiền công thu được trong mỗi tháng. Còn công chứng viên, vì là viên chức ăn lương nhà nước, nên phải chịu trách nhiệm trước Nhà nước theo luật hành chính.

V. MỘT SỐ MÔ HÌNH TỔ CHỨC VÀ QUẢN LÝ CÔNG CHỨNG TRÊN THẾ GIỚI

Ở Cộng hoà Pháp, có hai hình thức tổ chức công chứng:

- Văn phòng công chứng tập thể, trong đó công chứng viên hoạt động nhân danh văn phòng công chứng chứ không được nhân danh cá nhân;

- Văn phòng công chứng chỉ có một công chứng viên.

Việc lập các văn phòng công chứng do Bộ trưởng Bộ Tư pháp quyết định và kiểm soát trên cơ sở các tiêu chuẩn về kinh tế, dân số và địa lý.

Người có thể được bổ nhiệm công chứng viên phải có các điều kiện sau:

- Là công dân Pháp,

- Chưa bị án hình sự về các tội do có hành vi trái với danh dự, tính trung thực và lối sống lành mạnh hoặc bị thi hành kỷ luật hành chính như cách chức, xóa tên, bãi miễn;

- Không bị phá sản, vỡ nợ;

- Có bằng cao học luật hoặc bằng có giá trị tương đương được cấp theo quy định liên bộ giữa Tư pháp và Đại học.

- Được đào tạo chuyên ngành công chứng và thi đỗ bằng thi tuyển công chứng viên hoặc có bằng cao học chuyên ngành công chứng.

Công chứng viên phải hoạt động chuyên trách, không được kiêm thêm chức năng thẩm phán, công tố viên, luật sư, thư ký toà... Tuy nhiên, công chứng viên có thể kiêm nhiệm giảng dậy ở khoa luật, trường đại học hoặc các trường pháp lý khác và tham gia các hội dân sự hoạt động không vì mục đích kiếm lợi nhuận. Công chứng viên không được trực tiếp hoặc thông qua một người trung gian thực hiện kinh doanh, thương mại, không được tham gia quản lý các công ty vô danh, công ty trách nhiệm hữu hạn.

Công chứng viên được bổ nhiệm bằng Nghị định của Bộ trưởng Bộ Tư pháp. Có ba hình thức bổ nhiệm là:

+ Bổ nhiệm theo kế vị: Sau khi công chứng viên của một văn phòng công chứng phải ngừng hoạt động vì bị chết hoặc nghỉ hưu, người ứng cử vào danh sách bổ nhiệm công chứng viên để kế vị công chứng viên (là người thuộc các hàng thừa kế của người để lại văn phòng công chứng), phải có đơn gửi Bộ trưởng Bộ Tư pháp. Đơn được chuyển cho ông biện lý bên cạnh toà rộng quyền nơi đặt trụ sở của văn phòng công chứng kèm theo hồ sơ và cam kết giữa người ứng cử với công chứng viên hoặc với người có quyền hợp pháp đối với phòng đó. Ông biện lý lấy ý kiến nhận xét của Trung tâm đào tạo công chứng viên về tư cách, khả năng hàng nghề và tài chính của người được để nghị bổ nhiệm. Trong vòng 45 ngày nếu đủ tiêu chuẩn, ông biện lý có ý kiến bằng văn bản và chuyển hồ sơ cho Bộ trưởng Bộ Tư pháp.

+ Bổ nhiệm công chứng viên để lập văn phòng công chứng mới: Theo để nghị của Ủy ban tuyển chọn (do Hội đồng công chứng khu vực chỉ định) Bộ trưởng Bộ Tư pháp bổ nhiệm công chứng viên bằng Nghị định để lập văn phòng mới. Hồ sơ của từng ứng cử viên được gửi cho ông biện lý bên cạnh toà rộng quyền nơi sẽ đặt văn phòng công chứng. Sau khi lấy ý kiến của Hội đồng xét tư cách và ý kiến của Hội đồng công chứng khu vực, ông biện lý có ý kiến bằng văn bản và gửi cùng hồ sơ lên Bộ trưởng Bộ Tư pháp.

+ Bổ nhiệm công chứng viên cho các văn phòng công chứng bị khuyết: Khi có quyết định của Bộ trưởng Bộ Tư pháp tuyên bố một văn phòng công chứng bị khuyết và không thể bộ nhiệm công chứng viên theo kế vị được, thì việc bổ nhiệm một công chứng viên để kế tục hoạt động được thực hiện theo trình tự bổ nhiệm công chứng viên cho một văn phòng mới thành lập. Công chứng viên mới được bổ nhiệm phải nộp một khoản tiền do Bộ trưởng Bộ Tư pháp quy định.

Trong vòng một tháng kề từ khi có Nghị định bổ nhiệm, công chứng viên phải tuyên thệ tại toà rộng quyền và chỉ được hoạt động sau ngày tuyên thệ. Trước khi hoạt động, công chứng viên phải đăng ký chữ ký và chữ ký tắt tại toà rộng quyền nơi đặt trụ sở của văn phòng.

Để quản lý công chứng viên của các văn phòng công chứng nêu trên, ở cấp tỉnh Cộng hòa Pháp thành lập một phòng quản lý công chứng, bảo đảm việc duy trì hoạt động và kỷ luật giữa các công chứng viên của các văn phòng công chứng trong phạm vi từng tỉnh. Tại các toà thượng thẩm thành lập Hội đồng công chứng khu vực để quản lý các phòng quản lý công chứng. Còn trong phạm vi cả nước, ở Pháp thành lập Hội đồng công chứng tối cao để đại diện cho toàn ngành công chứng bên cạnh các cơ quan chính quyền và đặt bên cạnh Bộ trưởng Bộ Tư pháp.

Ở nhiều nước theo luật La tinh, mô hình tổ chức công chứng cũng tương tự như ở Cộng hoà Pháp.

Ở Liên Xô (cũ) mỗi tỉnh có một hoặc một số phòng công chứng nhà nước, ngoài ra ở thủ đô các nước cộng hoà và tại trung tâm các tỉnh, vùng cũng có phòng công chứng nhà nước. Thứ nhất, phòng này có nhiệm vụ thực hiện các việc làm công chứng phức tạp, khó hơn như: chứng nhận bản sao các văn bản của các cơ quan quyền lực và cơ quan quản lý nhà nước tổi cao Liên Xô; có liên quan đến quyền và lợi ích riêng của công dân, chứng nhận bản sao các giấy tờ bằng tiếng nước ngoài... Ở những nơi không có phòng công chứng nhà nước, một số việc là công chứng đơn giản được giao cho Ủy ban chấp hành Xô Viết thành phố, thị trấn, xã thực hiện, đây không phải cơ quan chuyên trách.

Công chứng ở các nước thuộc hệ thống xã hội chủ nghĩa (trước đây) cũng là công chứng nhà nước và cũng có mô hình tổ chức về cơ bản giống như ở Liên - Xô (cũ).

Ở miền Nam nước ta dưới thời chính quyền Ngụy quyền Sài Gòn, tổ chức công chứng cũng là cơ quan nhà nước, công chứng viên là viên chức ăn lương nhà nước. Theo Dụ số 43 ngày 29/11/1954 ấn định quy chế chung ngạch chưởng khế thì trong quản hạt mỗi toà án sở thẩm hoặc toà án hoà giải rộng quyền lập một phòng chưởng khế thuộc Bộ Tư pháp.

Tóm lại, trên thế giới cơ 2 mô hình tổ chức công chứng.

Mô hình thứ nhất là mô hình tổ chức công chứng nhà nước, trong đó tổ chức công chứng là cơ quan nhà nước, công chứng viên do Nhà nước bổ nhiệm (thường là Bộ trưởng Bộ Tư pháp), là viên chức ăn lương nhà nước, lệ phí và tiền công thu được nộp vào ngân sách nhà nước; các phòng công chứng được lập theo đơn vị hành chính hoặc quản hạt của mỗi toà án sơ thẩm; phòng công chứng trực thuộc chính quyền địa phương hoặc Bộ Tư pháp.

Mô hình công chứng tư do, trong đó công chứng viên được Nhà nước bổ nhiệm (Tổng thống hoặc Bộ trưởng Bộ Tư pháp) làm việc cho những tổ chức hành nghề tự do. Tổ chức hành nghề công chứng là các văn phòng công chứng tư nhân hoặc tập thể, có một quy chế giống như doanh nghiệp. Các công chứng viên có tổ chức hiệp hội của họ.

PHẦN II - CÔNG CHỨNG NHÀ NƯỚC Ở VIỆT NAM HIỆN NAY - THỰC TIỄN TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CÔNG CHỨNG

I. LƯỢC SỬ VỀ SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CÔNG CHỨNG Ở VIỆT NAM

1. Tổ chức công chứng thời Pháp thuộc ở Việt Nam

Ở Việt Nam, công chứng được hình thành từ thời Pháp thuộc. Văn bản công chứng đầu tiên được lập vào năm 1886^([1]). Đến ngày 24/5/1931, Sắc lệnh mới về tổ chức công chứng được ban hành. Tổ chức công chứng tại Việt Nam thời Pháp thuộc phỏng theo nguyên tắc tổ chức công chứng tại nước Pháp và các nước trên thế giới chịu ảnh hưởng của luật La Mã.

Người có thể được bổ nhiệm làm công chứng viên phải có các điều kiện sau: (i) Quốc tịch Pháp, 25 tuổi; (ii) Có bằng cử nhân luật hoặc tốt nghiệp trường công chứng và phải tập sự 4 năm, trong đó có 1 năm là thư ký thứ nhất của một văn phòng công chứng. Nếu không có học vị trên thì thời gian tập sự là 6 năm, trong đó 2 năm là thư ký thứ nhất.

Các thành viên của toà án, chánh lục sự có bằng cử nhân luật, các luật sư đã có 5 năm thâm niên trong nghề phải tập sự 2 năm và qua một kỳ sát hạch về nghiệp vụ. Nếu đã có 10 năm thâm niên trong nghề thì phải qua kỳ thi sát hạch.

Tổng thống Pháp thiết lập Văn phòng công chứng bằng Sắc lệnh, khi thấy cần thiết. Thời kỳ này có 1 văn phòng công chứng ở Hà nội và 3 văn phòng công chứng ở Sài Gòn. tại các Toà án sơ thẩm như ở Hải Phòng, Nam Định, Đã Nẵng và các tỉnh Nam bộ có chánh lục sự kiêm công chứng viên.

Công chứng viên được bổ nhiệm theo Sắc lệnh của Tổng thống Pháp và giữ chức vụ suốt đời. Đã giữ chức vụ được 10 năm thì có thể giới thiệu người kế vị với Tổng thống Pháp. Công chứng viên không hưởng lương, nhưng được thu phí và thù lao do Nhà nước ấn định, phải nộp một phần lệ phí và thù lao cho công quỹ (tỷ lệ 1/4) hoặc nộp thuế theo chế độ thuế hiện hành. Công chứng viên không được kiêm nhiệm một công vụ khác. Công chứng viên phải nộp tiền ký quỹ để bảo đảm bồi thường thiệt hại do các lỗi phạm phải khi thi hành công vụ. Công chứng viên phải tuyên thệ. Mỗi người có 1 con dấu, chữ ký và chữ ký tắt phải lưu trữ tại toà án sở thẩm quản hạt.

2. Tổ chức Công chứng thời chính quyền Ngụy quyền Sài Gòn

Tại miền Nam, chính quyền Ngụy quyền Sài Gòn ban hành Dụ số 43 ngày 29/11/ 1954 quy định về ngạch chưởng khế với mục đích thiết lập trong quản hạt mỗi toà án sơ thẩm hoặc hoà giải rộng quyền một phòng chưởng khế thuộc Bộ Tư pháp, song thực tế chỉ thành lập được phòng chưởng khế ở Sài Gòn^([2]).

Điều kiện để được bổ nhiệm là chưởng khế:

- Có quốc tịch Việt Nam;

- Có tuổi đời ít nhất là 25 tuổi, mà nhiều nhất là 35 tuổi. Giới hạn về tuổi được nhập ngạch được tăng thêm tối đa 10 năm cho những thí sinh nào là công chức có thâm niên xin công nhận để hưởng lệ về hưu trí.

- Có bằng cấp cử nhân hay tiến sĩ luật khoa hoặc tốt nghiệp một học đường chưởng khế đã được chính phủ công nhận.

- Chưa bị can án lần nào và được hưởng các công quyền, dân quyền và gia quyền;

- Trúng tuyển một kỳ thi nhập ngạch (điều kiện tổ chức và chương trình thì sẽ do Nghị định của Tổng trưởng Bộ Tư pháp ấn định sau khi thỏa hiệp với Bộ phụ trách công vụ).

- Đã làm tròn nhiệm vụ đối với luật lệ về quân dịch.

Như vậy, các chưởng khế người Việt Nam đã thay các Công chứng viên của Pháp. Chưởng khế được hưởng lương từ ngân sách. Ngoài ra còn được hưởng 7% tiền hoa hồng được tính trên tổng số lệ phí và tiền công do chưởng khế thu cho quốc gia. Phòng chưởng khế này hoạt động cho đến trước ngày miền Nam được giải phóng 30/4/1975.

3. Tổ chức công chứng trong chế độ dân chủ nhân dân và Nhà nước xã hội chủ nghĩa

Cách mạng tháng Tám thành công, bộ máy nhà nước thực dân, phong kiến bị đập tan, cùng với việc xây dựng bộ máy nhà nước kiểu mới, ngày 1/10/1945, Bộ trưởng Bộ Tư pháp đã ra Nghị định bổ nhiệm một công chứng viên là người Việt Nam ở Hà Nội, thay thế người Pháp. Các luật lệ cũ về công chứng vẫn tiếp tục thi hành, trừ những khoản không hợp với nền độc lập và chính thể dân chủ cộng hoà Việt Nam. Công chứng lúc này còn mang đậm dấu ấn của công chứng Pháp, như phải ký quỹ một số tiền bảo đảm hoặc có thể lấy bất động sản mà bảo đảm thay vào số tiền đó, phải tuyên thệ. Do điều kiện và hoàn cảnh của kháng chiến nên phòng công chứng này phải ngừng hoạt động.

Tiếp sau đó Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký Sắc lệnh số 59-SL ngày 15/11/1945 ấn định “thể lệ việc thị thực các giấy tờ”. Theo đó, quyền thị thực các giấy tờ trước đây giao cho lý trưởng các làng và thị trưởng ở thành thị, nay giao cho Ủy ban nhân dân cấp xã. Riêng ở thành thị việc thị thực của Ủy ban thành phố phải có thêm Ủy ban nhân dân thị xã chứng nhận. Tuy nhiên, Ủy ban thị thực phải là Ủy ban nơi trú quán một bên đương sự lập ước và việc bất động sản phải là Ủy ban ở nơi bất động sản, nếu có nhiều bất động sản ở nhiều nơi khác nhau thì giấy tờ về bất động sản ấy phải do Ủy ban mỗi nơi thị thực. Các Ủy ban thị thực phải chịu trách nhiệm về việc thị thực không đúng về căn cước của đương sự, ngày tháng thị thực và quyền sở hữu trên bất động sản đem bán hay cầm cố. Nếu xảy ra thiệt hại đến tư nhân, công quỹ của làng hay của thành phố vì thị thực không đúng, thì phải bồi thường. Việc thị thực được thu một khoản lệ phí theo tỷ lệ từ 0,1% đến 1%. Xét về cả nội dung, thủ tục và chủ thể thực hiện, thì việc thị thực theo Sắc lệnh số 59-SL ngày 15/11/1945 không phải là việc công chứng mà chỉ là một thủ tục hành chính. Càng về sau này, việc thị thực chỉ được thực hiện một cách hình thức như xác nhận ngày, tháng, năm, địa chỉ thường trú và chữ ký của đương sự.

Đến ngày 29/2/1952 Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký tiếp Sắc lệnh số 85-SL ban hành thể lệ trước bạ về các việc mua bán trao đổi nhà cửa, ruộng đất. Theo Sắc lệnh này, văn tự phải đưa Ủy ban kháng chiến hành chính xã hay thị xã chứng thực chữ ký của người mua, bán, cho, nhận đổi và chứng thực những người bán, cho hay đổi là chủ những nhà cửa, ruộng đất đem bán, cho hay đổi.

Thời kỳ Ủy ban nhân dân được giao việc thị thực đã đạt được kết quả nhất định trong điều kiện của cơ chế hành chính, bao cấp; phù hợp với điều kiện hoàn cảnh lúc bấy giờ, các quan hệ giao dịch, nhất là quan hệ tài sản còn ít và đơn giản. Thực chất đây cũng không phải là hoạt động công chứng.

Để đáp ứng yêu cầu của công cuộc đổi mới, căn cứ vào các quy định của Nghị định số 143-HĐBT ngày 22/11/1981 của Hội đồng Bộ trưởng quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và tổ chức tư pháp, ngày 10/10/1987 Bộ Tư pháp đã ra Thông tư số 574-QLTPK về công tác công chứng nhà nước. Công tác công chứng nhà nước của Ủy ban nhân dân các địa phương được cải tiến và nâng cao chất lượng, đồng thời thành lập Phòng Công chứng nhà nước ở thành phố Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh và một số tỉnh, thành phố khác có nhu cầu lớn về công chứng và có đủ điều kiện cần thiết. Sau mấy chục năm không tổ chức hoạt động công chứng, thì đây là bước thí điểm cần thiết để rút ra những kinh nghiệm tiếp tục từng bước xây dựng xây dựng tổ chức và hoạt động công chứng ở nước ta.

Ngày 27/2/1991m Hội đồng Bộ trưởng đã ban hành Nghị định số 45-HĐBT về tổ chức và hoạt động công chứng nhà nước. Sau hơn hai năm thực hiện Nghị định đã đạt được kết quả bước đầu đáng khính lệ; đồng thời cũng bộc lộ những thiếu sót, hạn chế, đòi hỏi phải nghiên cứu từ kinh nghiệm thực tiễn công chứng của nước ta, kết hợp tiếp thu có chọn lọc kinh nghiệm của nước ngoài, để từng bước xây dựng và hoàn thiện nền công chứng Việt Nam.

II. QUAN NIỆM VỀ CÔNG CHỨNG THEO PHÁP LUẬT HIỆN HÀNH

Theo Điều 1 Nghị định số 45-HDBT ngày 27/1/1991 của Hội đồng Bộ trưởng về tổ chức và hoạt động công chứng nhà nước, thì “công chứng nhà nước là việc chứng nhận tính xác thực các hợp đồng và giấy tờ theo quy định của pháp luật, nhằm bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của công dân và cơ quan nhà nước, tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội, góp phần phòng ngừa vi phạm pháp luật, tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa...”.

Đây là quan niệm chính thức về công chứng ở Việt Nam. Quan niệm này có những nội dung chưa hợp lý sau đây:

- Công chứng chỉ được hiểu đơn thuận là “việc chứng nhận tính xác thực các hợp đồng, giấy tờ...”. Quan niệm về công chứng như vậy là chưa đầy đủ, bởi nó chưa bao gồm cả quá trình lập, lưu giữ và cấp văn bản công chứng, như quan niệm phổ biến về công chứng trên thế giới. Chỉ khi công chứng thực hiện đủ 3 công đoạn thì mới đạt được mục đích của nó là tạo lập nên và cung cấp một loại chứng cứ đáng tin cậy và không thể phản bác. Công chứng của các nước trên thế giới, đặc biệt các nước theo luật La tinh, rất coi trọng và quy định rất cụ thể, chặt chẽ việc lập lưu giữ và cấp văn bản công chứng.

- “Tính xác thực của các hợp đồng, giấy tờ” trong quan niệm về công chứng là chưa rõ ràng và chuẩn xác. Tính xác thực (hay đích thực) của các loại văn bản công chứng không giống nhau, có những phạm vi và mức độ khác nhau. Có những loại văn bản công chứng chỉ bảo đảm “đích thực” về ý chí của đương sự, về ngày, tháng, năm lập văn bản (di chúc, khước từ quyền hưởng di sản, kháng nghị hàng hải, cam đoan...); có văn bản công chứng ngoài việc bảo đảm tính đích thực về những vấn đề trên còn phải bao đảm không trái pháp luật và phù hợp với thực tế (các loại hợp đồng, xác định giá trị tài sản bằng hiện vật để đăng ký hoạt động của doanh nghiệp tư nhân...).

Quan niệm về công chứng chưa đầy đủ và chuẩn xác dẫn đến việc xác định giá trị văn bản công chức, các việc công chứng không rõ ràng và không đầy đủ. Do đó đã hạn chế tạc dụng và hiệu quả của công chứng trong thực tế, gây lúng túng cho công chứng viên, các vơ quan nhà nước có thẩm quyền và công dân.

III. VỀ PHẠM VI CÁC VIỆC CÔNG CHỨNG

Việc xác định phạm vi, gianh giới các việc công chứng, hay nói cách khác là xác định thẩm quyền của cơ quan công chứng được làm những việc gì? Công chứng khác với thị thực hành chính như thế nào? có ý nghĩa rất quan trọng.

Muốn xác định được thế nào là việc công chứng, cần phải căn cứ vào hai yếu tố sau:

- Thứ nhất, pháp luật xác định loại việc nào là thuộc vào phạm vi công chứng. Ví dụ Điều 15 Nghị định số 45-HĐBT đã xác định rõ phạm vi việc công chứng và trong một số văn bản pháp luật đã quy định một số việc bắt buộc phải công chứng.

- Thứ hai, các việc công chứng nêu trên phải do người có thẩm quyền được giao thực hiện và ký công chứng. Theo quy định tại Nghị định số 45-HĐBT thì những người đó là công chứng viên, thành viên của Ủy ban nhân dân huyện, thị xã, viên chức lãnh sự. Nếu một việc nào đó thuộc vào phạm vi việc công chứng nhưng không do một trong ba loại người nêu trên ký thì văn bản đó không phải là văn bản công chứng, nó là thị thực hành chính. Thí dụ chứng thực di chúc là một việc công chứng, nhưng nếu di chúc đó do Ủy ban nhân dân xã, phường, thị trấn chứng thực thì di chúc được thị thực đó không phải là văn bản công chứng.

Hai yếu tố nêu trên là điều kiện cần và đủ cho việc xác định một văn bản công chứng. Vấn đề xác định phạm vi các việc công chứng ở các nước có sự khác nhau tùy theo điều kiện, hoàn cảnh và do Nhà nước lựa chọn. Thông thường có hai cách như sau:

- Nhà nước xác định một khung pháp lý về công chứng, sau đó các văn bản pháp luật khác quy định một số việc bắt buộc phải công chứng (như ở Pháp, Anh, Đức...).

- Nhà nước liệt kê các việc công chứng (như ở Liên Xô cũ...).

Qua nghiên cứu có chọn lọc kinh nghiệm của một số nước và căn cứ vào điều kiện hoàn cảnh của nước ta ở thời điểm hiện tại, Nghị định số 45-HĐBT đã xác định các việc sau đây thuộc vào phạm vi việc công chứng;

- Chứng nhận các hợp đồng dân sự, hợp đồng kinh tế và các hợp đồng khác;

- Chứng nhận giấy ủy quyền;

- Chứng nhận di chúc, chứng nhận khước từ hoặc những quyền hưởng di sản, chứng nhận giấy thuận phân chia di sản.

- Chứng nhận tài sản chung của vợ, chồng hoặc tài sản riêng của vợ hoặc chồng;

- Chứng nhận kháng nghị hàng hải;

- Chứng nhận chữ ký của người dịch giấy tờ, tài liệu;

- Chứng nhận bản sao giấy tờ, tài liệu tiếng Việc và tiếng nước ngoài;

- Nhận giữ giấy tời, tài liệu;

- Cấp bản sao văn bản công chứng và giấy tờ, tài liệu đang lưu giữ;

- Các việc công chứng khác do pháp luật quy định.

Việc liệt kê các hành vi công chứng cụ thể như trên có ưu điểm giúp công chứng viên xác định rõ ràng việc mình được làm và phải làm; giúp cho Nhà nước theo dõi, kiểm tra hoạt động của công chứng viên dễ dàng hơn. Tuy nhiên, chúng lại có những nhược điểm mà trong thực tế ngày càng bộc lộ rõ, bởi quy định cụ thể như vậy không thể bao hết được nhiều việc mà công dân cần đến công chứng, dẫn đến vừa bó tay công chứng viên, lại vừa không đáp ứng được nhu cầu chính đáng của công dân muốn có được sự bảo đảm an toàn pháp lý trong quan hệ dân sự bằng việc công chứng.

Nhiều việc công dân yêu cầu công chứng nhưng không có trong 10 việc công chứng mà Nghị định số 45-HĐBT đã quy định. Thí dụ: khai nhận thừa kế, chứng nhận trị giá tài sản bằng hiện vật của công ty trách nhiệm hữu hạn để xin phép thành lập, công chứng điều lệ công ty, cam đoan, chứng nhận chữ ký... Đứng trước nhu cầu thực tiễn, nhiều phòng công chứng đã công chứng những việc nêu trên; ngược lại một số phòng công chứng không làm vì cho rằng những việc đó không thuộc các việc công chứng, gây thắc mắc và phản ứng trong nhân dân.

IV. VẤN ĐỀ XÁC ĐỊNH Ý NGHĨA PHÁP LÝ CỦA VĂN BẢN CÔNG CHỨNG

Điều 1 Nghị định số 45-HĐBT quy định “các hợp đồng và giấy tờ đã được công chứng có giá trị chứng cứ”. Quy định như vậy quá chung chung, thiếu cụ thể. Vì thực tế thủ tục thực hiện công chứng có sự khác nhau, nên giá trị pháp lý của văn bản công chứng cũng phải có sự khác nhau.

Trước tiên cần xác định chứng cứ là gì? Chứng cứ là những gì có thật, được thu thập theo trình tự do pháp luật quy định mà cơ quan nhà nước có thẩm quyền dùng làm căn cứ để xác định những tình tiết pháp lý cần thiết cho việc giải quyết vụ việc.

Chứng cứ phải cụ thể (như lời nói hoặc việc làm, vật làm chứng, tài liệu...), chứng tỏ điều đó là có thật[3].

Như vậy để bảo đảm giá trị chứng cứ của văn bản công chứng, công chứng viên phải xem xét và kiểm tra các yếu tố sau đây:

- Nội dung của văn bản, giấy tờ đó phải là những quan hệ, những sự kiện có thật;

- Văn bản, giấy tờ đó phải được lập ra trên cơ sở ý chí, nguyện vọng của đương sự. Đương sự phải hoàn toàn hiểu được quan hệ pháp lý mà mình tham gia, hiểu được quyền và nghĩa vụ pháp lý của mình khi ký kết, cũng như thực hiện những điều đã ghi trong văn bản, giấy tờ đó.

- Phải kiểm tra, đối chiếu xem nội dung của văn bản, giấy tờ đó có phù hợp với pháp luật hiện hành hay không?

Có thể nói rằng cách thực hiện công chứng của công chứng viên ở nước ta là công chứng mang tính chất nội dung. Tức là một khi văn bản được lập ra và đã được công chứng đúng pháp luật, thì nó là một chứng cứ không thể bác bỏ được. Các quan hệ, các sự kiện, quyền và nghĩa vụ của công dân, của tổ chức được ghi trong văn bản đó phải được các cơ quan nhà nước, các tổ chức và mọi công dân tôn trọng. Pháp luật sẽ bảo đảm cho các quyền và nghĩa vụ đó được thực hiện. Nếu xẩy ra tranh chấp thì văn bản đó là cơ sở đáng tin cậy để cơ quan nhà nước có thẩm quyền phân xử đúng sai, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người bị xâm hại. Như thế các văn bản, giấy tờ đó có giá trị thực hiện, chứ không chỉ là giá trị chứng cứ đơn thuần.

Tuy nhiên, trong trường hợp một văn bản được lập ra và được công chứng không đúng (không đúng sự thật khách quan, không đúng trình tự, thủ tục, không phù hợp với pháp luật), kể cả trường hợp do lỗi chủ quan hoặc lỗi khách quan, thì văn bản, giấy tờ đó đều không có giá trị pháp lý và do đó nó không có giá trị bắt buộc thực hiện. Khi có tranh chấp, kiện tụng đối với văn bản, giấy tờ đó thì cơ quan nhà nước có thẩm quyền có quyền xem xét, nếu phát hiện thấy nội dung văn bản, giấy tờ đó vi phạm pháp luật, hoặc có những tình tiết pháp lý mới chưa được xác định trong văn bản thì có quyền tuyên bố bác bỏ một phần hoặc toàn bộ nội dung văn bản, giấy tờ đó.

Từ sự phân tích trên và căn cứ vào trình tự thủ tục thực hiện các việc công chứng, thì giá trị pháp lý của văn bản công chứng được chia ra làm hai loại như sau:

- Đối với các việc công chứng được thực hiện mang tính chất nội dung như: chứng nhận hợp đồng dân sự, hợp đồng kinh tế, hợp đồng khác, thuận phân chia di sản; chứng nhận ủy quyền: chứng nhận tài sản chung hoặc tài sản riêng của vợ, chồng... thì văn bản công chứng không những có giá trị chứng cứ, mà có hiệu lực thực hiện đối với các cá nhân và tổ chức có liên quan.

- Đối với các việc công chứng được thực hiện mang tính hình thức (hay còn gọi là nhóm thị thực) như chứng nhận bản sao, chứng nhận chữ ký người dịch, chứng nhận chữ ký, cam đoan, tuyên thệ khai danh dự, chứng nhận kháng nghị hàng hải... thì loại văn bản công chứng này có giá trị chứng cứ.

V. TỔ CHỨC CÔNG CHỨNG Ở VIỆT NAM

1. Công chứng nhà nước - công chứng tự do

Ở các nước có công chứng “tự do”, thì hoạt động công chứng do các công chứng viên tự tổ chức theo quy định của pháp luật. Sau khi được bổ nhiệm, công chứng viên mở văn phòng công chứng tư nhân hoặc văn phòng công chứng tập thể. Văn phòng công chứng tự hạch toán và làm nghĩa vụ tài chính đối với Nhà nước (gần giống doanh nghiệp). Công chứng viên chịu trách nhiệm cá nhân hoàn toàn về việc làm công chứng của mình, mỗi công chứng viên đều có con dấu riêng. Để bảo đảm cho việc bồi thường thiệt hại do lỗi của công chứng viên gây ra đối với đương sự; các công chứng viên phải ký quỹ một khoản tiền hoặc phải mua bảo hiểm trách nhiệm nghề nghiệp. Công chứng “tự do” đề cao trách nhiệm cá nhân của công chứng, giảm nhẹ sự bao biện về trách nhiệm của Nhà nước; việc tổ chức hệ thống công chứng linh hoạt hơn, đáp ứng kịp thời và thuận lợi nhu cầu về công chứng của công dân, tránh được sự nhầm lẫn giữa chức năng quản lý nhà nước với chức năng công chứng, đồng thời giảm nhẹ được bộ máy nhà nước.

Vấn đề đặt ra là Việt Nam nên theo mô hình công chứng nào? Công chứng tư hay công chứng nhà nước? Công chứng của Việt Nam hiện nay là công chứng nhà nước. Công chứng nhà nước là một hoạt động quan trọng của Nhà nước, nó có các đặc điểm như sau:

- Nhà nước, bổ nhiệm công chứng viên. Nhà nước giao cho công chứng viên thực hiện và phải chịu trách nhiệm cá nhân trước pháp luật về việc công chứng do họ thực hiện. Tổ chức công chứng là cơ quan nhà nước.

- Công chứng được sử dụng con dấu mang hình quốc huy.

- Công chứng viên là công chức, được hưởng lương do Nhà nước trả theo ngạch, bậc công chức nhà nước.

- Lệ phí công chứng thu được nộp vào ngân sách nhà nước.

- Khi công chứng viên gây ra thiệt hại thì Nhà nước chịu trách nhiệm dân sự đối vơí đương sự, công chứng viên chịu trách nhiệm trước Nhà nước theo luật hành chính.

- Công chứng nhà nước được Nhà nước cấp kinh phí bảo đảm hoạt động, Công chứng nhà nước không phải là tổ chức dịch vụ, nên không hoạt động theo nguyên tắc hạch toán hoặc theo nguyên tắc tự trang trải. Công chứng nhà nước là cơ quan quan trọng hỗ trợ cho việc quản lý của Nhà nước bằng pháp luật. Nhà nước quản lý công chứng chặt chẽ hơn về tổ chức, hướng dẫn, chỉ đạo sát sao, về nghiệp vụ chuyên môn. Điều này là cần thiết trong điều kiện của một nước đang phát triển, có nền kinh tế, xã hội chưa ổn định, hệ thống pháp luật chưa đầy đủ và còn đang có nhiểu thay đổi. Mặt khác, ở một mức độ nhất định, công chứng nhà nước cũng tạo điều kiện tăng thu nhập cho ngân sách nhà nước.

Công chứng “tự do” có những ưu điểm lớn, không thể phủ nhận được, nhưng nó chỉ hoàn toàn phù hợp với một nước có nền kinh tế thị trường và Nhà nước pháp quyền phát triển.

Trong điều kiện của Việt Nam hiện nay, chúng ta cần tiếp tục duy trì công chứng nhà nước, đồng thời nghiên cứu tiếp thu những kinh nghiệm phù hợp của các thể chế công chứng trên thế giới, từng bước đổi mới với mục tiêu nâng cao hiệu quả và tác dụng của hoạt động công chứng, góp phần tích cực bổ trợ cho công dân bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của họ trong các quan hệ dân sự, thương mại; góp phần giúp Nhà nước thực hiện quản lý kinh tế, xã hội bằng pháp luật, từng bước xây dựng Nhà nước pháp quyền.

2. Mô hình tổ chức công chứng hiện nay ở Việt Nam

Việc tổ chức công chứng hiện nay ở Việt Nam ở nước ta như sau:

- Trong nước có Phòng Công chứng nhà nước và ở những nơi chưa có Phòng Công chứng nhà nước thì Ủy ban nhân dân huyện, thị xã thực hiện một số việc công chứng.

- Ở nước ngoài, cơ quan đại diện ngoại giao hoặc lãnh sự được giao thực hiện công chứng.

a. Phòng Công chứng nhà nước

Cơ quan công chứng nhà nước ở nước ta có tên gọi là Phòng Công chứng nhà nước, Phòng Công chứng nhà nước là cơ quan chuyên trách thực hiện công chứng.

Phòng Công chứng nhà nước là cơ quan thuộc Ủy ban nhân dân cấp tỉnh, có tư cách pháp nhân, có tài khoản riêng ở ngân hàng, có con dấu mang hình quốc huy.

Ở mỗi tỉnh thành lập các phòng công chứng nhà nước bao gồm Phòng Công chứng nhà nước số 1 tại trung tâm của tỉnh và Phòng Công chứng nhà nước khu vực được tính từ số 2 trở đi theo thứ tự thời gian Ủy ban nhân dân ra quyết định thành lập. Việc xác định thẩm quyền theo địa hạt cho các Phòng Công chứng nhà nước do Ủy ban nhân dân tỉnh quyết định.

Cho đến nay đã thành lập được 54 Phòng Công chứng nhà nước. Mới có 14 Phòng Công chứng nhà nước có trụ sở riêng.

Thành phố Hồ Chí Minh là nơi thành lập Phòng Công chứng nhà nước số 1 đầu tiên của cả nước, ngày 21/9/1988. Tỉnh Tiền Giang là nơi sớm nhất thành lập 3 Phòng Công chứng nhà nước, thay thế cho các Ủy ban nhân dân huyện, thị xã thực hiện công chứng. Phân bổ khu vực hoạt động của từng Phòng Công chứng nhà nước ở Tiền Giang như sau: Phòng Công chứng nhà nước số 1 hoạt động trên địa bàn thành phố Mỹ Tho, huyện Chơ Gao và một phần huyện Châu Thành: Phòng Công chứng nhà nước số 2 hoạt động trên địa bàn thị xã Gò Công, huyện Gò Công Đông và huyện Gò Công Tây: Phòng Công chứng nhà nước số 3 hoạt động trên địa bàn huyện Cai Lây, huyện Cái Bè và một phần huyện Châu thành.

Mặc dầu, nhiều phòng cơ sở vật chất rất khó khăn, trụ sở chật hẹp, trang thiết bị và phương tiện làm việc tối thiểu còn rất thiếu, nhưng các công chứng viên và các nhân viên đã rất cố gắng để hoàn thành nhiệm vụ chuyên môn, nâng cao chất lượng văn bản công chứng, đáp ứng yêu cầu công chứng của nhân dân, được nhân dân hoan nghênh, tín nhiệm.

Tuy nhiên, việc xác định Phòng Công chứng nhà nước là cơ quan thuộc Ủy ban nhân dân tỉnh đã dẫn đến nhầm lẫn coi Phòng Công chứng nhà nước cũng thực hiện chức năng quản lý nhà nước. Cho nên cần phải xác định lại vị trí của Phòng Công chứng nhà nước. Thực chất, Phòng Công chứng nhà nước là cơ quan tư pháp bổ trợ, thuộc ngành tư pháp và chịu sự quản lý trực tiếp của Bộ Tư pháp.

Nhà nước giao việc thực hiện công chứng cho đích danh công chứng viên, ngay cả Trưởng Phòng Công chứng nhà nước khi ký văn bản công chứng cũng ký với tư cách công chứng viên. Cho đến nay chúng ta mới bổ nhiệm được 106 công chứng viên cho 54 Phòng Công chứng nhà nước. Đội ngũ công chứng viên hiện này có đặc điểm như sau:

- Số lượng còn ít, so với nhu cầu đang ngày càng tăng:

- Các công chứng viên được đào tạo về pháp lý (bậc đại học), song chưa được đào tạo nghiệp vụ công chứng, mà chủ yếu thực hiện công chứng bằng cách đúc rút kinh nghiệm thực tiễn và theo hướng dẫn của Bộ Tư pháp.

- Công tác công chứng là một công việc phức tạp, đòi hỏi kiến thức khá toàn diện về chính trị, kinh tế, pháp luật, chuyên môn nghiệp vụ, xã hội, có kinh nghiệm sống phong phú thì mới vững tin trong nghề nghiệp. Song số công chứng viên đáp ứng được yêu cầu trên còn ít, nên hiệu quả công tác chưa cao.

Rõ ràng, so với các nước có thể chế công chứng hoàn chỉnh trên thế giới, thì đội ngũ công chứng viên của ta còn quá trẻ về nghề nghiệp, lại chưa được đào tạo nghề một cách chính quy. Bởi vậy việc xây dựng một quy chế công chứng viên hoàn chỉnh, chặt chẽ, và việc tổ chức đào tạo công chứng viên là rất cần thiết, cần xúc tiến càng sớm càng tốt.

b. Ủy ban nhân dân huyện, thị xã

Ủy ban nhân dân huyện, thị xã là cơ quan chấp hành và hành chính nhà nước ở huyện, thị xã. Ở những nơi chưa có Phòng Công chứng nhà nước, Ủy ban nhân dân huyện, thị xã được giao kiêm nhiệm thực hiện một số công việc công chứng như:

- Chứng nhận hợp đồng dân sự;

- Chứng nhận giấy Ủy quyền;

- Chứng nhận di chúc;

- Chứng nhận bản sao giấy tờ, tài liệu tiếng Việt.

Việc giao cho Ủy ban nhân dân huyện, thị xã thực hiện công chứng là cần thiết, nhằm tạo thuận lợi cho công dân, trong điều kiện đội ngũ công chứng viên, số lượng các Phòng Công chứng chưa thể đáp ứng đủ nhu cầu công chứng trên mọi địa bàn đất nước.

Tuy nhiên, trong thực tế, một số Ủy ban nhân dân cấp huyện có quyết định giao cho một Phó Chủ tịch hoặc một Ủy viên Ủy ban nhân dân ký công chứng, nhưng phần lớn những người này không có chuyên môn, nghiệp vụ công chứng, thiếu kiến thức pháp lý cần thiết, chưa được tập huấn nghiệp vụ công chứng, lại bận rất nhiều việc khác, cho nên thường chậm trễ, gây phiền hà cho đương sự, không bảo đảm chất lượng và hiệu quả công tác công chứng. Mặt khác, tổ chức tư pháp cấp huyện lại thiếu ổn định, biên chế còn thiếu và yếu về nghiệp vụ, vì vậy không đủ sức giúp Ủy ban nhân dân thực hiện tốt công tác công chứng.

Bởi vậy, có nhiều ý kiến đề nghị để bảo đảm chất lượng, hiệu quả và tránh tuỳ tiện trong việc thực hiện công chứng, không nên giao cho Ủy ban nhân dân cấp huyện thực hiện công chứng, mà cần khẩn trươngthành lập Phòng Công chứng nhà nước khu vực để đảm nhiệm việc công chứng của Ủy ban nhân dân cấp huyện.

c. Cơ quan đại diện ngoại giao hoặc lãnh sự ở nước ngoài

Các yêu cần công chứng của công dân và tổ chức của Việt Nam ở nước ngoài do cơ quan đại diện ngoại giao hoặc lãnh sự của nước ta tại nước sở tại thực hiện theo quy định của Pháp lệnh Lãnh sự và Nghị định số 45-HĐBT. Việc giao cho cơ quan đại diện ngoại giao hoặc lãnh sự thực hiện chức năng công chứng là phù hợp với thực tế khách quan và thông lệ quốc tế. Cơ quan đại diện ngoại giao hoặc lãnh sự được thực hiện các việc công chứng như cơ quan công chứng ở trong nước. Tuy nhiên, theo Pháp lệnh Lãnh sự thì cơ quan đại diện ngoại giao hoặc lãnh sự được làm thêm một số việc công chứng sau:

- Chứng thực chữ ký trên các giấy tờ;

- Chứng thực thời gian trình nộp giấy tờ;

- Nhận bản quản tiền, ngân phiếu và các đồ vật có giá trị của công dân Việt Nam.

Như vậy, phạm vi hoạt động công chứng của cơ quan đại diện ngoại giao hoặc lãnh sự rộng hơn so với hoạt động công chứng của cơ quan công chứng ở trong nước. Nhưng trên thực tế việc thực hiện công chứng của cơ quan đại diện ngoại giao, hoặc lãnh sự chỉ tập trung vào một số việc như chứng nhận chữ ký trong các đơn từ, chứng nhận bản dịch, bản sao. Những công việc này đều có nội dung đơn giản, rõ ràng và thủ tục cũng không có gì phức tạp. Đương nhiên, trong thời gian tới các yêu cầu về công chứng sẽ đa dạng hơn và phức tạp, do các quan hệ giữa người ở nước ngoài và người trong nước tăng lên.

Điều đáng quan tâm là cần phải xác định rõ người được giao ký các việc công chứng ở các cơ quan đại diện ngoại giao hoặc lãnh sự, trên cơ sở đó có kế hoạch để huấn luyện, đào tạo và hướng dẫn về chuyên môn, nghiệp vụ công chứng. Bộ Tư pháp và Bộ Ngoại giao cần sơm có Thông tư liên Bộ hướng dẫn về tổ chức, kiểm tra và quản lý hoạt động công chứng của các cơ quan đại diện ngoại giao hoặc lãnh sự Việt Nam ở nước ngoài.

PHẦN III - KIẾN NGHỊ VỀ NỘI DUNG VÀ CÁC BƯỚC ĐỔI MỚI CÔNG CHỨNG Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

Thực hiện đường lối và chủ trương đổi mới từng bước vững chắc do Đại hội VI của Đảng Cộng sản Việt Nam đề ra, được Đại hội VII bổ sung và phát triển, đất nước ta đã có những chuyển biến tích cực, đã thu được những thành tựu đáng khích lệ về kinh tế, xã hội; đã hình thành rõ nét nền kinh tế nhiều thành phần dựa trên chế độ sở hữu toàn dân, sở hữu tập thể, sở hữu tư nhân, trong đó sở hữu toàn dân, sở hữu tập thể là nền tảng, sở hữu tư nhân được Hiến pháp công nhận và được Nhà nước khuyến khích phát triển. Cơ chế thị trường ngày càng mở rộng và phát triển sôi động. Các quan hệ xã hội, trong đó có các quan hệ dân sự, thương mại ngày càng phong phú đa dạng. Với chức năng, mục đích tạo ra những bảo đảm an toàn pháp lý cho công dân và tổ chức trong các quan hệ mà họ tham gia, công chứng Việt Nam cũng phải từng bước đổi mới đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế, xã hội. Thể chế công chứng ở Việt Nam hiện nay là một thể chế mới ở bước đầu hình thành, còn chưa hoàn chỉnh, có những nội dung không còn phù hợp với những điều kiện và yêu cầu mới. Bởi vậy đổi mới thể chế công chứng là một yêu cầu khách quan và cấp bách, nhưng phải có bước đi phù hợp, vững chắc. Căn cứ vào cơ sở lý luận đã được đúc kết bước đầu, căn cứ tình hình thực tiễn về kinh tế, xã hội, hệ thống pháp luật, thực tiễn tổ chức và hoạt động công chứng ở Việt Nam hiện nay, đổi mới thể chế công chứng cần thực hiện bằng các bước sau đây:

Bước một. Sửa đổi, bổ sung và tiếp tục cụ thể hoá Nghị định số 45-HĐBT ngày 27/2/1991 của Hội đồng Bộ trưởng về tổ chức và hoạt động công chứng Nhà nước.

(1) Sửa đổi, bổ sung Nghị định 45-HĐBT với những nội dung sau đây:

- Làm rõ ý nghĩa pháp lý của văn bản công chứng. Văn bản công chứng là những chứng cứ không thể phản bác, trừ khi xác minh được lỗi do cố ý gian dối của công chứng viên hoặc người được giao làm công chứng trong khi thực hiện việc công chứng đó, hoặc do văn bản công chứng lập không đúng thẩm quyền, thủ tục do pháp luật quy định.

- Quy định trách nhiệm dân sự của công chứng và lập quỹ bồi thường dân sự của công chứng. Vì là công chứng nhà nước nên Nhà nước chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại vật chất do lỗi của công chứng viên gây ra cho đương sự khi thực hiện công chứng. Công chứng viên chịu trách nhiệm trước Nhà nước với tư cách là một viên chức nhà nước theo luật hành chính. Để bảo đảm việc Nhà nước bồi thường thiệt hại vật chất cho đương sự, lập quỹ bảo đảm bằng cách trích một tỷ lệ thích ứng trong số tiền lệ phí công chứng thu được hàng tháng.

- Bổ sung thêm một nhóm việc công chứng kịp thời đáp ứng nhu cầu chính đáng của công dân; những việc công chứng khác mà công dân yêu cầu khi họ thấy cần khẳng định chắc chắn hơn ý chí cuả họ và muốn làm tăng thêm giá trị chứng cứ của văn bản.

- Công chứng viên do Bộ trưởng Bộ Tư pháp bổ nhiệm theo đề nghị của Giám đốc Sở Tư pháp; Trưởng phòng Công chứng do Bộ trưởng Bộ Tư pháp bổ nhiệm theo đề nghị của Ủy ban nhân dân tỉnh.

- Phòng Công chứng nhà nước không thuộc Ủy ban nhân dân tỉnh, mà do Bộ Tư pháp quản lý trực tiếp. Bộ trưởng Bộ Tư pháp ủy quyền cho Giám đốc Sở Tư pháp quản lý các Phòng Công chứng trong tỉnh trong phạm vi chức năng, thẩm quyền do pháp luật quy định.

Ngoài ra về mặt thực tiễn tổ chức, cần lập thêm các Phòng Công chứng khu vực để dần dần thay thế việc làm công chứng của Ủy ban nhân dân huyện, thị xã.

(2) Tiếp tục cụ thể hoá Nghị định số 45-HĐBT và các văn bản pháp luật có liên quan trực tiếp đến công chứng.

- Bộ Tư pháp cần ban hành quy chế về trình tự, thủ tục lập, lưu giữ và cấp văn bản công chứng; phát hành thống nhất một số mẫu biểu cần thiết;

- Bộ Tư pháp phối hợp với Bộ Xây dựng, Bộ Tài chính ra Thông tư liên ngành về công chứng hợp đồng chuyển nhượng, cho thuê nhà ở. Trong đó quy định nguyên tắc, trình tự, thủ tục mua bán, thuê nhà ở, trách nhiệm của cơ quan công chứng, cơ quan thuế, cơ quan nhà đất đối với quá trình giải quyết việc mua bán nhà ở...

- Bộ Tư pháp phối hợp với Bộ Ngoại giao ra Thông tư liên ngành hướng dẫn về tổ chức và hoạt động công chứng tại các cơ quan đại diện ngoại giao hoặc lãnh sự của Việt Nam ở nước ngoài.

Bước hai. Ban hành luật (hoặc pháp lệnh) về công chứng với nội dung đổi mới toàn diện về tổ chức và hoạt động công chứng.

(1) Đổi mới quan niệm về công chứng:

- Xác định rõ công chứng nhà nước là Nhà nước làm công chứng, chứ không phải là Nhà nước thực hiện quyền lực của mình;

- Công chứng viên chứng nhận tính đích thực hoặc xác thực các hợp đồng và giấy tờ. Tuy nhiên, tính đích thực hoặc xác thực này không phải đối với mọi trường hợp đều giống nhau, cho nên không buộc công chứng viên trong mọi trường hợp phải xác minh trong thực tế những nội dung trong văn bản công chứng;

- Công chứng được quan niệm là một quá trình gồm 3 công đoạn: lập, lưu giữ bản gốc và cấp bản công chứng. Quy định chặt chẽ trình tự, thủ tục thực hiện 3 công đoạn này;

- Để đáp ứng yêu cầu phát triển của các giao dịch không bó hẹp phạm vi công chứng trong 10 nhóm việc như hiện nay, mở rộng phạm vi công chứng theo nguyên tắc: công chứng tất cả các hợp đồng, giấy tờ mà pháp luật quy định phải công chứng, hoặc đương sự muốn được công chứng để khẳng định chắc chắn hơn ý chí của họ, để tăng thêm giá trị chứng cứ của hợp đồng, giấy tờ;

- Văn bản công chứng có giá trị chứng cư cao hơn hẳn văn bản chỉ do đương sự lập ra (tư chứng thư) ở chỗ: văn bản công chứng đã có dấu ấn của công quyền, tạo nên sự an toàn pháp lý cao cho đương sự và tạo thuận lợi cho cơ quan xét xử khi giải quyết tranh chấp. Làm rõ giá trị pháp lý của từng loại việc công chứng.

(2) Đổi mới quy chế công chứng viên:

- Xây dựng chức danh, tiêu chuẩn, ngạch, bậc công chứng. Ngạch công chứng viên có 5 bậc và công chứng viên trưởng;

- Tổ chức bồi dưỡng kiểm tra sát hạch công chứng viên, tiến tới có trường hoặc khoa đào tạo chính quy những ngươi làm nghề công chứng sau khi tốt nghiệp Đại học Luật.

- Quy định rõ và cụ thể trách nhiệm, quyền và nghĩa vụ của công chứng viên với tư cách là một công chức nhà nước. Lập quỹ bồi thường để chi trả đương sự nếu trong khi thi hành nhiệm vụ do lỗi của công chứng viên gây ra thiệt hại vật chất đối với cá nhân và tổ chức. Khi xẩy ra thiệt hại, Nhà nước sẽ chịu trách nhiệm dân sự đối với đương sự hoặc người thứ ba bị thiệt hại do việc làm của công chứng nhà nước, công chứng viên chịu trách nhiệm trước Nhà nước theo luật hành chính.

(3) Đối với tổ chức và quản lý công chứng.

Trong điều kiện nền kinh tế thị trường ở nước ta đang ở giai đoạn hình thành, hệ thống pháp luật còn chưa đầy đủ và đồng bộ, để phát huy tốt tác dụng và hiệu quả của công chứng, bảo đảm và tăng cường sự quản lý của Nhà nước, cần tiếp tục duy trì công chứng nhà nước, đổi mới tổ chức và quản lý công chứng theo các nội dung cơ bản sau đây:

- Đổi tên “Phòng Công chứng nhà nước” thành “Công chứng nhà nước” để không bị nhầm lẫn là cơ quan quản lý nhà nước. Công chứng nhà nước được thành lập ở các khu vực dân cư tập trung có nhu cầu lớn về công chứng;

- Xác định lại vị trí của công chứng nhà nước. Công chứng nhà nước không phải là cơ quan thuộc Ủy ban nhân dân tỉnh. Các Công chứng nhà nước có vị trí tương đối độc lập, thực hiện chức năng do pháp luật quy định và chịu sự quản lý của Nhà nước;

- Quản lý các Công chứng nhà nước và các công chứng viên trong phạm vi cả nước thuộc trách nhiệm và thẩm quyền của Bộ trưởng Bộ Tư pháp. Thành lập Cục Công chứng để giúp Bộ trưởng Bộ Tư pháp quản lý các tổ chức. Bộ trưởng Bộ Tư pháp ủy quyền cho Giám đốc Sở Tư pháp quản lý các Công chứng nhà nước và công chứng viên trong phạm vi từng tỉnh theo chức năng, quyền hạn do pháp luật quy định.

^([1]) Được lưu giữ tại Phòng Công chứng nhà nước số 1 thành phố Hồ Chí Minh.

^([2]) Nay là trụ sở của Phòng Công chứng Nhà nước số 1 thành phố Hồ Chí Minh.

^([3]) Từ điển tiếng Việt. Nhà xuất bản khoa học xã hội 1988 trang 212.

(1). Công chứng Nhà nước - NXB Pháp lý 1991, trang 12.

(1) Công ước này có hiệu lực từ ngày 19/3/1967; cho đến cuối năm 1991 có 131 nước tham gia.Ngày 27/5/1992 Hộ đồng Nhà nước ta đã quyết định tham gia Công ước này (Nghị quyết số 610-NQ/HDNN8 ngày 20/6/1992). Ngày 12/8/1992 Bộ trưởng Bộ Ngoại giao nước ta đã gửi công hàm cho ông Tổng thư ký Liên hợp quốc thông báo quyết định nói trên của Nhà nước ta.

(2) Cho đến cuối năm 1991 đã có 29 nước bầy tỏ quan điểm; đa số ủng hộ đề nghị của Áo và CHLB Séc và Slovakia. Nauy thấy không cần thiết phải có Nghị định thư bổ sung. Thụy sĩ cho rằng Điều 5 Công ước đã đủ (Theo báo cáo của Phải đoàn nước ta tại Liên hợp quốc ngày 15/10/1991).

(3) Trước khi quyết định tham gia Công ước Viên 1963, trên thực tế nước ta vẫn vận dụng nội dung Cong ước như là một tập quán quốc tế được thừa nhận rộng rãi.

Đề tài - Đề án

Luận án - luận văn

Đặc san thông tin KHPL

Tài liệu hội thảo khoa học

Bài trích tạp chí

Sách

Tài liệu xem nhiều nhất

Năm 1993

Hà Nội, ngày 15 tháng 07 năm 1992

Hà Nội, ngày 03 tháng 05 năm 1993

Nguyễn Đình Lộc

Phần I

Phần II

CÁC CHUYÊN ĐỀ

Nguyễn Văn Thảo

Phần IV

CƠ SỞ DỮ LIỆU TƯ LIỆU TÀI LIỆU KHOA HỌC PHÁP LÝ